Шпангаймы (Шпонгаймы) (ням.: Spanheimer, Sponheimer) — нямецкая дынастыя, прадстаўнікі якой кіравалі ў Карынтыі ў 1122—1269 гадах, а таксама, некаторы час, у Вельмі (1248—1269) і Істрыі (1103—1173). У час кіравання Шпангаймаў Карынтыя канчаткова склалася як суверэнная дзяржава.

Паходжанне

Шпангаймы, відаць, паходзілі з Франконіі. У XI стагоддзі нейкі Зігфрыд Шпангайм перасяліўся ў паўднёва-ўсходнюю Германію, дзе набыў уладанні ў Паўднёвым Ціролі і Штырыі і ажаніўся з Рыхардай Лаванцкай, дачкой аднаго з карынтыйскіх дваран. У 1045 годзе Зігфрыд Шпангайм стаў маркграфам Венгерскай маркі — невялікага напаўнезалежнага ўтварэння на граніцы Свяшчэннай Рымскай імперыі з Венгрыяй (на тэрыторыі сучаснага Бургенланда). Старэйшы сын Зігфрыда Энгельберт I стаў графам Пустэрталя (Паўднёвы Ціроль) і Крайхгау (Заходняя Франконія), а таксама вікарыем архібіскупа Зальцбургскага ў шэрагу царкоўных уладанняў у Карынтыйскім герцагстве. У 1090 годзе Энгельберт дзякуючы сваёй блізкасці да царкоўных колаў атрымаў у кіраванне Істрыю, якая знаходзілася ў той час пад сюзерэнітэтам патрыярха Аквілеі. Ён ажаніўся з Хедвіга Эпенштайн, сястрой і спадчынніцай апошняга герцага Карынтыі з дынастыі Эпенштайнаў Генрыха III.

Герцагі Карынтыі

Адзін з сыноў Энгельберта, Генрых IV, атрымаў у спадчыну ў 1122 годзе карынтыйскі прастол пасля смерці апошняга Эпенштайна і заснаваў дынастыю Шпангаймаў у Карынтыі. Іншы, Энгельберт II, стаў у 1103 годзе маркграфам Істрыі, а ў 1123 годзе пасля смерці брата атрымаў і карону Карынтыі.

Шпангаймы сталі герцагамі Карынтыі ў перыяд вострага крызісу дзяржавы, якая страціла большую частку сваёй тэрыторыі і аўтарытэт на міжнароднай арэне. Энгельберту II і яго спадчыннікам — Ульрыху I (1134—1144) і Генрыху V (1144—1161) — удалося сфарміраваць з рэштак карынтыйскіх зямель досыць трывалае княства і, арыентуючыся на імператара, узмацніць свой уплыў у рэгіёне. На працягу ўсяго XII стагоддзя Шпангаймы вялі барацьбу з царкоўнымі феадаламі, якія валодалі значнымі тэрыторыямі ў Карынтыі і Істрыі, у тым ліку такімі важнымі гандлёвымі цэнтрамі як Філах і Фрызах, аднак, нягледзячы на пэўныя поспехі, цалкам вярнуць гэтыя землі пад уладу герцага так і не ўдалося.

З пачатку кіравання Германа Шпангайма (1161—1181) у Карынтыі пачаўся эканамічны і палітычны ўздым. Былі заснаваны Санкт-Файт і Клагенфурт, якія неўзабаве сталі буйнымі гандлёвымі гарадамі і сталіцамі дзяржавы, развівалася здабыча каштоўных металаў. Двор герцага стаў цэнтрам сярэдневяковага мастацтва мінезінгераў. Праўда, у канцы XII стагоддзя пазіцыі Шпангаймаў трохі аслаблі з прычыны страты Істрыі, якая перайшла пад уладу Андэкскай дынастыі, і канчатковага адпадзення Штырыі, але ў першай палове XIII стагоддзя герцагу Бернарду (1201—1256) удаўся аднавіць уплыў Карынтыі дзякуючы трываламу саюзу з Гогенштаўфенамі і каралямі Чэхіі. Бернард разгарнуў барацьбу з Аўстрыяй за ўладу над Крайнай і ў канцы-канцоў атрымаў перамогу: у 1248 годзе яго сын і спадчыннік Ульрых III быў абвешчаны герцагам Крайны.

Незадоўга да сваёй смерці Ульрых III (1256—1269), верны карынтыйска-чэшскаму саюзу, завяшчаў свае ўладанні Пржэмыслу Отакару II, каралю Чэхіі. Ульрых III стаў апошнім кіраўніком незалежнай Карынтыі і з яго смерцю згасла карынтыйская лінія Шпангаймаў. Карынтыя і Крайна ў 1269 годзе перайшлі пад уладу Чэхіі, а праз паўстагоддзя, у 1335 годзе былі далучаны да ўладанняў Габсбургаў.

Радавая пахавальня герцагаў Карынтыі з роду Шпангаймаў знаходзіцца ў манастыры Санкт-Паўль у Лаванцкай даліне Карынтыі, заснаваным у 1091 годзе Энгельбертам I.

Графы Ортэнбурга

Герб Баварыі з «сіняй пантэрай» Ортэнбургаў у трэцяй чвэрці

Адзін з сыноў Энгельберта II Шпангайма, Рапота I (пам. у 1186 годзе), набыў зямельныя ўладанні ў паўднёва-ўсходняй Баварыі (Ортэнбург на поўдзень ад Пасау) і шэраг тэрыторый на Драве. Рапота I стаў заснавальнікам лініі графаў Ортэнбургскіх, якія сталі досыць буйнымі землеўладальнікамі ў Штырыі, Крайне і Баварыі. Ортэнбургскае графства было фармальна незалежным і праіснавала да Напалеонаўскіх войнаў (хоць большая частка ўладанняў графаў была анексавана Баварыяй і Аўстрыяй у сярэдзіне XVI стагоддзя). У 1806 годзе Ортэнбург быў медыятызаваны Баварыяй, аднак графы Ортэнбургскія былі прызнаны роўнымі па нараджэнні каралеўскім дамам Еўропы.

Ад графаў Ортэнбургскіх у герб Баварыі патрапіла «сіняя пантэра», якая паходзіць да «чорнай пантэры» на пячатках герцагаў Карынтыі.

Графы Шпонгайм-Зайн

У заснавальніка дынастыі Шпангаймаў Зігфрыда быў стрыечны брат па імі Стэфан (пам. у 1080 годзе). Стэфан не перасяляўся ў паўднёва-ўсходнюю Германію, захаваўшы ўладанні ў даліне Рэйна. Яго нашчадкі шляхам дынастычных шлюбаў атрымалі ў спадчыну буйную сеньярыю Зайн на поўначы сучаснай федэральнай зямлі Рэйнланд-Пфальц, а затым яшчэ шэраг зямель па абодва берагі Рэйна. Было сфарміравана некалькі тэрытарыяльных княстваў (Шпонгайм, Зайн-Вітгенштайн, Гайнсберг), якія адыгрывалі важную ролю ў гісторыі прырэйнскай Германіі. Для гэтай лініі больш прынята напісанне Спонгайм. Найбольш вядомым прадстаўніком рэйнландскай галіны Шпонгаймаў быў рускі фельдмаршал Пётр Вітгенштэйн (1768—1843).

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.