Славутасць
Фарны касцёл
Фарны касцёл. 1879
Фарны касцёл. 1879
Краіна  Беларусь
Месцазнаходжанне
Заснавальнік Жыгімонт Кейстутавіч
Дата пабудовы 1419 
Дата скасавання 1852

Фарны касцёл — колішні фарны (парафіяльны) каталіцкі храм у Слуцку.

Гісторыя

Літаратурныя крыніцы XIX ст. (са спасылкай на народнае паданне) адносілі будаўніцтва да 1419 г. Асвечаны храм быў у 1439 г. віленскім біскупам Мацвеем. Да гэтага ж года адносіцца і прывілей на ўтрыманне першага пробашча, якім стаў той жа канонік Мацвей[1][2]. Пабудавалі храм на сродкі вялікага князя літоўскага Жыгімонта Кейстутавіча. Асвячэнне адбылося ў часы, калі князь слуцкі Аляксандр Алелька за ўдзел у магнацкіх усобіцах быў пазбаўлены волі і знаходзіўся ў вязніцы ў горадзе Кернаве, а край быў аддадзены ў часовае кіраванне сыну Жыгімонта Кейстутавіча князю Міхаілу[3][4][5].

Размяшчаўся касцёл у Старым горадзе на гандлёвай плошчы насупраць замка, у пачатку Востраўскай вуліцы[6]. Пазней, калі плошчу перанеслі ў іншае месца і тут з’явіўся Ніжні замак, гэту частку горада сталі называць «Падзамчышча».

У дакументах XV ст. згадваецца пад імем святога архангела Міхаіла[7].

Падчас татарскіх нападаў, што адбыліся на пачатку XVI ст., храм мог быць пашкоджаны, а потым, хутчэй за ўсё да 1538 г., адрамантаваны. Гэтым можна тлумачыць словы даследчыка Андрэя Сніткі, які на пачатку ХХ ст. пісаў, што слуцкія католікі мелі храм, заснаваны ў першай палове XVI ст. пры князі Юрыі Сямёнавічы Алелькавічы[8]. Хаця іншы аўтар ХІХ ст. адзначаў, што ад заснавання да 1840-х гадоў касцёл уцалеў ад пажараў.

У разгар рэфармацыйнага руху, калі Слуцк ператварыўся ў сапраўдную сталіцу літоўскіх пратэстантаў і ў горадзе значна ўзрасла колькасць прыхільнікаў рэфармацыйных накірункаў, а католікаў засталося мала, касцёл на нейкі час быў ператвораны ў кальвінскі збор[9][10]. Відавочна, што адбылося гэта ў 1650-я гады, у часы кіравання князя Багуслава Радзівіла, калі пад кіраўніцтвам яго стрыечнага брата вялікага гетмана літоўскага Януша Радзівіла ішла праца па стварэнні Кейданскай уніі ВКЛ са Швецыяй.

Касцёл на плане 1826 года

Пасля паразы прыхільнікаў уніі і перамогі контррэфармацыі пачалася барацьба слуцкіх католікаў за вяртанне касцёла, якая завяршылася паспяхова. З тых часоў у іх з’явілася і доўгі час заставалася папулярнай прымаўка: «Слуцкая фара старэйшая за кальвінскую веру» (польск.: Starsza słucka fara, niż kalwińska wiara)[11]:59[12].

Падчас згаданых пераходаў храма з адных рук у другія маглі адбывацца змяненні яго выгляду і інтэр’ера, верагодна, вяліся і будаўнічыя работы. Нездарма ў некаторых дакументах, што адносяцца да 1660 г., калі ў храме зноў распачаліся каталіцкія набажэнствы, слуцкі касцёл нават згадваецца як новапабудаваны[11]:272.

Фарны касцёл. 1909

У 1666 г. Казімір Клакоцкі пры касцёле заклаў шпіталь, які знаходзіўся пад апекай брацтва святой Ганны. Гэта быў невялікі дом з каплічкай паблізу Бычка, дзе даглядаліся хворыя і састарэлыя парафіяне. У ХVІІ-ХVІІІ стагоддзях пры касцёле дзейнічала школа [13].

У 1819 г. мясцовыя католікі шырока адзначылі 400-гадовы юбілей храма. Апошні касцельны рамонт адбыўся ў 1838 г., а ў 1843 г. сюды паставілі новы арган і размясцілі новыя абразы. Дзейнічаў фарны касцёл да 1852 г. У сувязі з тым, што старажытны будынак да таго часу моцна састарэў, набажэнствы ў ім скончыліся, яго закрылі, а пазней разабралі.

Фарная капліца

Фарная капліца

З матэрыялу, які застаўся, на храмавым пляцы была ўзведзена капліца, якую таксама назвалі фарнай. Гэта была невялікая прамавугольная ў плане пабудова з рысамі стылю класіцызм. Яе ўсходні тарэц за кошт зрэзу вуглоў ператвараўся ў трохгранны, а галоўны заходні меў выгляд чатырохкалоннага порціка з франтонам, над якім узвышаўся купалок з крыжам.

Касцельныя абразы і начынне праз нейкі час былі перанесены ў стаяўшы непадалёк былы бернардзінскі мураваны касцёл, які з таго часу стаў парафіяльным[14][12][2][3].

Старажытнае драўлянае распяцце канца ХV ст. трапіла ў рукі ганаровага суддзі слуцкага павета Эдварда Вайніловіча і на пачатку ХХ ст. было размешчана ў пабудаваным ім у Мінску касцёле святых Сымона і Алены[4].

Драўляная званіца разам з фарнай капліцай прастаялі да пачатку 1930-х гадоў. У сувязі з распачатай у краіне антырэлігійнай кампаніяй іх не стала.

Архітэктура

Пабудаваны з лістоўніцы, храм адносіўся да тыпу пабудоў падоўжнавосевай кампазіцыі: выцягнуты ў даўжыню прамавугольны галоўны аб’ём, завершаны алтарнай апсідай з дзвюма рызніцамі (сакрысціямі) па баках. Усе аб’ёмы былі пакрыты агульным гонтавым дахам. Па баках шчыта галоўнага фасада, які ў XIX ст. упрыгожваў абраз святога Юрыя — пераможцы цмока, меліся дзве чацверыковыя вежкі[15][4]. Несумненна, што яны мелі дэкаратыўны характар і маглі з’явіцца некалі падчас чарговага рамонту або перабудовы. А спачатку касцёл быў, верагодна, бязвежавым.

Па апісаннях XIX ст., у касцёле меліся чатыры алтары: галоўны, з выразанай з дрэва фігурай укрыжаванага Хрыста; з правага боку — алтар святога Мікалая; з левага — святой Ганны, што належаў брацтву святой Ганны; таксама быў яшчэ алтар брацтва святой Марыі Магдаліны.

Будынак абкружаў абшырны пляц, на якім раслі дрэвы і частку якога займаў храмавы некропаль, дзе можна было знайсці пахаванне слуцкага губернатара, заснавальніка слуцкай радзівілаўскай друкарні — Казіміра Клакоцкага (1625—1684).

Асобна стаяла драўляная званіца з двума вялікімі званамі[16]. Гэта было яруснае збудаванне: на магутным квадратным у плане зрубе ніжэйшага яруса ўзвышаўся адкрыты каркасны верхні, пакрыты шатром з гранёным купалком-банькай.

Адным з шанаваных вернікамі старадаўніх рарытэтаў было выкананае з дрэва распяцце Ісуса Хрыста, якое ў ХІХ ст. было прымацавана ў галерэі з боку вуліцы. Выкананне гэтага распяцця прыпісвалася майстрам школы Віта Ствоша, які ў 1477—1489 гг. працаваў у Кракаве[4].

У 1843 г. сюды паставілі новы арган і размясцілі новыя абразы. Вартай увагі славутасцю, што захоўвалася тут, была срэбная скрынка з сэрцам слуцкага князя Гераніма Фларыяна Радзівіла, які памёр у 1760 г. і быў пахаваны ў горадзе Белым (цяпер Бяла Падляска ў Польшчы). Каштоўным рарытэтам, які захоўваўся ў храме і пра значнасць якога ў ХІХ ст. ужо не помнілі, быў трон князёў Алелькавічаў, зроблены візантыйскімі майстрамі са слановай косці. Яго сюды перадаў адзін з апошніх князёў Алелькавічаў Ян-Сімяон. Пазней, хутчэй за ўсё тады, калі драўлянага фарнага касцёла ўжо не было, а былы бернардзінскі яшчэ не быў аддадзены католікам (з-за чаго ў іх узніклі складанасці ў справе захавання касцельнай маёмасці), трон слуцкіх князёў трапіў у прыватныя рукі і пасля некалькіх перапрадаж апынуўся ў Англіі. Цяпер ён захоўваецца ў Лондане ў музеі Вікторыі і Альберта[17].

Зноскі

  1. ↑ Сведения о древних зданиях и сооружениях в Минской губернии. 1837—1845 гг. Рапорт слуцкого декана Домбровского. НГАБ ф. 295, воп. 1, спр. 609, с. 76.
  2. 1 2 Гаусман М. А. Исторический очерк г. Слуцка // Минские губернские ведомости. 1878, № 8, с. 117.
  3. 1 2 Żyskar J. Nasze Kościoły. Archidjecezja Mińska. Warszawa. 1912. Т. 1, s. 322.
  4. 1 2 3 4 Успаміны Эдварда Вайніловіча // Наша слова. 2006, № 19, с. 4.
  5. ↑ Ельскі А. Выбранае (Слуцк). Мн., 2004, с. 50.
  6. ↑ Планы г. Слуцка ХѴІІІ-ХІХ стст. НГАБ ф. 1477, воп. 1, спр. 2877.
  7. ↑ Мікульскі Ю. Новае да гісторыі князёў Слуцкіх // Беларуская думка. 2014, № 9, с. 87.
  8. ↑ Снитко А. К. Описание рукописей и старопечатных книг в Слуцком Тройчанском монастыре. СПб., 1911.
  9. ↑ Блинова Т. Иезуиты в Белоруссии. Мн., 1990, с. 56.
  10. ↑ Блінова Т. З гісторыі Слуцкай езуіцкай калегіі // Беларускі гістарычны часопіс. 1996, № 1, с. 67.
  11. 1 2 Катлярчук А. У ценю Польшчы і Расеі. 2009 (асобны адбітак з «ARCHE». 2008, № 7-8).
  12. 1 2 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Т. 10, Warszawa, 1889. (Sluck)
  13. ↑ Грыцкевіч А. П. Рэгіянальная культура Случчыны ў ХѴІ-ХѴІІІ стст. // Беларусіка. Т. 3. Мн., 1994, с. 23-31.
  14. ↑ Описание церквей и приходов Минской епархии. Мн., 1879.
  15. ↑ Гісторыя беларускага мастацтва: У 6 т. Т. 2: Другая палова XVI - канец XVIII стагоддзя / [рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) [і інш.] ; рэд. т. Я. М. Сахута] ; АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору. — Мінск : Навука і тэхніка, 1988. — 383 с. : іл. ISBN 5-343-00342-7
  16. ↑ B.J.K. Wspomnienia o Slucku. Gniezno, 1905, s. 30-33.
  17. ↑ Грицкевич А. П. Древний город на Случи. Мн., 1985, с. 119.

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.