Toś ten nastawk ma ako temu rostlinu. Wó drugich wóznamach glědaj kulka (Wěcejwóznamowosć).
Kulka
Kwiśonki kulki (Solanum tuberosum)
systematika
Domena Eukaryoty
Swět Rostlinstwo
  Asteridy
Euasteridy I
pórěd: (Solanales)
swójźba: Ronicowe rostliny[1] (Solanaceae)
rod: Ronica[2] (Solanum)
družyna: Kulka[3][4]
wědomnostne mě
Solanum tuberosum
L.

Kulka[3][4] (Solanum tuberosum) jo rostlina ze swójźby ronicowych rostlinow[1] (Solanaceae). Regionalne słowa su knydel[3][4], knydla[3], knygla[3].

Jeje pódzemske kule su wažna caroba za cłowjekow a zwěrjeta.

Kwiśeca kulka
Wšakobarwne kule

Wopis

Kulka jo wěcejlětna, w kulturje jano jadnolětna zelišćata rostlina.

Kijašk jo granity.

Łopjena su pśetergowane pjerinate.

Kwiśonki

Kwiśonkowy stołk wobstoj zwětšego z dweju zawitkowu. Kwiśonki njasu kólaskaśe rozšyrjonu, pěślicbnu kwiśonkowu kronu. Jeje barwa wariěrujo a móžo běła, rožojta, wioletna abo módra byś. Prošniki pěś proškowych łopjeńkow kjaglojśe wokoło pěsty stoje. Wótwórjenje prošnikow se pśez pory na špicku stanjo.

Płody

Płodnik wobstoj z dweju zrosćoneju płodoweju łopjeńkow, kótarejž kśiwo w kwiśonce stojtej. Z jogo se jagoda wuwiwa, kótaraž teke w zdrjałosći jo zelena a gadowata.

Kule

Kule słužy wegetatiwnemu rozmnoženju, pśi comž wóni na pódzemskich wurostkach, nic na korjenjach nastanu. Jich późěl škroba jo w pśerězku 17,5 % (wót 10% až do 30%). Mimo togo wopśimjeju 65% až 80% wódy, 2% syrego proteina, ale tež syry tuk, cukor, mikroelementy a rozdźělne witaminy.

Kužda kula, kótaraž se za sajźanje wužywa, musy nejmjeńša jaden pupk měś. Z pupkow rostu lisćowe wurostki. Jolic toś te wurostki zemju pśełamuju, pótom kulki se wobkopuju, až by k mócnišemu rostej wurostkow pógnuwali. Nejpjerwjej wurostki rostu do dłujkosći, nježli až primarne rosćenje pó tłustosću a twórjenje kulow slědujo. Na kóńcu wegetaciskeje periody nadzemske wurostki wótemrěju, pśi comž epidermis se puknjo. Pótom pódzemske wurostki wótemrěju a kule se wót rostlinow wótźěluju.

Substancy

Wše zelene źěle rostliny, toś teke jagody a na swětle se zelenjone kule za ceły rod typiski solanin wopśimjeju a su togodla gadowate.

Stojnišćo

Sajźanišća su subtropiske a měrne regiony wšych kontinentow.

Rozšyrjenje

Kulka spócetnje z pódpołdnjoweje Ameriki póchada.

Wužywanje

Na rozdźěl wót tomatow jagody se njegóźi jěsć, dokulaž solanin wopśimjeju.

Jano pódzemske kule se mógu za cłowjeske zežywjenje wužywaś.

Produkty

Z kulkow se mógu rozdźělne produkty producěrowaś, pśi comž se pó nałožowańskem zaměrje mjaz jědnymi, picowańskimi, góspodaŕskimi a sajźańskimi kulkami a pó casu zdrjałosći mjaz ranymi, srjejźnymi a póznymi kulkami rozeznawaju.

  • kulkowe kulki
  • kulkowa mucka
  • kulkowy mlinc
  • kwjerlowanki
  • kulkowy škrob
  • stłocone kulki

Škódniki a chóroby

Kulka se móžo wót wjele škódnikow a chórobow zapśimjeś.

Wažne škódniki su:

  • Kulkowy bruk, teke kulkowa wacka (Leptinotarsa decemlineata) jo bruk, kótaryž dośěgnjo dłujkosć wót něźi 1 cm.
  • Kulkowa nematoda (Heterodera rostochiensis) škoźi korjenjowu włokninu a mólenje rosćenja wustatkujo. Mimo togo łopjena wótemrěju a se twórjenju kulow zajźowa.
  • (Psylliodes affinis) jo brunožołty a dośěgnjo wjelikosć wót něźi 2 až do 3 mm. Jogo larwy na korjenjach žeru.
  • Kulkowa móla (Phthorimaea operculella) njaso žołte pódłujkostne smužki na prědnych kśiłkach. Wóni dośěgnu dalokosć rozpněśa wót něźi 1,5 cm.

Wažne chóroby su:

  • chorobne zawiće zelišća

Glědaj teke

  • kulkikopanje

Nožki

  1. 1 2 W internetowem słowniku: Nachschattengewächs
  2. ↑ Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 411
  3. 1 2 3 4 5 Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 202
  4. 1 2 3 W internetowem słowniku: Kartoffel

Žrědła

  • Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 2. zwězk, ISBN 3-411-12023-1, boki 69-71 (nim.)
  • Ullstein Lexikon der Pflanzenwelt, 1973, ISBN 3-550-16019-4, boka 220-221 (nim.)

Wótkaze

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.