Tiu ĉi artikolo estas pri la planedoido Eriso. Ankaŭ ekzistas artikolo pri la dio Eriso.
Eriso .svg.png.webp){kind=small} | |
| planedoido | |
.svg.png.webp) astronomia simbolo | |
 Eriso kaj ĝia luno Disnomio Eriso kaj ĝia luno Disnomio | |
| nanplanedo • plutonoido • asteroido | |
|---|---|
| Aliaj nomoj | 2003 UB313 vd |
| Astronomia simbolo | vd |
| Nomita laŭ | Eriso vd |
| Malkovro | |
| Malkovrinto | Michael E. Brown Chad Trujillo David L. Rabinowitz vd |
| Dato de malkovro | 21-a de oktobro 2003 vd |
| Loko de malkovro | Observatorio de la Monto Palomar vd |
| Orbitaj ecoj | |
| Asteroida familio | transneptuna objekto plutonoido vd |
| Granda duonakso - Periapsido - Apoapsido |
10 133,76 Gm (67,74 AU) vd 5 686,664 Gm (38,013 AU) vd 14 581,005 Gm (97,468 AU) vd |
| Discentreco | 0,43883 vd |
| Meza anomaliangulo | 205,384° vd |
| Klinangulo | 44,144° vd |
| Periodo | 557,55 jaroj vd |
| Longitudo de suprenira nodo |
35,905° vd |
| Argum. de periapsido | 151,687° vd |
| Fizikaj ecoj | |
| Diametro | 2 326 km vd |
| Rotacia periodo | 25,9 h vd |
| Atmosferaj kaj surfacaj ecoj | |
| Geometria albedo | 0,96 vd |
| Observaj ecoj | |
| Absoluta magnitudo | -1,1 vd |
| Videbla magnitudo | 18,7 vd |
Eriso (simbolo: .svg.png.webp){kind=small}
,[1] oficiale 136199 Eris, antaŭe konata sub la provizora nomo 2003 UB313) estas disdiskano kaj la plej granda planedoido ("nana planedo"). Ĝi estis malkovrita en 2005 de Mike Brown, Chad Trujillo kaj David L. Rabinowitz.
Oni la objekton jam observis en la jaro 2003 kaj longe dubis ĉu fakte temas pri planedo. La 24-an de aŭgusto 2006 la Internacia Astronomia Unio finfine decidis ke ne temas pri planedo, sed pri planedoido.
Eriso havas diametron de 3000 km, iomete pli granda ol Plutono, kaj nun troviĝas je sun-distanco de 97 astronomiaj unuoj (ter-sun-distancoj). Ĝi do distancas de Suno ĉirkaŭ 2,5-oble ol Plutono; sed ĝia orbito estas tre elipsa, kaj ĝia sun-distanco forte varias.
La 13-an de septembro 2006 la Internacia Astronomia Unio donis al ĝi la oficialan nomon Eriso (nomo de la greka diino de la malharmonio), kaj al ĝia luno la nomon Disnomio (nomo de ŝia filino, kiu signifas "senleĝeco" en la greka lingvo). Antaŭe tiun objekton oni ofte nomis "Zeno".
Malkovro
Eriso estis malkovrita fare de la teamo de Michael E. Brown, Chad Trujillo, kaj David L. Rabinowitz[2] la 5-an de januaro 2005, de bildoj prenitaj la 21-an de oktobro 2003.[3] La malkovron oni anoncis al la gazetaro la 29-an de julio 2005.
Fizikaj ecoj
Eriso havas tre ekscentran orbiton, kiu alportas al ĝi 38 AU de la Suno ĉe sia perihelio kaj 97,56 AU ĉe sia afelio, kun orbita periodo de 559 jaroj.[4][5]
Eriso turniĝas en orbito kun dekliva angulo de 45 gradoj ĉirkaŭ Suno. Tio estas la ĉefa kaŭzo, kial oni nur tiam malkovris ĝin; ĝis tiam malmultaj personoj tie serĉis.
Pro ĝia orbito, la surfactemperaturo de Eriso devus varii inter 30 kaj 56 K (−243 °C kaj −217 °C).[6]
Infraruĝa analizo de la surfaco de Eriso rivelas la ĉeeston de metanglacio — kaj eble nitrogenglacio — indikante ke la surfaco de Eriso ŝajnas esti simila al tiu de Plutono. Ĝi estas la tria transneptuna objekto sur kiu metano estas detektita, post Plutono kaj ĝia luno Karono. Krome Tritono, natura satelito de Neptuno, ŝajnas esti de simila origino al la objektoj de la zono de Kuiper kaj ankaŭ havas metanon sur sia surfaco.[7]
Planeda statuso
Eriso, same kiel Kvavaro, Varuno kaj ankaŭ Plutono, estas Kujper-zona objekto. Plutonon oni ĉiam konsideris kiel planedon, la ceterajn ne. La malkovro de Eriso klarigegas la bezonon je difino de planedo. Multaj sciencistoj opinias ke Plutono ne estas planedo aŭ, se Plutono tamen estas planedo, ke ankaŭ multaj aliaj objektoj nomiĝu tiel.
Je la 24-a de aŭgusto 2006 la Internacia Astronomia Unio decidis novajn kriteriojn pri planedeco, laŭ kiuj nek Eriso nek Plutono estas planedoj.
Referencoj
- ↑ JPL/NASA (2015-04-22) What is a Dwarf Planet?. Alirita 2022-01-19.
- ↑ Brown, Mike (2006). The discovery of 2003 UB313 Eris, the largest known dwarf planet. California Institute of Technology, Department of Geological Sciences. Arkivita el la originalo je 2011-07-19.
- ↑ Brown, M. E.; Trujillo, C. A.; Rabinowitz, D. L. (2005). “Discovery of a Planetary-sized Object in the Scattered Kuiper Belt”, The Astrophysical Journal 635 (1), p. L97–L100. doi:10.1086/499336. Bibkodo:2005ApJ...635L..97B. arXiv:astro-ph/0508633.
- ↑ Moltenbury, Michael. (2016) Dawn of Small Worlds: Dwarf Planets, Asteroids, Comets. Springer. doi:https://doi.org/10.1007/978-3-319-23003-0. ISBN 978-3-319-23002-3. OCLC 926914921.
- ↑ Trujillo, Chadwick A.; Jewitt, David C.; Luu, Jane X. . “Population of the Scattered Kuiper Belt”, The Astrophysical Journal (en) (pdf) 529 (2), p. L103–L106. doi:10.1086/312467. Bibkodo:2000ApJ...529L.103T. arXiv:astro-ph/9912428.
- ↑ Brown, Mike (2006). The discovery of 2003 UB313 Eris, the largest known dwarf planet. California Institute of Technology, Department of Geological Sciences. Arkivita el la originalo je 2011-19-07.
- ↑ Doressoundiram, Alain; Lellouch, Emmanuel. (2008) Aux confins du système solaire (france). Belin. ISBN 978-2-7011-4607-2. OCLC 465989020.
Eksteraj ligiloj
- Parametroj kaj simulado de orbito ĉe JPL Small-Body Database Lookup angle
- Objekto ĉe Minor Planet Center angle
- Objekto ĉe Space Reference angle
- Éris (Le système solaire à portée de votre souris – La Sunsistemo musklake atingebla) france
| ||||||||||||||||||
