Цюркскія мовы

Цюркскія мовы
Таксон	галіна
Прарадзіма	Паўднёвая Сібір, Алтай
Статус	агульнапрызнаная
Арэал	ад Балкан да Якуціі
Колькасць носьбітаў	больш 167,4 млн
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Настратычная макрасям'я (гіпотэза) Алтайскія мовы
Склад
гл. артыкул
Час падзелу	каля I стагоддзя да н.э.
Коды моўнай групы
ISO 639-2	—
ISO 639-5	trk

Цю́ркскія мо́вы — сям'я роднасных моў, якая належыць да алтайскай макрасям'і. Цюркскія мовы распаўсюджаныя ад Міжземнамор'я да Сібіры і Заходняга Кітая. Колькасць носьбітаў цюркскіх моў складае ад 160 да 180 мільёнаў чалавек. Найбольшую колькасць носьбітаў мае турэцкая мова. Асноўнымі асаблівасцямі гэтай моўнай сям'і з'яўляюцца: сінгарманізм, аглютынацыйнасць і адсутнасць катэгорыі роду.

Характарыстыкі

Асноўнымі асаблівасцямі цюркскіх моў з'яўляюцца гармонія галосных, аглютынацыйнасць. Парадак слоў падпарадкоўваецца схеме SOV.

Літаратура

Philologiae Turcicae Fundamenta. Wiesbaden, 1959—1964. I—II.

Цюркскія мовы
працюркская †
Булгарская група	старажытныя: аварская (цюркская) †¹ • булгарская † • гунская †¹ • хазарскі †¹ сучасныя: чувашская (дыял.: верхавы, нізавы; малакарачынская гаворка)
Старажытнацюркская група	старажытнакіргізская (енісейска-кіргізская) † • архона-енісейская (старацюркская) • уйгурская рунічная (архона-ўйгурская) †
Горна-алтайская (цэнтральна-ўсходняя) група¹	кіргізска-кыпчакскія³: кіргізская (паўночнакіргізская, ферганска-кыпчакская (†), паўднёвакіргізская) • тубаларская² • паўднёваалтайская (дыял.: сібірскататарскі — паўднёваалтайскія дыялекты¹, уласна алтайскі (айроцкі, алтай-кіжы), тэленгіцкі, тэлеуцкі) паўночнаалтайскія¹: кондамскі дыялект шорскай² • ніжнечулымскі дыялект чулымскай² • паўночнаалтайская (дыял.: кумандзінскі, чалканскі) • сібірскататарская — паўночнаалтайскія дыялекты
Карлукская група¹	старажытнакарлукская † карлукска-ўйгурскія¹: старажытнаўйгурская † • караханідская (караханідска-ўйгурскі) † • халаджская (аргу)¹ карлукска-харэзмійскія¹: літаратурныя старапісьмовыя — харэзмска-цюркская † • чагатайская † • мова цюркі́ † (паволжская)¹ сучасныя — айнійскі (эйну) ‡² • ілі-цюркская (ілійская)¹ • лабнорская ‡¹ • сібірскататарская — карлукскія дыялекты¹ • узбекская • уйгурская (новаўйгурская) (дыял.: хатанскі) • хатонская (†) ‡¹ • паўднёвакіргізская — карлукскія дыялекты²
Кыпчакская група	старажытнакыпчакская † нагайска-кыпчакскія — алабугацка-нагайская² • астраханска-нагайская² • казахская • каракалпакская • нагайская • сібірскататарская — нагайскія дыялекты¹ • стэпавы дыялект крымскататарскай • узбекска-нагайская (кыпчакскія дыялекты ўзбекскай) ‡² • ферганска-кыпчакская — нагайска-кыпчакскія дыялекты² • паўднёвакіргізская — нагайска-кыпчакскія дыялекты² • юртаўска-нагайская² паволжска-кыпчакскія — башкірская • сібірскататарская¹ (дыял.: барабінскі, табола-іртышскі, томскі) • татара-башкірская² • татарская (дыял.: казанскі, мішарскі; крашэнскі¹) палавецка-кыпчакскія — старажытная палавецкая † • караімская (дыял.: галіцкі, крымскі¹, тракайскі) • крымскататарскі (літаратурны, крымчакскі², сярэдні дыялект крымскататарскай, урумскі (прыазоўскі) — кыпчакскія гаворкі²) • каўказскія¹ (армяна-кыпчакскі †, карачаева-балкарскі, кумыцкі) • мамлюкска-кыпчакскі †¹
Агузская група	старажытнаагузская † печанежская †¹ • саларская • паўночнаўзбекская (іканска-карабулакская)¹ уласна агузскія — азербайджанская (дыялекты, цюрка-татарская) • айналлу² • афшарская² • балкана-гагаузская • гагаузская • кашкайская² • асманская † • салчукская² • сірыйска-туркменская² • санкорска-цюркская • турэцкая (дыял.: кіпрскі, цалкскі) • туркменская (дыял.: трухменскі) • урумская (прыазоўская) — агузскія гаворкі • харасанска-цюркская (дыял.: баджнурдзі) • харэзмская (агузскія дыялекты ўзбекскай)² • паўднёвабярэжны дыялект крымскататарскай
Саянская (табаская) група	стэпавыя — кёк-манчакская • тувінская • цэнгэльская тайговыя — усходнетувінская² • саёцка-цатанская (дыял.: саёцкі, уранхайскі, цатанскі) • тафаларская
Хакаская (кіргізская) група	сарыг-югурская (хара-ягурская) • фуюйская-кіргізская хакаска-алтайскія (уласна хакаскія) — мраскі дыялект шорскай² • сярэднечулымскі дыялект чулымскай² • хакаская (дыял.: качынскі, кызыльскі, сагайскі, шорскі)
Якуцкая група	акаючыя • окаючыя, у тым ліку далганская², якуцкая літаратурная
Цюркскія змяшаныя мовы і групы	алтайская (горна-алтайская, айроцкая) мова • крымскататарская • сібірскататарская • узбекская • урумская (прыазоўская) • ферганска-кыпчакская (†) • чулымская • шорская • паўднёвакіргізская змяшаныя моўныя групы: карлукская • аб’яднанне хакаскіх, паўночнаалтайскіх і кіргізска-кыпчакскіх
Пісьмо	архона-енісейскія руны • балгарскія руны • яналіф • стараўйгурскае пісьмо
Заўвагі: ¹ класіфікацыя мовы ці моўнай групы спрэчная, мова ці моўная група гіпатэтычныя (гл. Класіфікацыя цюркскіх моў); ² ужыванне тэрміна «мова» спрэчнае, праблема «мова ці дыялект»; ³ магчыма, кыпчакскія; † мёртвыя, мовы якія падзяліліся або змяніліся; (†) магчыма вымерлыя мовы; ‡ змяшаныя мовы

Моўныя сем’і Еўразіі
Моўныя сем’і	абхаза-адыгская аўстраазіяцкая аўстранезійская андаманская паўночнакаўказская енісейская індаеўрапейская картвельская мангольская мяа-яа нахска-дагестанская семіцкая сіна-тыбецкая тай-кадайская тунгуса-маньчжурская цюркская уральская чукоцкая-камчацкая шампенская эскімоска-алеўцкая юкагірская япона-рукюская
Ізаляваныя мовы	айнская баскская бурушаскі карэйская кусунда нахалі ніўхская
Зніклыя	міжземнаморскія мовы (палеаіспанскія мовы тырэнская сям’я) хацкая хурыта-ўрарцкая сям’я эламская шумерская
Геаграфічныя аб’яднанні	каўказскія мовы палеаеўрапейскія мовы палеаазіяцкія мовы
Гіпотэзы	алтайская аўстрычная інда-ўральская настратычная сіна-каўказская паўночнакаўказскія уральска-юкагірская урала-алтайская

Слоўнікі і энцыклапедыі

Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Кругасвет · Ларуса · Britannica (онлайн)

Нарматыўны кантроль
BNF: 11937909r · GND: 4120370-7 · LCCN: sh85138864 · LNB: 000085381 · Microsoft: 2777400898 · NKC: ph116504

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.