Esperanto
alternatiwne mě Internacia lingvo
pśełožk alternatiwnego mjenja mjezynarodna rěč1
awtor Ludwik Lejzer Zamenhof
lěto 1887
kraje we wěcej ako 115 krajach
powědarje njeznate (taksowanje mjez 100 000–1,6 milionami)
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija planowe rěcy
pismiki łatyński alfabet
oficielny status
oficielna rěc Žedyn stat, oficialne pówužywane někotarymi mjazynarodnymi organizacijami
regulěrujuca institucija Akademio de Esperanto
rěcne kody
ISO 639-1:

eo

ISO 639-2:

epo

ISO 639-3 (SIL):

ESP

Wikipedija
komentar
1 Pó titelu prědneje knigły:
"Международный язык"
Symbola
Chórgoj za Esperanto Jubilejny symbol Esperanta
Chórgoj za Esperanto
Chórgoj za Esperanto
Jubilejny symbol Esperanta
Jubilejny symbol Esperanta

Esperanto jo planowa rěc. Wózjawił jo ju wócny gójc dr. Ludwik Zamenhof w lěśe 1887. Wón kśěšo z teju rěcu dorozměśe mjazy narodami wólažcowaś. Esperanto jo nejwuspěšnjejšy taki projekt a ma powědarjow w nejwěcej stronach swěta. Europske strony su reprezentěrowali wjelgin pśez měru. Licba tych Esperanto wužywajucych jo w pśirownanju z drugimi mjazynarodnje wužywanymi rěcami, n. pś. engelsku abo špańsku, wjelgin małka.

Wužywanje

Esperanto se we wjele krajach wužywa, mjaz drugim w Nimskej južo wót wěcej ako 100 lět.

Rěcnicy se na drogowanjach a zarědowanjach zmakaju, wužywaju Esperanto w městnych kupkach a w interneśe, maju listowe pśijaśelstwa, cytaju literaturu w Esperanśe, pósłuchaju esperantsku muziku a wužywaju Esperanto we wjele žywjeńskich wobłukach. Wótergi Esperanto funkcioněrujo ako swójźbnu rěc. Teke eksistěruju radijowe wusćełanja w toś tej rěcy. Ale teke podkasty južo eksistěruju.

Alfabet

Esperanto wužywa łatyński alfabet z někotarymi diakritiskimi pismikami: a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z. Pismiki q, x, y njeeksistěruju w pšawych esperantskich słowach. Alfabet jo fonematiski.

Esperanski dolnoserbski drugi pśikład pśełožk
ĉ č nimski tsch ĉapo šapka
ĝ česki, chorwatski: dž ĝangalo džungel
ĥ ch teke nimski, pólski, česki ch ĥoro chor
ĵ ž teke česki, chorwatski ž ĵurnalisto žurnalist
ŝ š teke česki, chorwatski š ŝanco šansa
ŭ w teke swahilski, engelski w aŭto awto
v nimski a pólski w vazo waza

Gramatika

W Esperanśe ma kužda słowna družyna swóje wósebne kóńcowki, pó kótarychž móžoš słownu družynu jasnje spóznaś. Substantiwy a adjektiwy maju dwa pada, nominatiw (-) a akuzatiw (-n), ale teke dwě gramatiskej cysle, singular (-) a plural (-j). Pluralowy akuzatiw kóńcy se na -jn, znamješko plurala toś pśed tym akuzatiwa stoj. Na pśikład Paŭlo havas malsuprasorabajn librojn. "Pawoł ma dolnoserbske knigły."

Lokalne adwerby mógu akuzatiwny n měś, gaž směr zwuraznjaju, na pś. tie "tam, tamle" - tien "tam".

Z werba danci "rejowaś" móžo substantiw nastaś danco "reja", adjektiw danca "rejowański" a adwerb dance "rejowański", ale teke z substantiwa martelo "klapac" móžo nastaś werb marteli "klapaś z klapacom", adjektiw martela "klapacowy" a adwerb martele "z klapacom".

słowna družyna kóńcowka pśikład funkcija komentar
substantiw o kato "kócka" dika kato "tłusta kócka"
adjektiw a dika "tłusty"
adwerb e ofte "cesto"
werb i danci "rejowaś" infinitiw njepšawidłowne werby
njejsu
as mi dancas "ja rejuju" prezens
is mi dancis "ja rejowach" imperfekt
os mi dancos "ja budu rejowaś" futur
u dancu "rejuj(śo)" imperatiw
us mi dancus "ja by rejował(a)" konjunktiw


Někotare spisowaśele

Južo w lěśe 1887 su zachopili někotare spisowaśele knigły w rěcy Esperanto spisowaś abo literaturu z drugich rěcow pśełožowaś.

  • Claude Piron (*1931-†2008)
  • Feliks Zamenhof (bratš załožarja toś teje rěcy) (*1868-†1933)
  • Ludwik Lejzer Zamenhof (*1859-†1917)
  • Marjorie Boulton (*1924)
  • William Auld (*1924-†2006)
  • Rikardo Ŝulco (*1906-†1997)
  • Trevor Steele (*1940)

Eksterne wótkaze

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.