Чарэшня
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Prunus avium L.

Арэал чарэшні

выява


Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  24770
NCBI  42229
EOL  301092
IPNI  729478-1
TPL  tro-27801088

Чарэшня, Вішня птушыная[3][4][5], Чарэшня лясная[6] (Prunus avium) — пладовае дрэва, від падроду вішня парадку ружакветных[7].

Гісторыя назвы

Невялікі горад Керасунт паміж Фарнакіяй і Трапезундам славіўся вішнямі. Менавіта там іх упершыню сустрэлі рымляне, даўшы назву «керасунцкія плады», лац.: cerasi. Адсюль італ.: ciliegia, неап.: cerasa, арм.: կեռաս — керас, араб. كرز‎‎ — караз, турэцк.: kiraz, фр.: cerise, ісп.: cereza, парт.: cereja, рум.: cireș, ням.: Kirsche, англ.: cherry, руск.: черешня[8].

Батанічнае апісанне

Батанічная ілюстрацыя з кнігі К. А. М. Ліндмана «Bilder ur Nordens Flora», 1917—1926

Чарэшня — лістападная дрэвавая расліна, якая належыць да дрэў першай велічыні. Характарызуецца хуткім ростам, асабліва ў маладым узросце, і можа дасягаць вышыні 10—32 м і дыяметра ствала да 1.5 метра. Маладыя дрэвы дэманструюць моцнае апікальнае дамінаванне з прамым ствалом і сіметрычнай канічнай кронай, якая становіцца круглявай на старых дрэвах.

Крона яйкападобнай формы, аднак, у залежнасці ад умоў росту, яе форма можа змяняцца ад яйкападобнай да конусападобнай. Характэрнай асаблівасцю чарэшні з’яўляецца наяўнасць парасткаў двух тыпаў: брахібласты і аўксібласты. Кара ў маладым узросце карычневага, чырвонага або серабрыстага колеру[7], са шматлікімі палосамі, доўгі час пакрытая карычневымі чачавічкамі, а часам можа лупіцца папярочнымі тонкімі плёнкамі.

Каранёвая сістэма пераважна гарызантальнага тыпу, але пры спрыяльных умовах могуць утварацца і добра разгалінаваныя вертыкальныя карані. Стрыжневы корань фармуецца толькі на працягу першага — другога гадоў жыцця, а з часам адбываецца яго разгалінаванне.

Для чарэшні характэрныя тры тыпы пупышак: генератыўныя, вегетатыўныя і змешанага тыпу, якія адпаведна размяшчаюцца на пладовых і роставых парастках.

Пчала на суквецці чарэшні

Лісце коратка завостранае, зваротнаяйкападобнае, прадаўгавата-яйкападобнае або эліптычнай формы[7], пільчатае, злёгку маршчыністае. Хвосцікі з двума залозкамі ля аснавання пласцінкі, шырыня 4-7 см, даўжыня 7-14 см. Кончык кожнага зубчастага краю лісця таксама мае маленькія чырвоныя залозы[9]. Увосень лісце афарбоўваецца ў аранжавы, ружовы ці чырвоны, перш чым упасці.

Кветкі абодваполыя, белага колеру, як правіла, з’яўляюцца на парастках ранняй вясной незадоўга да распускання лісця, утвараючы нешматкветкавыя, амаль сядзячыя парасонікі з 2-6 кветкамі[7]. Вісяць на кветканосах даўжынёй 2-5 см, маюць у дыяметры 2.5-3.5 см. Чашалісцікаў і пялёсткаў беласнежнага колеру па пяць, тычынак шмат, песцік адзін. Апыляюцца пчоламі. Завязь мае дзве семязавязі, толькі адна з якіх становіцца плодам[10].

Плады — сапраўдныя касцянкі, з мясістым, сакавітым каляплоднікам, па форме авальныя (у дзікарослых[7]), шарападобныя або сэрцападобныя, а па афарбоўцы ад светла-жоўтых (амаль белых) да цёмна-чырвоных (амаль чорных) з бясколерным або цёмна-ружовым сокам[7], на смак у дзікіх формаў яны звычайна горкія, у культурных з тоўстай, сакавітай мякаццю, кісла-салодкія або салодкія[7]. У дзікарослых плады драбней, чым у культурных, да 2 см у дыяметры[7]. Плады чарэшні паспяваюць, у залежнасці ад сорта, у прамежку ад канца мая да канца чэрвеня.

Костачка шарападобная ці крыху падоўжаная, з гладкай паверхняй[7]. Насеніна складаецца з лупіны, зародка і эндасперма. Афарбоўка лупіны жаўтлява-карычневая, часам з цёмна-чырвоным адценнем.

Адрозніваецца ад вішні высокім прамым штамбам, з даволі светлай карой, мутоўкава размешчанымі галінамі, колерам (светла-зялёным), формай (авальнае, доўгае, моцна вышчарбленае) свайго віслага лісця, а таксама даволі абмежаваным раёнам распаўсюджання, у залежнасці ад вялікіх патрабаванняў у дачыненні да цяпла.

Арэал

Квітнеючае дрэва ў Швейцарыі

Чарэшня — расліна ўмеранага клімату Паўднёвай Еўропы. У дзікай прыродзе сустракаецца ў Еўропе, Анатоліі, Магрыбе і Пярэдняй Азіі ад Брытанскіх астравоў[11] на поўдзень да Марока і Туніса, на поўнач да рэгіёна Тронхеймс-ф’ёрд у Нарвегіі і на ўсход да Каўказа і паўночнага Ірана, з маленькай ізаляванай папуляцыяй у заходніх Гімалаях[12].

Культывуюць чарэшню шырока ва ўсіх частках свету, у тым ліку яна натуралізавана ў Паўночнай Амерыцы і Аўстраліі[13][14][15].

Ва Украіне найбольш распаўсюджана ў паўднёвай і цэнтральнай частцы, у стэпе і ў паўднёва-заходняй частцы лесастэпу. Асабліва распаўсюджана чарэшня на пясчаных глебах Мелітопальшчыны.

На Беларусі чарэшня культывуецца пераважна ў паўднёвых рэгіёнах. Выведзены зімаўстойлівыя, высакаякасныя, буйнаплодныя сарты, прыстасаваныя да мясцовых умоў.

Экалогія

Любіць бязветраныя месцы. Дрэнна расце на кіслых глебах і ў месцах з блізка размешчанымі грунтавымі водамі. Расліна баіцца маразоў. Дзікая чарэшня ў лясах больш стойка пераносіць іх, паколькі абаронена ад вятроў, а снежны полаг захоўвае цяпло ў глебе[7].

З 2-3-гадовага ўзросту пажадана праводзіць абразанне: выдаляць параснік, фарміраваць штамб (выдаленне ніжніх галін), караціць лідар пераводам на бакавую галіну, прарэджваць крону.

Пачынае пладаносіць на 5-6-ы год. Перыяд гаспадарчага выкарыстання 10-15 гадоў[16]. Плады выспяваюць у канцы чэрвеня-ліпені. Ураджай пладоў з 30-гадовага дрэва, якое вырасла на волі, да 100 кг, а дрэвы ў лесе даюць да 40 кг[7].

Плады збіраюць у чэрвені-ліпені. Збор ураджаю абцяжараны вялікай вышынёй дрэў. Звычайна пад кронай сцелюць палатно і плады абтрасаюць. Можна зрываць і рукамі[7].

Плады з гатоўнасцю ядуць шматлікія віды птушак і млекакормячых, якія пераварваюць мякаць садавіны і рассейваюць насенне са сваім памётам. Некаторыя грызуны і некалькі відаў птушак (у прыватнасці, звычайны таўстадзюб (Coccothraustes coccothraustes)) таксама расколваюць костачкі, каб з’есці ядры ўнутры.

Хімічны склад

Неапрацаваныя плады чарэшні
Харчовая каштоўнасць на 100 г прадукта
Энергетычная каштоўнасць 52 ккал 217 кДж
Вада85,7 г
Бялкі1,1 г
Тлушчы0,4 г
— насычаныя0,1 г 
Вугляводы10,6 г
Рэтынол (віт. A)25 мкг
Тыямін (B1)0,01 мг
Рыбафлавін (B2)0,01 мг
Аскарбінавая кіслата (віт. C)15 мг
Такаферол (віт. E)0,3 мг
Кальцый33 мг
Жалеза1,8 мг
Магній24 мг
Фосфар28 мг
Калій233 мг
Натрый13 мг

Плады чарэшні складаюцца з 82 % вады, 16 % вугляводаў, 1 % бялку і практычна не маюць тлушчу (0,2 г на 100 г). У адрозненне ад вішні, плады чарэшні ўтрымліваюць менш пажыўных рэчываў на 100 г.

У чарэшні змяшчаюцца арганічныя кіслоты (да 0,8 %, у тым ліку яблычная, лімонная, сляды віннай і саліцылавай[7]), цукры (фруктоза, глюкоза), вітаміны C, A, B1, B2, E, PP, мікраэлементы (жалеза, ёд), макраэлементы (калій, кальцый, магній і іншыя), пекцінавыя рэчывы, а таксама вялікая колькасць антацыянаў — рэчываў з групы флаваноідаў.

Развядзенне ў культуры

Плады

Для чарэшні характэрны некалькі спосабаў размнажэння (насеннае, пнёвы параснік і каранёвыя атожылкі), але ў натуральных умовах пераважае насеннае размнажэнне.

Чарэшня самабясплодная. Для апылення патрабуецца пасадка 2-3 дрэў.

Розныя сарты чарэшні ў цяперашні час вырошчваюць ва ўсім свеце, дзе клімат падыходзіць; колькасць сартоў у цяперашні час вельмі вялікая[17]. Гэты від таксама пазбег культывавання і натуралізаваўся ў некаторых умераных рэгіёнах, уключаючы паўднёва-заходнюю Канаду, Японію, Новую Зеландыю, а таксама на паўночным усходзе і паўночным захадзе Злучаных Штатаў[12].

Найбольш зімаўстойлівымі ва ўмовах сярэдняй паласы Расіі лічацца сарты: 'Память Сюбаровой', 'Северная', 'Тютчевка', 'Ревна', 'Фатеж'. Да веснавых замаразкаў ўстойлівыя сарты 'Фатеж' і 'Итальянка'. Сарты 'Чермашная' і 'Синявская' характарызуюцца меншай зімаўстойлівасцю і больш падыходзяць для поўдня Маскоўскай вобласці[16]. Сорт 'Фатеж' спалучае ў сваім генатыпе высокі біялагічны патэнцыял з максімальнай рэалізацыяй яго ва ўраджай пладоў. Сорт 'Чермашная' валодае эканомным генератыўным патэнцыялам і пры адносна невялікай біялагічнай прадукцыйнасці здольны забяспечваць добрую ўраджайнасць. Сорт 'Тютчевка' закладвае найбольшую колькасць кветкавых пупышак, але толькі чвэрць з іх рэалізуецца ў пладах. Дзякуючы больш буйным пладам, гэты сорт не саступае іншым па ўраджайнасці[18].

Выведзены шматлікія чарэшнева-вішнёвыя гібрыды, якія маюць плады, што нагадваюць па кансістэнцыі і смаку вішню, але па памеры бліжэй да чарэшні.

Генетыка

Prunus avium мае дыплоідны набор з шаснаццаці храмасом (2n = 16)[19].

Шкоднікі і хваробы

Кокамікоз, вызваны сумчатым грыбам Blumeriella jaapii
Лісце, якое адмерла з-за бактэрый віду Pseudomonas syringae

Лісцем чарэшні харчуюцца некаторыя жывёлы, у тым ліку насякомыя відаў Coleophora anatipennella, муха вішнёвая (Rhagoletis cerasi) і вішнёвая тля (Myzus cerasi), якія могуць наносіць значны ўрон парасткам і пладам.

Дрэва струменіць камедзь з пашкоджанняў у кары, з дапамогай камедзі яно ізалюе раны, каб выключыць з’яўленне насякомых і грыбковых інфекцый[20].

Чарэшня, як і іншыя костачкавыя, хварэе на кокамікоз, цэркаспароз, шэрую гніль, пашкоджваецца іншымі грыбамі і бактэрыямі.

Атрутнасць

Усе часткі расліны, за выключэннем спелых пладоў, слаба таксічныя, бо ўтрымліваюць цыянагенныя гліказіды[21][22][23].

Гаспадарчае значэнне і ўжыванне

Гісторыя

Старая чарэшня ў Бельгіі

Вішня птушыная — самая старажытная з формаў вішні. Як мяркуюць, яна была вядомая ўжо за 8000 гадоў да н. э. у Анатоліі і ў Еўропе — на тэрыторыі сучасных Даніі і Швейцарыі (жыхарам палевых пабудоў)[24][25]. Плады чарэшні ўжываліся ў ежу на працягу некалькіх тысяч гадоў. Костачкі былі знойдзены ў адкладах на селішчах бронзавага веку па ўсёй Еўропе, у тым ліку ў Вялікабрытаніі[17]. У адным з датаваных прыкладаў, парэшткі чарэшні былі знойдзены ў керне з дэтрыту пад будовай ранняга і сярэдняга бронзавага веку ў палевым паселішчы і на ўзбярэжжы былога возера ў Дэзенцана-дэль-Гарда або Ланата-дэль-Гарда, непадалёк ад паўднёвага ўзбярэжжа возера Гарда ў Італіі. Радыёвугляродны аналіз ацэньвае знаходкі пачаткам бронзавага веку IA, каля 2077 г. да н.э. ±10 гадоў. Натуральны лес быў у значнай ступені расчышчаны ў той час[26]. У 1882 годзе Альфонс Дэкандоль адзначыў, што насенне чарэшні было знойдзена ў культуры тэрамар у Паўночнай Італіі (1500—1100 да н.э.).

Хоць культываваных разнавіднасцяў чарэшні няма ў Вялікабрытаніі і большасці Еўропы, гэты від у дзікім стане сустракаецца на большасці тэрыторыі Еўропы, у тым ліку і на Брытанскіх астравах. Доказы спажывання дзікарослых пладоў яшчэ ў Бронзавым веку былі знойдзены ў кранагу ў графстве Офалі ў Ірландыі[27].

Каля 800 г. да н.э. чарэшню актыўна культывавалі ў Малой Азіі, крыху пазней — у Грэцыі[17].

Пліній адрознівае Prunus, плод слівы[28], і Cerasus, плод вішні[29].

Ужо ў Плінія згадана даволі шмат сартоў, некаторыя верагодныя сарты або разнавіднасці — гэта Aproniana, Lutatia, Caeciliana і гэтак далей. Пліній ацэньвае іх па смаку, падзяляючы на dulcis («салодкія») і acer («кіслыя»)[30], і даходзіць да таго, што гаворыць аб тым, што да рымскага консула Луцыя Лукула, які перамог Мітрыдата VI у 74 да н.э., «Cerasia … non fuere in Italia» — «Не было вішнёвых дрэў у Італіі». Па яго словах, Лукул прывёз іх з Понта, і за 120 гадоў з тых пор яны распаўсюдзіліся па ўсёй Еўропе аж да Вялікабрытаніі[29]. На гэта сцвярджэнне Альфонс Дэкандоль заўважыў наступнае:

" Паколькі гэтая памылка ўвекавечана пастаянным паўторам у класічных школах, варта яшчэ раз сказаць, што вішнёвыя дрэвы (прынамсі, чаромха) існавалі ў Італіі да Лукула, і што знакамітаму гурману не трэба было далёка хадзіць, каб шукаць віды з кіслай або горкай садавіной. "

Адсылка да падзелу на салодкую і кіслую вішню прыводзіць да сучаснага погляду, што пад салодкай разумеецца чарэшня, таму што ніякай іншай кандыдатуры на гэтае месца сярод відаў вішні не знойдзена.

Дэкандоль мяркуе, што прывезеная Лукулам «вішня» была асобым сортам чарэшні з Каўказа.

Рычард Фолкард у 1892 годзе таксама адзначаў, што вішня Лукула — гэта культываваная разнавіднасць, і сцвярджаў, што яна стала разводзіцца ў Вялікабрытаніі праз стагоддзе пасля ўвядзення ў Італію, але «знікла падчас саксонскага перыяду». Ён адзначае, што фраза «Cherries on the ryse» («вішня на галінках») была адным з выкрыкаў разносчыкаў Лондана, але выказвае здагадку, што меліся на ўвазе плады чарэшні (англ.: wild Cherry). Культурны сорт быў зноў завезены ў Брытанію Рычардам Харысам, пастаўшчыком садавіны Генрыха VIII, які прывёз асобнікі з Фландрыі і пасадзіў вішнёвы сад у Тэйнхэме[31].

Сучасная культываваная чарэшня адрозніваецца ад дзікай тым, што мае больш буйныя плады дыяметрам 2-3 см. Дрэвы часта вырошчваюцца на ствале карлікавых асобнікаў, каб захаваць малы памер для палягчэння збору ўраджаю[32].

Як асноўны продак культываванай вішні, чарэшня з’яўляецца адным з двух відаў вішні, якія пастаўляюць большую частку камерцыйных сартоў ядомай вішні, другім відам з’яўляецца вішня звычайная (Prunus cerasus)[17]. Паходжанне сартоў віду Prunus avium усё яшчэ застаецца адкрытым пытаннем.

У кулінарыі

Жанчыны, якія перабіраюць чарэшню
Талерка чарэшні

Плады чарэшні высока цэняцца за прыемны салодкі смак. Плады ўжываюць у свежым выглядзе; яны прыдатныя таксама для розных відаў перапрацоўкі: сушкі, атрымання сокаў, кампотаў, кісялёў, пладовага віна, падрыхтоўкі варэння і джэму[7].

У медыцыне

З хвосцікаў (пладаножак) костачкавых мазалёў можна рабіць лекі, якія маюць звязальны, процікалевы і мачагонны эфект[33]. Таксама ў медыцыне выкарыстоўваецца алей з костачак чарэшні[7]. Лісце чарэшні багата вітамінам С (246 мг%)[7].

У народнай медыцыне

У народнай медыцыне знаходзяць шырокае прымяненне плады і сок. Сок чарэшні ўжываюць як адхарквальнае пры бранхітах і трахеітах[7]. Водны настой з мякаці пладоў ужываюць як асвяжальны і жарапаніжальны сродак пры прастудных захворваннях, акрамя таго, рэкамендуецца для падвышэння апетыту, для памяншэння працэсаў бражэння ў кішачніку і як далікатны паслабляльны сродак[7].

У якасці дэкаратыўнай расліны і ў лесаразвядзенні

Чарэшня ў восеньскай афарбоўцы ў Бельгіі

Чарэшня часта культывуецца ў якасці дэкаратыўнага квітнеючага дрэва. З-за памеру дрэва яе часта выкарыстоўваюць у паркавай зоне і, радзей, як вулічнае ці садовае дрэва[34].

Два міжвідавыя гібрыды, P. x schmittii (P. avium x P. canescens) і P. x fontenesiana (P. avium x P. mahaleb), таксама часта вырошчваюцца як арнаментальныя дрэвы[34].

Чарэшня шырока выкарыстоўваецца ў Еўропе пры аблясенні сельскагаспадарчых зямель, а таксама мае значэнне для дзікіх жывёл і добраўпарадкавання насаджэнняў.

Многія еўрапейскія краіны маюць праграмы па генным захаванні і развядзенні для чарэшні[35].

У лесатэхнічнай прамысловасці

Скульптура зайца з драўніны чарэшні

Цвёрдая, чырванавата-карычневая драўніна шануецца як цвёрдая драўніна для такарных і сталярных вырабаў і музычных інструментаў[20]. З маладых ствалоў робяць абручы. Заслужанай вядомасцю карыстаюцца курыльныя трубкі і муштукі з чарэшні[36].

Пчалярства

Каштоўны красавіцка-майскі меданос, які дае пчолам нектар, пылок-абножку і клей-пропаліс. Сярод костачкавых чарэшня займае першае месца па нектарапрадукцыйнасці. Мёдапрадукцыйнасць дасягае 35 кг з гектара насаджэнняў[37].

У прамысловасці

У насенні чарэшні да 30 % тлустага алею, які можа мець тэхнічнае прымяненне, і да 1 % эфірнага алею, ужытнага ў парфумерыі і лікёрнай вытворчасці. У лісці да 250 мг% вітаміна С[36].

Расліна вылучае шмат камедзі, якую выкарыстоўваюць у тэкстыльнай вытворчасці, пры аздабленні тканін і як замену жавальнай гумкі. У кары 7-10 % танінаў, што дазваляе ўжываць яе для дублення скур[36].

Кару і карані раней ужывалі для афарбоўкі воўны і тканін[36] і для выпрацоўкі зялёнага фарбавальніка[33].

У культуры і мастацтве

У выяўленчым мастацтве

Як і ў астатніх прадстаўнікоў падсямейства Слівавыя, квітнеючыя дрэвы чарэшні і глянцава-бліскучыя плады сваёй дэкаратыўнасцю прыцягваюць мастакоў, але часцей за ўсё цяжка без каментарыяў адрозніць плады чарэшні і іншых відаў вішні. Толькі калі ў назве карціны дакладна пазначана самім мастаком, што там іменна чарэшня, можна дастаткова ўпэўнена сказаць, што гэта і праўда яна.

У філатэліі

Выява чарэшні была выкарыстана на паштовых марках Сан-Марына 1973 года, Балгарыі 1975 і 1984 гадоў, Македоніі 2005 года, Босніі і Герцагавіны 2012 года.

Зноскі

  1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
  3. ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 35. — 160 с. — 2 350 экз.
  4. ↑ З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, Субач 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.
  5. ↑ Kraskoŭski A. Bielaruskija lekarskija ziolki. Wilnia, 1921
  6. ↑ Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў. — Мінск: Інбелкульт, 1926. — Т. Вып. 8. — 80 с.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Черешня (вишня птичья) // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 110-112. — 200 с. — 130 000 экз.
  8. ↑ Талах 2013, с. 22.
  9. ↑ Jim Conrad's Newsletter. Cherry leaf glands. Backyardnature.net (12 чэрвеня 2005). Праверана 24 April 2012.
  10. ↑ Sweet cherries. pollinator.ca.
  11. ↑ British Trees Online Архівавана 3 верасня 2000 года.
  12. 1 2 Den Virtuella Floran: Prunus avium (in Swedish; with map)
  13. ↑ Atlas of Living Australia. Prunus avium  : Sweet Cherry – Atlas of Living Australia(недаступная спасылка). ala.org.au. Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. Праверана 28 студзеня 2019.
  14. ↑ Calflora taxon report, University of California, Prunus avium (L.) L. sweet cherry
  15. ↑ Flora of North America, Prunus avium (Linnaeus) Linnaeus, 1755. Sweet cherry, cerisier des oiseaux
  16. 1 2 Морозова Н. Г.. Черешни и вишни в Подмосковном саду. websad.ru. Праверана 19 ліпеня 2014.
  17. 1 2 3 4 Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
  18. ↑ Упадышева Г. Ю. Формирование продуктивного потенциала черешни и его реализация в условиях Московской области // Современное садоводство — Contemporary horticulture : Часопіс. — 2014. — № 1.
  19. ↑ Tavaud, M.; Zanetto, A.; David, J.L.; Laigret, F.; Dirlewanger, E. (2004). Genetic relationships between diploid and allotetraploid cherry species (Prunus avium, Prunus xgondouinii and Prunus cerasus). Heredity. 93(6): 631—638.
  20. 1 2 Vedel, H., & Lange, J. (1960). Trees and Bushes in Wood and Hedgerow. Metheun & Co. Ltd., London.
  21. ↑ Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. Collins ISBN 0-00-220013-9.
  22. ↑ Mitchell, A. F. (1974). Field Guide to the Trees of Britain and Northern Europe. Collins ISBN 0-00-212035-6.
  23. ↑ Flora of NW Europe: Prunus avium Архівавана 9 сакавіка 2009 года.
  24. ↑ Candolle, A. de (1882). Origine des plantes cultivées. Geneva.
  25. ↑ Плоды земли = Früchte der Erde / пер. с нем. и предисл. А. Н. Сладкова. — М.: Мир. — 270 с.
  26. ↑ Marinis, R. C. de, Rapi, M., Ravazzi, C., Arpenti, E., Deaddis, M., & Perego, R. (2005). Lavagnone (Desenzano del Garda): new excavations and palaeoecology of a Bronze Age pile dwelling site in northern Italy. In: DellaCasa, P. & Trachsel, M., eds. Wetland Economies and Societies. Proceedings of the International Conference in Zurich, 10-13 March 2004. Collectio Archæologica 3: 221—232 Available online (pdf file)
  27. ↑ Milner, Edward (2011). "Trees of Britain and Ireland". Flora. 1: 148.
  28. ↑ Натуральная гісторыя, кніга XV, раздзел XII.
  29. 1 2 Натуральная гісторыя, кніга XV, раздзел XXX.
  30. ↑ Натуральная гісторыя, кніга XV, раздзелы XXXI—II.
  31. ↑ Folkard, Richard (1892) «Plant Lore, Legends and Lyrics», 2nd edn., Sampson, Low, Marston & Company, London.
  32. ↑ Panda, S., Martin, J. P., & Aquinagalde, I. (2003). Chloroplast DNA study in sweet cherry cultivars (Prunus avium L.) using PCR-RFLP method. Genetic Resources and Crop Evolution 50 (5): 489—495. Abstract Архівавана 2 чэрвеня 2018.
  33. 1 2 Plants for a Future: Prunus avium
  34. 1 2 European Garden Flora; Volume IV
  35. ↑ Russell (2003). Wild cherry - Prunus avium: Technical guidelines for genetic conservation and use (PDF). European Forest Genetic Resources Programme. p. 6. Архівавана з арыгінала (PDF) 31 студзеня 2017. Праверана 28 студзеня 2019.
  36. 1 2 3 4 Губанов И. А. и др. Дикорастущие полезные растения СССР / отв. ред. Т. А. Работнов. — М.: Мысль, 1976. — С. 187. — 360 с. — (Справочники-определители географа и путешественника).
  37. ↑ Абрикосов Х. Н. и др. Черешня // Словарь-справочник пчеловода / сост. Федосов Н. Ф.. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 397. Архівавана 7 студзеня 2012.

Спасылкі

  • Вишня птичья: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.