Інфармацыйны стэнд

Шчомысліцкая дуброва, кастрычнік 2021

Шчомысліцкая дуброва, Дуброва «Шчомысліцкая», раней — Дуброва — беларускі батанічны помнік прыроды мясцовага значэння, размешчаны на поўнач ад аграгарадка Шчомысліца Мінскага раёна Мінскай вобласці, непасрэдна мяжуе з тэрыторыяй Мінска. Дуброва паўстала як даследчы дэндрапарк з вялікай колькасцю мясцовых і інтрадуцыраваных відаў раслін. Акрамя прыродаахоўных функцый, выкарыстоўваецца як навучальны батанічны сад Біялагічнага факультэта БДУ, размешчанага праз дарогу.

Гісторыя

У 1925 годзе па ініцыятыве Мікалая Вавілава было створана Беларускае аддзяленне Усесаюзнага інстытута прыкладной батанікі і новых культур. Пры аддзяленні быў утвораны і дэндрасектар, які ўзначальваў І. І. Собалеў, і сфармаваны на базе невялікай дубровы. Пад яго кіраўніцтвам у 1928—1936 гадах у даследчых мэтах былі зроблены пасадкі мноства рэдкіх дрэвавых і хмызняковых парод, у тым ліку шэраг экзотаў (раслін, не сустраканых у дадзенай мясцовасці)^[1]. У 1985—1986 гадах Камісія Вярхоўнага Савета БССР па ахове прыроды і рацыянальным выкарыстанні прыродных рэсурсаў і Міністэрства лясной гаспадаркі БССР прапанавалі абвясціць дуброву помнікам прыроды рэспубліканскага значэння. 24 сакавіка 1986 г. Дзяржкамітэт БССР па ахове прыроды арганізаваў помнік прыроды «Дуброва», 22 ліпеня 1986 года Мінаблвыканкам перадаў «Дуброву» пад ахоўнае абавязацельства Беларускаму дзяржаўнаму ўніверсітэту^[2]. Нягледзячы на наданне «Дуброве» статусу асабліва ахоўнай прыроднай тэрыторыі, у ёй неўзабаве пачалося будаўніцтва артэзіянскай свідравіны, а паблізу было запланавана будаўніцтва новых аб’ектаў. Аднак у 1989 годзе пад ціскам грамадскасці было прынята рашэнне згарнуць будаўніцтва^[3].

Уваходзіць у склад батанічнага сада БДУ^[4].

Ландшафт

Дуброва мае палогахвалісты раўнінны рэльеф, абсалютная вышыня — каля 240 м, адноснае перавышэнне вышынь — не больш за 5-10 м. Ставіцца да Мінскага сярэдне — і буйна-узгорыста-марэнна-эразійнага ландшафтнага раёну з шырокалісцева-яловымі і хваёвымі лясамі Беларускай узшышшавай правінцыі ўзгорыста-марэнна-эразійных і другасна-марэнных ландшафтаў. У вясенне-летні перыяд дуброва нярэдка падтапляецца з-за слабой вадапрапускальнай здольнасці глебы і наяўнасцю аўтамабільных дарог у кірунку натуральнага сцёку^[5].

Біяразнастайнасць

Дуброва ставіцца да Мінска-Барысаўскага геабатанічнага раёну, на паўднёвай мяжы падзоны шырокалісцева-яловых (дубова-цёмнахвойных) лясоў. Да натуральнай дрэвавай расліннасці адносіцца 41 від дрэў і кустоў (з 28 родаў і 18 сямействаў), найбольш распаўсюджаныя дрэвавыя пароды — дуб звычайны (Quercus robur), які даў назву ўсяму помніку прыроды, сярэдні ўзрост дрэў — каля 150 гадоў) і елка еўрапейская (Picea abies). Колькасць экзотаў складае каля 80 відаў (45 дрэў, 36 кустоў, 1 дрэвавая ліяна). Усяго на тэрыторыі дубровы выяўлена 478 відаў дрэвавых і травяністых раслін — 458 пакрытанасенных (384 — двухдольных, 74 — адна), 9 — папараці, 8 — голанасенных, 3 — хвашчоў. Гэтыя расліны ўяўляюць 4 аддзела, 6 класаў, 50 парадкаў, 79 сямействаў і 286 родаў. 4 дзікарослых віду раслін — гладыёлус чарапіцападобны (Gladiolus imbricatus), лілея кучаравая (Lilium martagon), граздоўнік многараздзельны (Botrychium multifidum) і ятрышнік шлеманосны (Orchis militaris) — занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь, яшчэ 2 ахоўных віды — астранцыя вялікая (Astrantia major) і званочак шыракалісты (Campanula latifolia) — штучна інтрадукаваны^[6].

Імхі (брыяфлора) прадстаўлены 45 відамі (29 родаў, 16 сямействаў, 8 парадкаў), найбольш распаўсюджаны від моху — Rhytidiadelphus squarrosus, у той час як звычайна часты ў беларускіх лясах Pleurozium schreberi, наадварот, сустракаецца рэдка. Відавая разнастайнасць імхоў ацэньваецца як нязначная, у тым ліку з-за таго, што ліставы апад дуба перашкаджае развіццю імхоў^[7].

Лішайнікі (ліхенабіёта) прадстаўлены 46 відамі (23 роды, 14 сямействаў, 5 парадкаў), у т. л. 50 % лісцевых формаў, 39,1 % накіпных і 10,9 % кусцістых формаў. Адзін з ліхенафільных грыбоў (Xanthoriicola physciae (Kalchbr.) D. Hawksw) упершыню ў Рэспубліцы Беларусь быў апісаны менавіта ў дадзенай дуброва^[8].

Грыбоў і грыбападобных арганізмаў налічваецца каля 250 відаў^[9].

Шчомысліцкая дуброва, кастрычнік 2021

Млекакормячыя прадстаўлены белагрудым вожыкам (Erinaceus concolor), кратом еўрапейскім (Talpa europaea), вячэрніцай рыжай (Nyctalus noctula), кажаном двухколерным (Vespertilio murinus), лясной куніцай (Martes martes), зайцам-русаком (Lepus europaeus), вавёркай звычайнай (Sciurus vulgaris), палёўкай рыжай (Myodes glareolus), мышшу палявой (Apodemus agrarius). Нягледзячы на наяўнасць агароджы, адзначаліся адзінкавыя выпадкі заходу дзіка (Sus scrofa) і лася (Alces alces)^[9].

Шчомысліцкая дуброва, кастрычнік 2021

У 2010-я гады было адзначана павелічэнне відавай разнастайнасці птушак і павелічэнне шчыльнасці іх гнездавання, што звязваецца, у першую чаргу, з працэсамі сінурбізацыі^[10] і, менш верагодна, з памяншэннем ціску з боку драпежнікаў, у прыватнасці, шэрай вароны (Corvus cornix), якая перастала гнездавацца ў дуброве ў 2000-я гады^[11]. Часам сустракаюцца дадзеныя аб прыкладна 60 відах птушак^[12].

Земнаводныя прадстаўлены рапухай шэрай (Bufo bufo), рапухай зялёнай (Bufotes viridis), жабай вастрамордай (Rana arvalis), жабай травяной (Rana temporaria)^[12].

З паўзуноў раней была адзначана яшчарка порсткая (Lacerta agilis), але да пачатку XXI стагоддзя яна перастала сустракацца ў дуброва^[12].

Шчомысліцкая дуброва, кастрычнік 2021

Шчомысліцкая дуброва, кастрычнік 2021

Бесхрыбтовых, паводле папярэдніх ацэнак, налічваецца каля 400 відаў^[12].

Шчомысліцкая дуброва, кастрычнік 2021

Праблемы

Натуральнае аднаўленне дрэвастою лічыцца нездавальняючым, асабліва для дуба звычайнага — лесаўтваральнай пароды. Многія ўсходы моцна паражаюцца мучністай расой, што звязваецца з моцным антрапагенным уздзеяннем. Пры гэтым некаторыя з экзотаў (арэх маньчжурскі (Juglans mandshurica) і шэры, Quercus rubra) утвараюць даволі багаты самасеў^[6].

Нямала дрэў у дуброве — прыгнечаныя і пашкоджаныя. Ветравалы, бураломы і навалы снегу штогод пашкоджваюць дарослыя дрэвы. У некаторых дрэў адзначаны пашкоджанні ствала, у іншых — сухавяршынавасць. Дрэвы пашкоджваюцца дрэваразбуральнымі грыбамі, у тым ліку рэдкімі, а таксама насякомымі-караедамі, златкамі, дубовым кубларобам (Tortrix viridana), пядзенікам зімовым (Operophtera brumata) і іншымі. Многія дрэвы дасягнулі гранічнага ўзросту, у якасці дадатковага негатыўнага фактару адзначаецца празмерная рэкрэацыйная нагрузка. Некаторыя каштоўныя дрэвавыя экзоты больш не растуць у дуброве^[13].

Зноскі

Спасылкі

• Гирилович И. С., Джус М. А. Памятник природы республиканского значения «Дубрава»: путеводитель. — Мн.: БГУ, 2009. — 93 с.
• Гирилович И. С., Джус М. А., Кочергина М. В. Памятник природы республиканского значения «Дубрава» Архівавана 11 чэрвеня 2020. // Вестник БГУ. Серия 2. — 2007. — № 1. — С. 54-61.