Ціхаакіянскі тэатр ваенных дзеянняў
Асноўны канфлікт: Другая сусветная вайна
Дата	7 снежня 1941 — 2 верасня 1945
Месца	Кітай, Карэйскі паўвостраў, Французскі Індакітай, Тайланд, Бірма, Малая, Галандская Ост-Індыя, Папуа, Новая Гвінея, Філіпіны, Саламонавы астравы, Маршалавы астравы, Марыянскія астравы, мноства астравоў Ціхага акіяна, Ціхі акіян, Індыйскі акіян
Прычына	Японская палітыка экспансіянізму
Вынік	Перамога сіл саюзнікаў, Безумоўная капітуляцыя Японіі.
Праціўнікі
Антыгітлераўская кааліцыя: ЗША Брытанская імперыя: Вялікабрытанія Канада Аўстралія Новая Зеландыя Кітай СССР (1945) Францыя Нідэрланды Мексіка Вялікая ўсходнеазіяцкая сфера ўзаемнага росквіту: Японская імперыя: Маньчжоу-Го Мэнцзян Кітайская рэспубліка Філіпіны Бірма Свабодная Індыя В'етнам (1945) Лаос (1945) Кампучыя (1945) Тайланд
Камандуючыя
Франклін Дэлана Рузвельт Дуглас Мак-Артур Уінстан Чэрчыль Харальд Александэр Клод Окінлек Арчыбальд Уэйвел Чан Кайшы Джон Кёрцін І. В. Сталін Хірахіта Хідэкі Тадзё Ямамота Ісароку Куніякі Каіса Кантара Судзукі Пібунсанграм Чжан Цзінхуэй Дэ Ван Дэмчыгдонраў Ван Цзінвэй Ба Мо Нетаджы
Страты
4.000.000 салдат і каля 25.000.000 мірных жыхароў. 2.000.000 салдат і каля 1.000.000 мірных жыхароў
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ціхаакіянскі тэатр ваенных дзеянняў Другой сусветнай вайны (1941—1945) — баявыя дзеянні, якія праходзілі падчас Другой сусветнай вайны на Далёкім Усходзе, Паўднёва-Усходняй Азіі і на Ціхім акіяне. Баявыя дзеянні ў гэтым рэгіёне вяліся з 1937 года, аднак часткай Другі сусветны сталі лічыцца толькі з 1941 года.

Уварванне ў Кітай і на Далёкі Усход (ліпень 1937 — снежань 1941)

У 1937 годзе старшыня Нацыянальнага ўрада Кітайскай рэспублікі Чан Кайшы паабяцаў аб’яднацца з кітайскімі камуністамі для барацьбы супраць Японскай імперыі. У адказ на гэта японская Квантунская армія, не ўзгадняючы свае дзеянні з вярхоўным камандаваннем у Токіа, устроіла 8 ліпеня 1937 года бой на мосце Марка Пола, што прывяло да Другой япона-кітайскай вайне. 29 ліпеня паў Пекін, і да канца года Паўночна-кітайская раўніна была акупавана японскімі войскамі. Да 1941 года японскія войскі кантралявалі большую частку паўночнага і цэнтральнага Кітая, аднак гэты кантроль не распаўсюджваўся далей чыгунак і буйных гарадоў. Армія Гаміньдана адступіла ва ўнутраныя правінцыі з часовай сталіцай у горадзе Чунцын.

У 1938—1939 гадах японская Квантунская армія здзейсніла шэраг спроб уварвання на савецкі Далёкі Усход і ў Манголію, але былі паслядоўна разбіты савецкай арміяй каля возера Хасан, а пазней, сумесна з мангольскімі войскамі, каля ракі Халхін-Гол. Гэта паражэнне спыніла японскую экспансію на поўнач. Хісткі мір паміж Японіяй і СССР працягваўся да жніўня 1945 года.

Неўзабаве пасля падзенні Францыі адміністрацыя Індакітая, якая кантралявалася з Вішысцкай Францыі, дазволіла Японіі акупаваць паўночную частку сваёй краіны. У краіне быў усталяваны «сумесны пратэктарат» Японіі і Вішысцкай адміністрацыі.

Хваля перамог Японіі (снежань 1941 — май 1942)

Лінкор «Арызона» гарэў на працягу двух дзён пасля нападу японскай авіяцыі на Пёрл-Харбар

Спрабуючы перашкодзіць распаўсюджванню японскага ўплыву ў Кітаі, ЗША, Вялікабрытанія і Галандскі ўрад у выгнанні (які ўсё яшчэ кантраляваў багатыя нафтай і каўчукам правінцыі Галандскай Ост-Індыі) дамовіліся аб эмбарга на пастаўкі ў Японію нафты і сталі — ключавых тавараў для падтрымання ваенных дзеянняў. Ацаніўшы гэта як акт агрэсіі, здольны прывесці краіну да краху, Японія 8 снежня 1941 года атакавала брытанскую калонію Ганконг, Філіпіны, Тайланд і Малаю. Адначасова (фармальна 7 снежня, з-за розніцы ў часавых паясах) самалёты з японскага авіяноснага злучэння здзейснілі напад на амерыканскі флот у гавані Пёрл-Харбар.

Брытанскія, індыйскія, галандскія і аўстралійскія ўзброеныя сілы апынуліся няздольныя супрацьстаяць японскім войскам. 10 снежня 1941 года ў Паўднёва-Кітайскім моры японскай авіяцыяй былі патоплены англійскія лінкор «Прынц Уэльскі» і крэйсер «Рыпалс», якія спрабавалі перашкодзіць японцам атакаваць Сінгапур з боку сушы. 21 снежня ўрад Тайланда заключыў саюз з Японскай імперыяй. 25 снежня быў узяты Ганконг, прыкладна ў гэты ж час палі амерыканскія базы на астравах Гуам і Уэйк.

У студзені 1942 года Японія ўварвалася ў Бірму, Галандскую Ост-Індыю, Новую Гвінею і Саламонавы астравы. Былі захоплены гарады Маніла, Куала-Лумпур і Рабаул. 15 лютага 1942 года паў Сінгапур (японцы атакавалі непрыступную з мора крэпасць з боку сушы), 130 000 чалавек апынуліся ў палоне. Пры гэтым колькасць японскіх войскаў, якія атакавалі Сінгапур, складала ўсяго каля 35 тыс. Таксама ў лютым палі Балі і Тымор.

У бітве ў Яванскім моры (27 лютага і 1 сакавіка 1942 года) ваенна-марскія сілы саюзнікаў пацярпелі разгромнае паражэнне ад японскага эскортнага злучэння: 5 крэйсераў і 5 эсмінцаў саюзнікаў было патоплена. 9 сакавіка здаліся войскі саюзнікаў на востраве Ява.

Брытанскія войскі былі выбіты з горада Рангун на інда-бірманскай мяжы, што дазволіла японцам перарэзаць лініі камунікацый паміж саюзнікамі і арміяй Чан Кайшы. Войскі ЗША на Філіпінах аказвалі супраціўленне да 8 мая 1942 года, калі здаліся ў палон астатнія 60,000 філіпінскіх і 10,000 амерыканскіх салдат.

Японская авіяцыя практычна знішчыла ваенна-паветраныя сілы саюзнікаў у Паўднёва-Усходняй Азіі і пачала здзяйсняць налёты на паўночную Аўстралію. Японскае авіяноснае злучэнне здзейсніла рэйд у Індыйскі акіян, патапіўшы англійскі авіяносец «Гермес», 2 крэйсера і 2 эсмінца.

Пералом у вайне (май 1942 — люты 1943)

18 красавіка 1942 года 16 амерыканскіх бамбардзіроўшчыкаў B-25 з авіяносцаў «Энтэрпрайз» і «Хорнет» здзейснілі «налёт адплаты» на гарады Токіа, Ёкагаму і Нагою. Гэты налёт стаў вядомы як «Рэйд Дулітла». Нягледзячы на малаважны эфект, напад меў вялікае маральнае значэнне для саюзнікаў.

У маі 1942 года адбылася бітва ў Каралавым моры. У гэтай бітве саюзнікі пацярпелі тактычнае паражэнне, хоць яны ведалі і колькасць суднаў праціўніка і куды яны накіроўваліся, якое з’явілася для іх стратэгічным выйгрышам, з прычыны таго, што японцы не змаглі атакаваць Порт-Морсбі ў Новай Гвінеі. Акрамя таго, два японскіх авіяносца, якія ўдзельнічалі ў бітве ў Каралавым моры, былі пашкоджаны і не змаглі прыняць удзел у наступнай бітве.

4 чэрвеня 1942 года адбылася бітва каля атола Мідуэй. Яна стала паваротным пунктам у вайне на Ціхім акіяне. Японія страціла 4 авіяносцы («Акагі», «Хіру», «Кага» і «Сару»), а японская марская авіяцыя панесла страты, ад якіх не змагла адысці да канца вайны. Самай незаменнай стратай апынулася гібель сотняў кваліфікаваных пілотаў.

Са жніўня па кастрычнік 1942 года Японія прадпрымала спробы наступу ў паўднёва-ўсходняй часты Новай Гвінеі на Порт-Морсбі, якія скончыліся няўдачай.

Са жніўня 1942 года па люты 1943 года японскія і амерыканскія войскі ваявалі за кантроль над востравам Гуадалканал. Абодва бакі панеслі цяжкія страты, але ў гэтай бітве на знясіленне ўрэшце перамаглі Злучаныя Штаты. Неабходнасць пасылаць падмацаванні на Гуадалканал прыслабіла японскія сілы ў Новай Гвінеі, што прывяло да вызвалення вострава ад японскіх войскаў, якое завяршылася напачатку 1943 года.

Захоп саюзнікамі ціхаакіянскіх астравоў (люты 1943 — кастрычнік 1944)

З чэрвеня і да канца 1943 года саюзныя войскі пасля бязлітасных баёў занялі астравы Гілберта, Саламонавы (акрамя вострава Бугенвіль, дзе баі працягваліся да канца вайны), заходнюю частку вострава Новая Брытанія і паўднёва-ўсходнюю частку Новай Гвінеі. У паўночнай частцы Ціхага акіяна амерыканскія войскі ў маі-аўгусце 1943 года вярнулі Алеуцкія астравы. 22 лістапада 1943 года прэзідэнт ЗША Франклін Рузвельт, прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Уінстан Чэрчыль і лідар Гаміньдана Чан Кайшы сустрэліся ў Каіры для абмеркавання далейшага ходу баявых дзеянняў.

З 1 па 23 лютага 1944 года амерыканскія войскі авалодалі Маршалавымі астравамі, з 15 чэрвеня па 10 жніўня — Марыянскімі і з 15 верасня па 12 кастрычніка — заходняй часткай Каралінскіх астравоў. Барацьба за паўночную частку Новай Гвінеі працягвалася са студзеня па верасень 1944 года. У Бірме ў сакавіку 1944 года японскія войскі пачалі наступ на індыйскі штат Асам, які пасля 4-месячных баёў скончыўся поўным правалам, і саюзныя войскі, пяройдучы ў контрнаступленне, да канца года занялі большую частку Паўночнай Бірмы. Японскае камандаванне ў 1944 годзе вяло актыўныя дзеянні ў Кітаі, дзе японцы захапілі бесперапынную сухапутную камунікацыю, якая злучала паўночны і паўднёвы раёны Кітая.

Завяршэнне вайны (кастрычнік 1944 — верасень 1945)

Амерыканская эскадра на чале з лінкорам «Пенсільванія» падыходзіць да Філіпінаў, студзень 1945

17 кастрычніка 1944 года саюзныя войскі пачалі Філіпінскую аперацыю. Пасля 3-дзённай авіяцыйнай і артылерыйскай падрыхтоўкі, 20 кастрычніка, пачалася высадка марскога дэсанта на востраў Лейтэ, які да 25 снежня быў вызвалены ад японскіх войскаў. Падчас баёў за Лейтэ ў раёне Філіпінаў адбыліся марскія бітвы, у якіх японскі флот панёс цяжкія страты (3 лінкоры, 4 авіяносцы, 10 крэйсераў, 11 эсмінцаў, 2 падводныя лодкі), што забяспечыла ў далейшым амерыканскім войскам бесперашкодную высадку на іншых астравах Філіпінскага архіпелага. Да сярэдзіны мая баявыя дзеянні на Філіпінах былі фактычна скончаны, аднак дробныя бітвы працягваліся да 15 жніўня.

Маючы вялікую перавагу ў сілах і сродках (у караблях і авіяцыі — пераважным), амерыканскія ўзброеныя сілы ў напружаных баях у 1945 годзе зламалі ўпартае супраціўленне японскіх войскаў і авалодалі астравамі Івадзіма і Акінава. Бітва за Івадзіму пачалася 16 лютага і завяршылася 26 сакавіка 1945 года перамогай ЗША. Гэта была першая ваенная аперацыя сіл ЗША супраць тэрыторыі самой Японіі. Імператарская армія збудавала на востраве магутную лінію абароны, дзякуючы якой на працягу месяца атрымлівалася адбіваць напады праціўніка. Гэта бітва была адзінай сухапутнай аперацыяй японскіх сіл, у якой яны панеслі менш агульных страт, чым ЗША, хоць загінулых было больш з японскага боку. Пры гэтым амерыканскі флот панёс некаторыя страты ад нападаў камікадзэ. У першай палове 1945 года саюзныя войскі паспяхова прасоўваліся ў Бірме.

У сакавіку — жніўні 1945 года амерыканскія самалёты B-29, якія ўзляталі з Марыянскіх астравоў ажыццяўлялі масіраваныя бамбардзіроўкі запальнымі бомбамі японскіх гарадоў, у тым ліку бамбардзіроўку запальнымі бомбамі Токіа 9-10 сакавіка 1945 года, у выніку якой загінула каля 100 тысяч жыхароў, было разбурана 250 тысяч будынкаў.

Японія, не валодаючы далёкай авіяцыяй, спрабавала ў перыяд з лістапада 1944 года па красавік 1945 года выкарыстоўваць паветраныя шары з асколачна-фугаснымі і запальнымі бомбамі, якія масіравана запускаліся праз Ціхі акіян у бок ЗША. Аднак эфект ад гэтай аперацыі быў практычна нулявым.

На Ялцінскай канферэнцыі савецкі ўрад узяў на сябе абавязацельствы ўступіць у вайну супраць Японіі на боку саюзнікаў не пазней 3 месяцаў пасля заканчэння вайны ў Еўропе. 5 красавіка 1945 года СССР заявіў аб дэнансацыі савецка-японскага дагавора 1941 года аб нейтралітэце, а 8 жніўня 1945 года афіцыйна далучыўся да Патсдамскай дэкларацыі ЗША, Англіі і Кітая аб Японіі. Пасля таго, як японскі ўрад адпрэчыў выкладзеныя ў Патсдамскай дэкларацыі ўмовы капітуляцыі, 9 жніўня 1945 года савецкія войскі пачалі баявыя дзеянні супраць Японіі. Такім чынам, Савецкі Саюз дакладна ў тэрмін выканаў абавязацельствы, прынятыя на Ялцінскай канферэнцыі. Падчас Маньчжурскай аперацыі савецкія войскі ў кароткі тэрмін разграмілі японскую Квантунскую армію. У той жа самы час пачалося ўварванне савецкіх войскаў на тэрыторыю ўласна Японіі: Паўднёвы Сахалін (Карафута) і Курыльскія астравы. Планавалася таксама высадка на Хакайда.

6 і 9 жніўня 1945 года амерыканская авіяцыя скінула атамныя бомбы на гарады Хірасіму і Нагасакі, што прывяло да велізарных разбурэнняў і стратаў грамадзянскага насельніцтва. Крах Квантунскай арміі, псіхалагічны эфект ад ужывання атамнай зброі і пагроза прэзідэнта ЗША Г. Трумэна працягнуць ядзерныя бамбардзіроўкі прымусілі вярхоўнае камандаванне Японіі 20 жніўня 1945 гады абвясціць аб капітуляцыі. 2 верасня 1945 года быў падпісаны Акт аб капітуляцыі Японіі. Гэты дзень лічыцца апошнім днём Другой сусветнай вайны.

Страты

Цікавыя факты

Вядомы шэраг выпадкаў, калі японскія ваеннаслужачыя яшчэ працягвалі весці баявыя дзеянні праз шмат часу пасля завяршэння вайны: у бам з японцамі на востраве Лубанг у лютым 1946 гады загінулі 8 ваеннаслужачых саюзных войскаў.

У сакавіку 1947 года амерыканскі патруль на востраве Пелеліу быў атакаваны трыма дзясяткамі японскіх салдат, якіх пасля ўгаварылі здацца^[7].

Найбольш вядомы выпадак звязаны з Хіра Анодай — малодшым лейтэнантам ваеннай разведкі японскіх узброеных сіл, які вёў партызанскую вайну на Філіпінах на працягу трох дзесяцігоддзяў, забіўшы і параніўшы 130 чалавек. Знойдзены японскім студэнтам Нарыё Судзукі, лейтэнант Анода выйшаў з джунгляў і здаўся філіпінскім уладам толькі пасля загаду непасрэднага камандзіра Хіра, маёра Танігуці 10 сакавіка 1974 года, у поўным абмундзіраванні, маючы на руках спраўную вінтоўку Арысака тып 99, 500 патронаў да яе, некалькі ручных гранат і самурайскі меч.

Гл. таксама

• Кампаніі, бітвы і бітвы Другой сусветнай вайны
• Імператарскі флот Японіі ў Другой сусветнай вайне

Зноскі

Літаратура

• Коллектив авторов. Гісторыя История войны на Тихом океане (в пяти томах). — Москва: Издательство Иностранной литературы, 1957, 1958.
• Нимиц Ч. У., Поттер Э. Б. Война на море (1939—1945)
• Шерман Ф. Война на Тихом океане. Авианосцы в бою
• Хорикоси Д., Окумия М., Кайдин М. «Зеро!» (Японская авиация во Второй мировой войне) Архівавана 26 лютага 2007.
• Хасимото Мотицура. Подводная война на Тихом океане.
• Холмс У. Победа под водой.
• Футида М., Окумия М. Сражение у атолла Мидуэй.
• Лиддел Гарт. Вторая мировая война
• Тейлор А. Дж. П. Вторая мировая война
• Фуллер Дж. Ф. Ч. Вторая мировая война 1939—1945 гг. Стратегический и тактический обзор.