Selahedînê Eyûbî
Selahedînê Eyûbî (b. 1138 – m. 4î adare 1193) bi nameyê Selahedîn, Silhedîn, Selahedînê Kurdî û Simko (bi erebî: Selah el-Dîn Yusif îbn Eyûb/صلاح الدين يوسف بن أيوب) zî şinasîyeno. Sultanê Misir û Surîya û ronayoxê hukumdarîya Eyubîyan.
| Selahedînê Eyûbî | |
|---|---|
 | |
| Melumato şexsi | |
| Cınsiyet | Camêrd |
| Cayê biyayışi | Tikrit |
| Biyayış | |
| Merdış | (Camiya Emewiya de tırb biyo) |
| Cayê merdışi | Şam |
| Sebebê merdışi | (Nêweşiya cenge ra merd) |
| Pi | Najm ad-Din Ayyub |
| Maye | Sitt al-Mulk Khatun |
| Zıwani | Erebki û Kurdki |
| Partner | Ismat ad-Din Khatun |
| Domani | Al-Afdal ibn Salah ad-Din, Al-Aziz Uthman û Az-Zahir Ghazi |
| Verên | Shirkuh |
| Peyên | Al-Aziz Uthman, Al-Afdal ibn Salah ad-Din, Az-Zahir Ghazi û Al-Adil I |
| İqtıdariye | , , , , û -, , , , û |
| Xanedan | Eyubiyan |
Rojawanijî ey rê vanê Saladin. Yew serdaro Kurd bi ke destpêk de verba Fatimîyan û dima ra zî verba Xaçperestan (Xristîyanî ke Ewropa ra amey bî Qudûs) lec kerd û bajarê Qudûs destê xaçperestan ra vet. Lecê Xitîn de verba xaçperestan serkewt û 88 serrî ra dima ra Urşelim (Qudûs) reyna (newe ra) vist destê misilmanan.
Mergê Selahedînê Eyûbî ra dima dewlete mîyanê lajanê ey de sey Misir, Şam û Heleb pare bî. Sultanê Misirî Muazzam Turanşah hetê Memlukîyan ra ame kiştene (1250) û Eyyubîyê Misirî rijîyay (weşîyay) û dewleta Memlukîyan awan bî. Eyyubîyanê bînan heta wextê Moğolan hukmê xo dewam kerd.
Keyeyê ey
Goreyê vînayîşo qebûlbîyaye, Selahedînê Eyûbî Kurd o. Labelê zaf etnîsîteyan ey etnîsîteyê xo ra qebûl kerdo û wayirê mîrasê ci vejîyayê. Îbnî Xaldûn zî vano: Eyûbî eslen erebî, la mensûbî eşîrê Rewadîyan ê ke Yemen de ciwîyenê û Kurdanê Hezbanîyan ra yê. Şêrko ki namê apê Selahedîno, no vac Zazakî û Sorankî de vaciyeno, "Şêr û ko" ra viraşte biyo. Farskî de ki telefuzê cı "şīr-kūh"o.
Qiciya (domaniye) û perwerdeyê ey
Şewa ke Selahedînê Eyûbî ame dinya pîyê ey keyeyê xo girewt û bar kerd Heleb û weyra de kewt hizmetê Nûredînê Zengî. Dima ra pîyê ey bi walîyê Baalbek û Şam. Weyra de perwerdeyêko hewl dî. Zaf merqadarê îlm bi. Nuştoxê bîyografîya ey Al-Wahranî vano ke ey Geometrîya Oklîd, Astronomi, Matematik û Aritmetik de pispor bi. Selahedînê Eyûbî mantix, felsefe, sosyoloji, fiqih û tarîx musa û Dar-ul Hedîs (Unîversîteya Hedîsî) ra mezun bi.
Pêrodayişê ey verba Xaçperestan
Seferê Misirî
Wezîrê Misirî Şawêr, wexto hetê Fatimîyan ra wezîrtî ra ame girewtiş bi nimitkî ame hizûrê Nûredînê Zengî û ey ra ardim waşt ke newe ra wezîrê Misirî bo. Nûredînê Zengî zî ardimdayîş qebûl kerd û ordîyêk kerd rê serê Misirî ya. Qomutanê ordî apê Selaheddînî, Şêrko bi. Şêrko hîrê seferê serê misirî ya kerdî û nînan de Selaheddînî zî ca girewt.
Fatimîyan nê seferan ra pey Xaçperestan de hemkarîye kerd. Labelê verba seferanê Şêrko de kerd vînd û Şawêr newe ra bi wezîrê Misirî. Labelê wezîrtî ra dima verba Nûredînê Zengî sozê xo cca nêard. Şêrko verba Şawêr lec kerd û Şawêr no lec de kişîya. Şêrko zî di mengî ra pey merd û Selaheddîn 31 serrîya xo de bi serdarê hêzanê Misirî.
Awanbîyayîşê Dewleta Eyûbî
Selahedînî 1171an de Xelîfetîya Fatimîyan weşînay û pabesteyîya xo seba xelîfetîya Ebbasîyan beyan kerd. Bi no hewa peyina di-xalîfetî amey û verba xaçperestan destê mislimanan bi xurt. Selaheddîn her dem pabesteyê Nûredînê Zengî bi. Labelê mergê ey ra pey xoserîya xo îlan keno.
Cengê Xitînî
Lec Vakurê Fîlîstîn, nêzî Tîberya de mintiqaya Xitîn de vejîya. Ordîyanê Selaheddînî heme bîrî qontrol kerdbî. Leşkerê xaçperestan batalîyayê û têşan bî. No şer de Selaheddînî, verba Qralî Qudûsî Guyo Luzînyayijî zaferêko pîl desvist. No cengi ra dima hema-hema pêro Qralîyetê Qudûsî kewt destê Eyûbîyan.
Seferê 3. yê Xaçperestan
Destravejîyayîşê Qudûsî Rojawan de, mîyanê Xristîyanan de vengêko pîl da. Newe ra yew ordî kerd hedre. Bi xeylê şowalyeyanê namdaran rey de, na rey hîrê dewletan ra qralî zî verba Qudûsî kewtê rayir.
Qralê Îngîlîzan Rîchardo I. nê cengi de qet deskewteyêk nêdî. Nêrasa armancê xo. Tenya Rocvetişê Deryay Sipêy de ardêko qijkek vist destê xo. No sefer zî 1192an de qedîya.
Mergê ey
Selahedînê Eyûbî serra 1193ine de merdo. Gorê ey Şam de, Camîya Umeyê de yo. Sultan Selahedîn, piyê 18 gedeyan bi, înan ra 17 heb lajî yew zî keyna bî.
