Dewletê Amerikaê Yewbiyaey
Dewletê Amerikayê Yewbiyayey (DAY; be İngılızki: United States of America ya zi USA), yew dewleta. Cayê xo mıntıqa ra zımey qıta Amerika dero. Zımey Amerika de Kanada, verocê cı de Meksika, rocawanê cı de Okyanuso Gırd, rocvetışê cı de Oyanuso Atlantiki estê. Paytextê Amerika Washingtono. Dewletê Amerikayê Yewbiyayey eyaletan ra yenê pêra (mıteşekkılê) u 50 eyaletê xo estê. Amerika ezaya NATO, Mıletê Yewbiyayey, NAFTA u G8ia.
| Dewletê Amerikaê Yewbiyaey | |
|---|---|
 | |
| Desmal û Arma | |
  | |
| Melumat | |
| Ware | Dewleta hegemonyal |
| Mıntıqa | Amerika Zımey |
| Embıryani | Meksika û Kanada |
| İdare | Federal Government of the United StatesUnited States Congress |
| Erd | 9 826 675 km2 |
| Nıfus | 331 449 281 |
| Hıkumet | Sistemê serdari |
| Serdar | Joe Biden |
| Kodê telefoni | +1 |
| Leteyê saete | UTC−12:00 |
| Kodê interneti | .us |
| Zıwano resmi | İngılızki |
| Merş | The Star-Spangled Banner |
| Cayo tewr berz | Denali |
| Cayo tewr nızm | Badwater Basin |
| Pere | Dolarê DAY |
| Ravêrşiyayışê heqa merdıman | 0,92 |
| Xerita | |
 | |
Tarix
İşğalê şaranê Ewropayıcan ra ver, aşirê Postesuran Amerika de ronıştey biy. Wextê Seserra 15ıne de mılletê Ewropayıcan amey Amerika u erdê Postesuran işğal kerd. Şarê Ewropayıcan zaf (11 milyon) Postesuri kışti. O wext ra dıme, Amerika koloniya Britanya biye. Feqet serra 1776ıne de Amerika xo xoser ilan kerd. Seserra 18ıne de Amerika 13 eyaletan ra ibaret biye. Serra 1803ıne de Dewletanê Amerika 15 milyon dolar perey day Fransa u mıntıqa Louisiana (Louisiana Purchase) gırewte. Serranê 1845 u 1848i de Amerika eyeletê Texas, Kaliforniya, Arizona, New Mexico, Colorado u Nevada işğal kerdi u Meksika ra gırewti. Amerika Cengê Dınyayê Yewın u Dıyın de ğalıb veciya u biye yew serquwete.
Sûki
Mıntıqê Gırdi:
- 1. New York City. Nıfus: 18,6 milyon
- 2. Los Angeles. Nıfus: 13 milyon
- 3. Chicago. Nıfus: 9,5 milyon
- 4. Dallas. Nıfus: 6 milyon
- 5. Philadelphia. Nıfus: 5,8 milyon
- 6. Houston. Nıfus: 5,5 milyon
- 7. Phoenix. Nıfus: 4 milyon
Sûka New York City u Los Angelesi zaf raver şiyê. New York City de bina u banê xeylê berzi estê. New York City bacarê dewizio, paytextê borsao, merkezê iqtısadê Amerika u dınyao. Los Angeles merkezê film u xeceliyayışio. Hollywood Los Angeles ra zaf nezdiyo.
Nıfus
Nıfusê Amerika 298 milyono. Zaf mıxtelıf mılleti tede cıwiyenê. Şarê Ewropa, Afrika, Asya tede zafo. Miyanê sıpê u zenciyan riyê politika cêrakerdışia verêne ra serdıno. Derd u qehrê weşiye zenciyan rê gıranêro. Sindorê Meksika ra zaf merdumi vêrenê Amerika, ema şarê Meksika Amerika de qaçax gureyeno/xebetiyeno. Amerika de xeylê dini yenê diyaene. Amerika Xrıstiyan u itiqatê Protestanan zafê, feqet hem Musewiy/Yehudiy u hem zi Mısılmani zafê. Zıwano resmi çıniyo, ema şarê Amerika İngılızki qısey keno. Tayê İspanyolki zi qısey kenê.
Ekonomiye
Hetê ekonomiye ra Amerika zaf qewetına. Dınya de rêza yewıne dera. Teknolociye u komputerê Amerika zaf be kaliteyê. Amerika xeylê wasıtan (otomobilan) vecena. Ford, GM, Toyota, Honda Amerika de vıraziyenê. İdxalatê (eksportê) Amerika zafo. Amerika idxalat u ixracat ra dınya de yewına.
İklım
Erdê Amerika zaf hera u gırdo, aye ra iklimê Amerika zaf vuriyeno. Zımeyê Amerika zaf serdıno, ema verocê xo zaf germıno. Qutbê cemedi u çoli tede estê.
| Heway Dewletê Amerikaê Yewbiyaey | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aşmi/Mengi | Çel | Şbt | Adr | Nsn | Gln | Hzr | Tmz | Tbx | Kşk | Tşv | Tşp | Kan | Serre |
| Tewr vêşi germ °F (°C) | 98 (36.7) |
105 (40.6) |
108 (42.2) |
118 (47.8) |
124 (51.1) |
129 (53.9) |
134 (56.7) |
127 (52.8) |
126 (52.2) |
116 (46.7) |
105 (40.6) |
100 (37.8) |
134 (56.7) |
| Tewr vêşi honık °F (°C) | -80 (-62.2) |
-75 (-59.4) |
-68 (-55.6) |
-50 (-45.6) |
-25 (-31.7) |
-1 (-18.3) |
10 (-12.2) |
5 (-15) |
-13 (-25) |
-48 (-44.4) |
-61 (-51.7) |
-72 (-57.8) |
−80 (−62.2) |
| Çıme: http://www.infoplease.com/ipa/A0762182.html | |||||||||||||
| Heway DAY () | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aşmi/Mengi | Çel | Şbt | Adr | Nsn | Gln | Hzr | Tmz | Tbx | Kşk | Tşv | Tşp | Kan | Serre |
| Roce de werteyınine °C (°F) | -0.661 (30.81) |
1.472 (34.65) |
5.867 (42.56) |
11.122 (52.02) |
16.133 (61.04) |
20.694 (69.25) |
23.494 (74.29) |
22.65 (72.77) |
18.567 (65.42) |
12.65 (54.77) |
5.839 (42.51) |
0.767 (33.38) |
11.55 (52.79) |
| Vartış mm (inches) | 55.88 (2.2) |
51.06 (2.0102) |
60.96 (2.4) |
61.98 (2.4402) |
73.15 (2.8799) |
73.91 (2.9098) |
70.36 (2.7701) |
66.29 (2.6098) |
63.25 (2.4902) |
54.86 (2.1598) |
53.85 (2.1201) |
57.40 (2.2598) |
742.44 (29.2299) |
| Çıme: NOAA (USA) | |||||||||||||
Eyaletê Amerika
Çımeyi
- Atlasê Amerika Archived 2006-07-20 at the Wayback Machine (be İngılızki)
- CIA ra kıtabê melumatê dınya Archived 2006-07-05 at the Wayback Machine (be İngılızki)
- Seraiya Sıpiye (be İngılızki)