Філіпа Тамаза Марынеці
італ.: Filippo Tommaso Marinetti
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	22 снежня 1876(1876-12-22)[1][2][…]
Месца нараджэння	Александрыя, Егіпет[3]
Дата смерці	2 снежня 1944(1944-12-02)[4][5][…] (67 гадоў)
Месца смерці	Беладжа[d], Каралеўства Італія[6]
Пахаванне	Міланскія манументальныя могілкі[d]
Грамадзянства	Каралеўства Італія
Жонка	Benedetta Cappa[d]
Альма-матар	Генуэзскі ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік, драматург, кампазітар, пісьменнік навуковай фантастыкі, фатограф, дызайнер, палітык
Кірунак	футурызм
Мова твораў	італьянская мова і французская
Грамадская дзейнасць
Партыя	Нацыянальная фашысцкая партыя
Узнагароды	Q3853581? commemorative medal of the military operation in East Africa[d] Croce commemorativa del Corpo di Spedizione Italiano in Russia[d]
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Эміліа Філіпа Тамаза Марынеці (італ.: Filippo Tommaso Marinetti; 22 снежня 1876(1876-12-22)^[1][2][…], Александрыя, Егіпет^[3] — 2 снежня 1944(1944-12-02)^[4][5][…], Беладжа^[d], Каралеўства Італія^[6]) — італьянскі паэт, рэдактар, тэарэтык мастацтва і заснавальнік футурыстычнага руху. Быў звязаны з мастацкай і літаратурнай суполкай «Abbaye de Créteil» (1907—1908). Марынеці найбольш вядомы як аўтар першага Футурыстычнага маніфеста (1909) і адзін з аўтараў Фашысцкага маніфеста (1919).

Біяграфія

Эміліа Анджэла Карла Марынеці (у некаторых дакументах сустракаецца «Філіпа Ахіл Эміліа Марынеці») правёў першыя гады жыцця ў Александрыі. Яго бацька Энрыка быў юрыстам з П’емонта, а маці Амалія — дачкой прафесара літаратуры з Мілана. Яны прыехалі ў Егіпет у 1865 годзе па запрашэнні Ісмаіл-пашы, каб выступаць у якасці юрыдычных дарадцаў для замежных кампаній, якія прымалі ўдзел у праграме мадэрнізацыі Асманскай імперыі^[7].

Яго любоў да літаратуры развівалася яшчэ ў школьныя гады. Яго маці была заўзятым чытатом паэзіі і пазнаёміла маладога Марынеці з італьянскай і еўрапейскай класікай. У сямнаццаць гадоў ён пачаў свой першы школьны часопіс пад назвай «Papyrus»^[8]. У гэты час езуіты пагражалі выключыць яго са школы за публікацыю ў школьным часопісе скандальных раманаў Эміля Зала.

Спачатку ён вучыўся ў Егіпце, потым у Парыжы, атрымаўшы ступень бакалаўра ў 1894 годзе ў Сарбоне^[9], а ў Італіі скончыў юрыдычны факультэт у Павійскім універсітэце ў 1899 годзе.

Ён вырашыў не станавіцца юрыстам, а развіваць літаратурную кар’еру. Эксперыментаваў з усімі накірункамі літаратуры (паэзія, апавяданне, тэатр), падпісваючы ўсё псеўданімам «Філіпа Тамаза Марынеці».

У 1908 годзе Марынеці, які захапляўся аўтагонкамі, патрапіў ў аўтакатастрофу каля Мілана, дзе ён уехаў у кювет, каб не збіць двух веласіпедыстаў. Ён згадаў пра аварыю ў Футурыстычным маніфесце: Марынеці, які адужаў, стаў новым чалавекам, поўным рашучасці спыніць вычварнасць і дэкаданс пануючай у тыя часы свабоды. Ён абмеркаваў са сваімі сябрамі новую рэвалюцыйную праграму, у рамках якой яны павінны скончыць усе мастацкія адносіны з мінулым, «знішчыць музеі, бібліятэкі, кожны тып акадэміі». Ён напісаў: «Мы будзем праслаўляць вайну — адзіную ў свеце гігіену — мілітарызм, патрыятызм, прыгожыя ідэі, за якія варта памерці, і таксама пагарду да жанчын».

Футурызм

Марынеці і Канстанцін Бранкучы былі ўдзельнікамі руху Абацтва Крэтэй (франц.: L’Abbaye de Créteil). Удзельнікамі з’яўляліся маладыя пісьменнікі Роджэр Алард (адзін з першых кубістаў), П’ер Жан Жуў і Пол Касціё, якія хацелі апублікаваць свае творы з дапамогай гэтага таварыства. Абацтва Крэтэй — супольнасць, заснаваная восенню 1906 г. мастаком Альбертам Глізесам і паэтамі Рэнэ Аркосам, Анры-Марцінам Барзунам, Аляксандрам Мерсо і Чарльзам Вільдракам^[10]. Удзельнікі руху натхняліся Тэлемскім абацтвам (Abbaye de Thélème) з рамана Франсуа Рабле «Гарганцюа і Пантагруэль». Гэты рух быў самаліквідаваны ў пачатку 1908 года.

Марынеці найбольш вядомы як аўтар Футурыстычнага маніфеста, які ён напісаў у 1909 г. Спачатку ён быў апублікаваны па-французску на галоўнай старонцы самай прэстыжнай французскай штодзённай газеты Le Figaro 20 лютага 1909 г. Марынеці заявіў, што «мастацтва сапраўды не можа быць нічым іным, як толькі гвалтам, жорсткасцю і несправядлівасцю». Жорж Сарэль, які паўплываў на ўвесь палітычны спектр ад анархізму да фашызму, таксама аргументаваў важнасць гвалту. Футурызм меў як анархісцкія, так і фашысцкія элементы. Пазней Марынеці стаў актыўным прыхільнікам Беніта Мусаліні.

Сярод сваіх публікацый.

Футурыстычны маніфест чытаўся і абмяркоўваўся па ўсёй Еўропе, але першыя «футурыстычныя» творы Марынеці не мелі такога поспеху. У красавіку ўступная частка ягонай драмы «Le Roi bombance», напісанай у 1905 г., была перарвана гучным, насмешлівым свістам аўдыторыі і самім Марынеці, які такім чынам унёс яшчэ адзін элемент футурызму: «жаданне зламаць». Пазней Марынеці выйшаў на паядынак з адным з крытыкаў.

Яго драма «La donna è mobile», упершыню прадстаўленая ў Турыне, таксама не мела поспеху. У наш час п’еса запомнілася пазнейшай версіяй, названай «Elettricità sessuale», галоўным чынам па з’яўленні на сцэне чалавекападобных механічных істот за дзесяць гадоў да таго, як чэшскі пісьменнік Карал Чапек вынайшаў тэрмін «робат».

У 1910 годзе з яго першага рамана «Mafarka il futurista» былі зняты ўсе абвінавачанні па справе аб непрыстойнасці. У тым годзе Марынеці далучыўся да саюза трох маладых жывапісцаў (Умберта Бачані, Карла Кара, Луіджы Русала), якія прынялі філасофію футурызму. Разам з імі і з такімі паэтамі, як Альда Палацэскі, Марынеці распачаў серыю Футурыстычных вечароў — тэатралізаваных відовішчаў, падчас якіх футурысты дэкларавалі свае маніфесты перад натоўпам, які збольшага наведваў спектаклі, каб кінуць на сцэну гародніну.

Найбольш паспяховым «здарэннем» таго перыяду стала публікацыя ў Венецыі «Маніфеста супраць мінулай любові». Марынеці патрабуе «запоўніць невялікія смярдзючыя каналы», каб «падрыхтавацца да нараджэння індустрыяльнай і мілітарызаванай Венецыі, здольнай панаваць на вялікай Адрыятыцы, вялікім Італьянскім возеры».

1912 г.

У 1911 г. пачалася італа-турэцкая вайна, Марынеці адправіўся ў Лівію ў якасці карэспандэнта французскай газеты. Затым ён асвятляў Першую балканскую вайну (1912—1913), назіраючы нечаканы поспех балгарскіх войскаў супраць Асманскай імперыі ў аблозе Адрыянопаля. У гэты перыяд ён таксама шмат наведваў Лондан, які лічыў «футурыстычным горадам», дзе быў арганізаваны шэраг выстаў, лекцый і дэманстрацый футурыстычнай музыкі.

Прыблізна ў той жа час Марынеці працаваў над антыкаталіцкім і антыаўстрыйскім вершаваным раманам «Le monoplan du Pape» (1912) і рэдагаваў анталогію паэтаў-футурыстаў. Але яго спробы абнавіць стыль паэзіі не задаволілі яго.

У рамках сваёй кампаніі па пераадоленні традыцый Марынеці таксама напаў на традыцыйную італьянскую ежу. Яго Маніфест футурыстычнай кулінарыі быў апублікаваны ў турынскай Gazzetta del Popolo 28 снежня 1930 года. Сцвярджаючы, што «людзі думаюць, апранаюцца і дзейнічаюць у адпаведнасці з тым, што п’юць і ядуць», Марынеці прапанаваў шырокія змены ў харчаванні. Ён асудзіў макароны, абвінаваціўшы іх ў слабасці, песімізме і недахопе мужчынскай сілы, а таксама прасоўваў у ежу рыс, які вырошчваецца ў Італіі. У гэтым, як і ў іншым сэнсе, прапанаваная футурыстычная кулінарыя была нацыяналістычнай, адмаўляючы чужыя прадукты і назвы ежы.

Марынеці таксама імкнуўся павялічыць творчы патэнцыял. Ён быў зачараваны ідэяй апрацаванай ежы, прадказваючы, што калі-небудзь таблеткі заменяць ежу як крыніцу энергіі, і заклікаў стварыць «пластыкавыя комплексы», каб замяніць натуральную ежу. Ежа, у сваю чаргу, стане прадметам мастацкай выразнасці. Многія з апісаных Марынеці страў падобныя на перформанс, напрыклад, «Тактыльная вячэра», узноўленая ў 2014 годзе.

У часы фашысцкага рэжыму Марынеці імкнуўся зрабіць футурызм афіцыйным дзяржаўным мастацтвам Італіі, але гэта не атрымалася. Мусаліні асабіста не быў зацікаўлены ў адным мастацтве і вырашыў надаваць заступніцтва шматлікім стылям, каб захаваць мастакоў, верных рэжыму. Адкрываючы ў 1923 г. выстаўку мастацкай групы Novecento Italiano, ён заявіў: «Я заяўляю, што гэта далёка не мая ідэя заахвочваць што-небудзь накшталт дзяржаўнага мастацтва. Мастацтва належыць да ўласнай асобы. У дзяржавы ёсць толькі адзін абавязак: не падрываць мастацтва, ствараць гуманныя ўмовы для мастакоў, заахвочваць іх з мастацкага і нацыянальнага пункту гледжання».

Першая сусветная вайна

Марынеці агітаваў за ўдзел Італіі ў Першай сусветнай вайне, і як толькі Італія ўступіла ў вайну, пайшоў у войска. Восенню 1915 г. ён і некалькі іншых футурыстаў, якія ўваходзілі ў склад корпуса веласіпедыстаў, былі размешчаны на возеры Гарда, у правінцыі Трэнціна, высока ў гарах уздоўж італа-аўстрыйскай мяжы. Яны вытрымалі некалькі тыдняў баёў у жорсткіх умовах, перш чым падобныя падраздзяленні, калі іх палічылі непрымальнымі для вайны, былі распушчаны.

Марынеці правёў большую частку 1916 года, падтрымліваючы ваенныя намаганні Італіі прамовамі, журналістыкай і тэатральнай працай, пасля чаго вярнуўся на ваенную службу ў якасці штатнага армейскага афіцэра ў 1917 годзе. У маі таго ж года ён быў цяжка паранены падчас службы ў артылерыйскім батальёне на фронце каля Ізонца. Пасля доўгага аднаўлення ён вярнуўся ў шэрагі і ўдзельнічаў у рашучай перамозе Італіі ў Віторыё-Венета ў кастрычніку 1918 года^[11].

Марынеці і фашызм

У пачатку 1918 г. ён заснаваў Футурыстычную палітычную партыю, якая толькі праз год аб’ядналася з партыяй Беніта Мусаліні. Марынеці быў адным з першых прыхільнікаў італьянскай фашысцкай партыі. У 1919 годзе ён напісаў, сумесна з Альчэстэ дэ Амбрысам, арыгінальны маніфест італьянскага фашызму. Ён выступіў супраць пазнейшага ўздыму некаторых палітычных інстытутаў, назваўшы іх «рэакцыйнымі», і з-за агіды з’ехаў з кангрэса фашысцкай партыі ў 1920 г., пасля чаго на тры гады выйшаў з палітыкі. Аднак ён заставаўся прыкметнай сілай развіцця філасофіі фашызму на працягу ўсяго існавання рэжыму.

У фашысцкай Італіі авангарднае мастацтва было дапушчана і нават зацверджана фашысцкімі іерархамі. Але пад канец 1930-х гадоў некаторыя фашысцкія ідэолагі (напрыклад, экс-футурыст Ардэнга Сафіт) пажадалі ўвесці паняцце «дэгенератыўнае мастацтва» ў Італіі і асудзілі мадэрнізм, хаця сам рэжым ігнараваў іх прапановы.

17 лістапада 1938 г. пад уплывам Германіі Італія прыняла расавыя законы, якія дыскрымінавалі італьянскіх яўрэяў. Антысеміцкая тэндэнцыя ў Італіі вылілася ў напады на сучаснае мастацтва, асуджанае занадта радыкальна і антынацыяналістычна. 11 студзеня 1939 года нумар футурыстычнага часопіса Artecrazia Marinetti выказаў асуджэнне падобных нападаў на сучаснае мастацтва, адзначыўшы, што футурызм з’яўляецца італьянскім і нацыяналістычным, а не замежным, і што ў футурызме няма яўрэяў. Акрамя таго, ён сцвярджаў, што яўрэі не ўдзельнічаюць у развіцці сучаснага мастацтва. Нягледзячы на ​​тое, італьянская цэнзура закрыла часопіс.

Марынеці рабіў шматлікія спробы «прымірыць» сябе да рэжыму, стаўшы менш радыкальным і авангардным: пераехаў з Мілана ў Рым, стаў акадэмікам, нягледзячы на ранейшае ​​асуджэнне акадэмій.

Ён быў атэістам, але ў сярэдзіне 1930-х вырашыў падтрымаць уплыў каталіцкай царквы на італьянскае грамадства. 21 чэрвеня 1931 г. у Gazzetta del Popolo Марынеці абвясціў, што «толькі мастакі футурызму здольныя выразна выказаць догмы каталіцкай веры». У апошніх працах, напісаных непасрэдна перад смерцю: «L’aeropoema di Gesù» і «Quarto d’ora di poesia» — Марынеці імкнуўся прымірыць сваю наноў набліжаную любоў да Бога і захапленне дзеяннем, якое суправаджала яго на працягу ўсяго жыцця.

У яго характары былі і іншыя супярэчнасці: нягледзячы на ​​нацыяналізм, ён быў інтэрнацыяналістам, атрымаў адукацыю ў Егіпце і Францыі, пісаў свае першыя вершы па-французску, выдаваў Футурыстычны маніфест у французскай газеце і ездзіў па Еўропе, каб прасоўваць свае ідэі.

Нягледзячы на ўзрост, Марынеці вызваўся да службы падчас Другой італа-абісінскай і Другой сусветнай войнаў, праслужыўшы на Усходнім фронце некалькі тыдняў летам і восенню 1942 г., дзе быў паранены^[12].

Смерць

Ён памёр ад спынення сэрца 2 снежня 1944 г., працуючы над зборнікам вершаў, якія праслаўлялі дасягненні італьянскай флатыліі ў ваенны час.

Фільмаграфія

• Vita futurista (1916)
• Montparnasse (1929)

Зноскі

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).

Спасылкі

• Маніфест футурызму