Чумашы
(Ughuigh , Oxoix)
Агульная колькасць 3700 (2018 г.)
Рэгіёны пражывання ЗША
Мова чумашскія мовы
Рэлігія шаманізм, каталіцызм
Блізкія этнічныя групы

Чу́машы (саманазвы: Ughuigh , Oxoix; англ.: Chumash) — індзейскі народ у Каліфорніі (ЗША). Раней насяляў узбярэжжа ў раёне Санта-Барбары і паўночныя астравы Чанел. Агульная колькасць (2018 г.) - 3 700 чал.[1]

Гісторыя

Большасць гісторыкаў атаясняюць чумашаў з нашчадкамі найбольш старажытных пасяленцаў у Каліфорніі. На астравах Чанел знойдзена старажытнае паселішча, што існавала 11 тысяч гадоў таму[2]. Месца, населенае чумашамі, лічыцца адным з найбольш прыдатных для жыцця з пункту гледжання наяўнасці рэсурсаў. Некаторыя даследчыкі мяркуюць, што да прыбыцця еўрапейцаў чумашы мелі кантакты з палінезійцамі[3].

Першы візіт іспанцаў на землі чумашаў адбыўся ў 1542 г., але не меў значных наступстваў для абодвух бакоў[4]. Але з 1770-х гг. пачалася паступовая іспанская каланізацыя. Ёй папярэднічала пабудова каталіцкіх місій, стварэнне пры іх сучасных місіянерскіх гаспадарак, дзе выкарыстоўвалася праца індзейцаў. Прыход іспанцаў меў разбуральны характар. Гэта тлумачыцца высокай смяротнасцю ў выніку распаўсюджання еўрапейскіх эпідэмічных захворванняў і паступовай адмовай ад папярэдніх рэлігійных уяўленняў.

У 1821 — 1845 гг. Каліфорнія з’яўлялася часткай Мексікі. Галоўную ролю ў кіраванні тут адыгрывалі ваенныя, пад уладу якіх перайшлі каталіцкія місіі. Чумашы і іншыя прыбярэжныя народы пакутвалі ад жорсткай эксплуатацыі. У 1824 г. яны арганізавалі паўстанне.

Пасля далучэння Каліфорніі да ЗША былі прыняты меры для забеспячэння мірных адносін з індзейцамі, але яны тлумачыліся на карысць белага насельніцтва. На поўдні штата існавала практыка прымусовага рассялення індзейцаў у жывёлагадоўчых гаспадарках[5].

У 1853 г. частка чумашаў была пераселена ў рэзервацыю, створаную для прадстаўнікоў некалькіх прыбярэжных індзейскіх народаў, але ў 1863 г. яна фактычна была ліквідавана, а яе члены пераселены ў новую, меншую па плошчы рэзервацыю. У нашы дні іх нашчадкі складаюць асобнае племя Tejon, якое прызнаецца федэральным ўрадам ЗША ў якасці аўтаномнай нацыі. У 1901 г. чумашы атрымалі права на асобную рэзервацыю, плошча якой крыху перавышае 51 га. У нашы дні яна кіруецца дэмакратычна выбраным урадам з 5 асоб.

Традыцыйная культура

Дыярама музея ў Санта-Барбары ўзнаўляе побыт чумашаў

Асноўнымі гаспадарчымі заняткамі чумашаў былі рыбалоўства, збор ракавін малюскаў і жалудоў, у меншай ступені — паляванне. Чумашы былі выдатнымі будаўнікамі лодак, карысталіся сеткамі і гарпунамі, лавілі акул і нават кітоў. Значную частку ежы складалі малюскі. З іх ракавін вырабляўся бісер, якім карысталіся многія каліфарнійскія плямёны. На мове суседніх народаў чумаш значыў "вытворца ракавін". Для вырабу прылад працы шырока выкарыстоўваўся абсідыян.

Мужчыны і жанчыны мелі вопратку ў выглядзе фартухаў з раслінных валокнаў. У зімовыя месяцы выкарыстоўвалася адзенне з футра. Яно ўпрыгожвалася бісерам, пер'ем, плеценымі валасянымі косамі. Мужчыны апраналі футравыя галаўныя ўборы з пер'ем.

Чумашы жылі ў вёсках. Згодна з апісаннямі іспанцаў, яны ўяўлялі сабою групы круглявых хацін, што складаліся з каркаса, пакрываліся травою і скурамі. Дыяметр хаціны быў каля 2 м — 3,5 м, вышыня — каля 2 м. Знутры знаходзіліся каркасныя ложкі, крытыя травянымі цыноўкамі, і агмень для прыгатавання ежы. У даху мелася дымавая адтуліна. Уваход рабіўся з усходняга боку. Вёскі будаваліся каля водных крыніц. З пачаткам іспанскай каланізацыі іх пераносілі бліжэй да місій.

Асновай грамадства была вясковая абшчына. Кожная вёска мела свайго правадыра, прычым ім маглі стаць як мужчына, так і жанчына. Відавочна, улада перадавалася па спадчыне, але ў любым выпадку правадыр з’яўляўся найбольш багатым членам абшчыны. Паміж вёскамі чумашаў існавала складаная сістэма абмену. Былі вёскі, якія спецыялізаваліся на пэўнай вытворчасці. Яны аб’ядноўваліся ў палітычныя і сваяцкія саюзы[6]. Знутры абшчын назіралася матэрыяльная і сацыяльная стратыфікацыя паміж сем'ямі. Вучоныя заўважаюць, што яна сфарміравалася ўжо ў перыяд паміж 1150 г. і 1300 г.[7], калі пачалося інтэнсіўнае развіццё чумашскай культуры.

Майстры чумашаў з’яўляліся выдатнымі разьбярамі, умелі аднолькава добра апрацоўваць драўніну і камень. Захаваліся петрогліфы у сакральных мясцінах. Яны ўключаюць выявы жывёл і людзей. Жыхары ўзбярэжжа будавалі доўгія каркасныя лодкі, абшытыя дошкамі і заканапачаныя смалой.

Фальклор прадстаўлены міфамі, песнямі, казкамі і легендамі. У кожнай вёсцы меўся пляц для сумесных цырымоній і танцаў. Распаўсюджаныя музычныя інструменты: касцяныя флейты, свістулькі, бразготкі, музычны лук.

Мовы

Сучасныя даследчыкі вылучаюць некалькі чумашскіх моў, што складаюць самастойную моўную сям'ю: паўночная і некалькі паўднёвых, што ў сваю чаргу падзяляліся на астраўныя і цэнтральныя. Гутарковая мова знікла ў 1965 г. са смерцю апошняга носьбіта.

Рэлігія

Наскальныя петрогліфы чумашоў

Традыцыйная рэлігія чумашаў заснавана на веры ў багоў і духаў, а таксама магіі. Згодна са старажытнай міфалогіяй, сусвет падзяляецца на свет людзей, што трымаецца дзвюма змеямі, падземны свет і нябесны свет. Да падзелу сусвету існавалі першасныя людзі, што потым ператварыліся ў жывёл і перасяліліся на неба. Галоўную ролю сярод іх адыгрывае Арол. На зямлі кіруе багіня Хуташ[8].

Арганізацыяй рытуалаў займаўся правадыр. Акрамя таго, сярод чумашаў вылучаўся пласт шаманаў, якія забяспечвалі сувязь суайчыннікаў са светам багоў і хтанічнымі сіламі. Яны лічылі, што для сусвету характэрна сталая зменлівасць. Будучае прадракалі дзякуючы астралогіі. Для сувязі са звышнатуральнымі істотамі і духамі мёртвых ужывалі галюцынагены, вынікі кантактаў з імі адлюстроўвалі петрогліфамі.

У канцы XVIII - сярэдзіне XIX ст. чумашы прынялі каталіцызм, аднак для сучасных прадстаўнікоў гэтага народа характэрны вельмі фармальныя адносіны да рэлігійных культаў.

Гл. таксама

Зноскі

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.