Уладзімір Дубоўка
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння 2 (15) ліпеня 1901
Месца нараджэння
Дата смерці 20 сакавіка 1976(1976-03-20) (74 гады)
Месца смерці
Грамадзянства
Альма-матар
Месца працы
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці перакладчык, пісьменнік, паэт, дзіцячы пісьменнік, літаратурны крытык, празаік, рэдактар
Мова твораў беларуская
Грамадская дзейнасць
Член у
Лагатып Вікікрыніц Творы ў Вікікрыніцах
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Уладзімір Мікалаевіч Дубоўка (2 (15) ліпеня 1901[1][2], в. Агароднікі, Вілейскі павет, Віленская губерня, цяпер Пастаўскі раён, Віцебская вобласць — 20 сакавіка 1976, Масква) — беларускі паэт, празаік, перакладчык, крытык. Старэйшы брат Язэпа Дубоўкі.

Псеўданімы і крыптанімы

Выкарыстоўваў псеўданімы і крыптанімы (1921—1927): Ганна Аршыца; У. Гайдукевіч; У. Гайдуковіч; Ул. Гайдуковіч; Уладзімір Гайдуковіч; Б-сь Дубоўка; Бладысь Дубоўка; Уладзік Павадыр; Тупяец; В. Туянец; У. Д-ка; У. Д-на.

Біяграфія

Згодна метрычнага запісу Манькавіцкай праваслаўнай царквы[1], да якой адносілася вёска Агароднікі, Уладзімір Дубоўка нарадзіўся 2 (15) ліпеня 1901 года; бацькі: селянін Мікалай Фёдаравіч Дубоўка і Анастасія Іванаўна[2].

Паводле ўспамінаў («пялёсткаў») Дубоўкі, свой першы верш ён напісаў, калі яму не было і чатырох гадоў. Маці сказала яму памаліцца, і ён паслухаўся:

"

Ты — наш бог.
Твая і хата.
Твая і печ.
Але ж мама — наша.
Мама ўчыняла бліны.
Мама пячэ бліны.

"

Як заўважыў літаратар Альгерд Бахарэвіч, «каб перасягнуць такое, некаторым і цэлага жыцця не хопіць — не кажучы пра тое, каб дапісаць»[3].

У 1915 годзе перад наступленнем нямецкіх войскаў сям’я з Пастаўшчыны была эвакуяваная ў Маскву. У 1918 годзе скончыў Нова-Вілейскую настаўніцкую семінарыю; у 1924 годзе — Вышэйшы літаратурна-мастацкі інстытут імя В. Брусава.

Першы верш апублікаваў у 1921 годзе. У 1920-я гады — адзін з вядучых беларускіх паэтаў незалежніцкай арыентацыі. У 1922—1925 рэдактар беларускага выдання «Весніка ЦВК, СНК і СПА Саюза ССР», адначасова адказны сакратар прадстаўніцтва БССР пры Урадзе СССР. У 1924—1927 выкладчык беларускай мовы ў Камуністычным універсітэце народаў Захаду. У 1926—1930 рэдактар «Збору законаў і загадаў Рабоча-Сялянскага ўрада Саюза ССР». Нягледзячы на тое, што пастаянна жыў у Маскве, браў актыўны ўдзел у беларускім літаратурным руху, стаў членам літаб’яднання «Маладняк», быў першым рэдактар часопіса «Беларускі піянер».

Пасведчанне Цэнтральнага бюро «Маладняка» аб камандзіроўцы У. Дубоўкі ва Украіну, 1925.

Ён уваходзіў у Цэнтральнае бюро «Маладняка», выязджаў для падтрымкі творчай працы ў філіі (у Магілёў і іншыя гарады), друкаваўся ў заснаваным пры згуртаванні часопісе «Маладняк», выдаў у серыі "Кніжыца «Маладняка» некалькі сваіх паэтычных зборнікаў.

Літаратурнае згуртаванне «Узвышша». У 1-м шэрагу трэці злева — Уладзімір Дубоўка. Мінск, 1928.

Адметным у біяграфіі Уладзіміра Дубоўкі быў 1926 год. Вясной гэтага года ён разам з іншымі сябрамі па пяры (Адамам Бабарэкам, Кузьмой Чорным, Язэпам Пушчам, Кандратам Крапівой) выходзіць з «Маладняка» і стварае новае літаратурнае згуртаванне «Узвышша» (існавала да 1931 г.).

Беларускія лігатуры для спалучэнняў «дз» і «дж», прапанаваныя Уладзімірам Дубоўкам у часопісе «Узвышша».

Значнай грамадскай і навуковай падзеяй у лістападзе 1926 г. таксама стала Акадэмічная канферэнцыя па рэформе беларускага правапісу і азбукі, у якой У. Дубоўка браў чынны ўдзел. Ён быў ініцыятарам стварэння адмысловых літар для перадачы на пісьме ўнікальных гукаў беларускай мовы: «дж», «дз» і іншых, апублікаваўшы ў часопісе «Узвышша» некалькі артыкулаў на гэтую тэму («Узвышша», 1928, №. 4-5), якія выйшлі пазней адбіткам з часопіса.

Каб пазбегнуць цэнзуры, некаторыя вершы друкаваў у заходнебеларускім часопісе «Беларуская культура», што выдаваўся ў Вільні. У 1926 г. напісаў востры палітычны верш «За ўсе краі, за ўсе народы свету…» («На ўшанаванне новага падзелу беларускай зямлі»), які быў надрукаваны ананімна (пад псеўданімам Янка Крывічанін у часопісе «Беларуская культура» 1927, № 1). У далейшым спецслужбамі ДПУ было выяўлена аўтарства У. Дубоўкі, і верш быў выкарыстаны для абвінавачвання паэта па справе «Саюза вызвалення Беларусі» ў 1930 г.

Арыштаваны АДПУ СССР 20 ліпеня 1930 года ў Крамлі, 10 красавіка 1931 года асуджаны на 5 гадоў высылкі ў Яранск. У ліпені 1935 года тэрмін высылкі падоўжаны на 2 гады. У лістападзе 1937 года асуджаны на 10 гадоў пазбаўлення волі. Пакаранне адбываў у Кіраўскай вобласці, Чувашыі, на Далёкім Усходзе на будоўлях у Бірабіджане.

Вызваліўшыся ў 1947 годзе з лагера, У. Дубоўка выбірае сабе за месца жыхарства Грузію, бо быў пазбаўлены права вярнуцца ў Беларусь або ў Маскву. Ён пасяляецца са сваёй жонкай Марыяй Пятроўнай (у дзявоцтве Кляўс; адзінага сына Аліка на той час ужо не было ў жывых) у горадзе Зугдзідзі, уладкоўваецца на працу ў саўгасную кантору рахункаводам.

Зноў арыштаваны 16 лютага 1949 года ў Грузіі. Асобай нарадай МДБ СССР у красавіку 1949 года асуджаны на 25 гадоў зняволення. Ізноў, разам з жонкай, апынуўся ў выгнанні — у Краснаярскім краі.

У зняволенні літаратурнай працай не займаўся.

Канчаткова рэабілітаваны 15 лістапада 1957 года. Пасля рэабілітацыі з 1958 г. жыў у Маскве. Часта прыязджаў у Беларусь, займаючыся тут выданнем сваіх кніг, дзе былі папраўленыя многія вершы 1920-х гадоў. Ён пісаў новыя творы, шмат перакладаў, напісаў казкі і аповесці для дзяцей.

Творчасць

Вокладка кнігі У. Дубоўкі «Трысцё» (1925)

Творы Уладзіміра Дубоўкі вабяць хараством і дасканаласцю мастацкай формы, нечаканасцю вобразных асацыяцый, глыбіннай сувяззю з традыцыяй і здольнасцю да смелых авангардных эксперыментаў. Яны маюць свой эстэтычны код і выяўляюць няпросты — палемічны і сімвалічны — дыялог паэта са сваёй эпохай.

Першы верш надрукаваў у 1921 годзе ў газеце «Савецкая Беларусь». Паэзія У. Дубоўкі вырасла на здабытках беларускага фальклору, традыцыях Я. Купалы, М. Багдановіча, Т. Шаўчэнкі, А. Блока, В. Брусава і інш. Яна вызначаецца ўслаўленнем чалавека працы, патрыятычным пафасам, увагай да гераічных старонак нацыянальнай гісторыі, актыўнасцю мастацкіх пошукаў, высокай творчай культурай (вобразная асацыятыўнасць, глыбіня падтэксту, дасканаласць гукавой інструментоўкі, рытмічная гнуткасць, багацце рыфмы, моўная вынаходлівасць). Яго паэзія пашырыла выяўленчыя магчымасці беларускага вершаванага слова, узбагаціла рамантычную стылявую плынь у літаратуры свайго часу. Можна сцвярджаць, што паэзія Дубоўкі фарміравала, па сутнасці, новы эстэтычны дыскурс у беларускай літаратуры 1920-х гадоў, узбагачаючы яго рысамі мадэрну і авангарду, якія арганічна спалучаліся з класічнымі традыцыямі, закладзенымі ў нацыянальным прыгожым пісьменстве папярэднікамі, а таксама з вопытам сусветнай мастацкай літаратуры[4].

Уладзімір Дубоўка і Рыгор Барадулін, 1961.

Народны паэт Беларусі Рыгор Барадулін заўважыў:[5]

"

Пра мову Уладзіміра Дубоўкі, асабліва ранняга, трэба пісаць асобнае даследаванне. Крывіцка-карэнная, з балцкай падсветкай, яна ўвабрала ў сябе і сівярок, і мерную спякоту, і азёрнасць.

"

Выйшлі зборнікі вершаў «Строма» (Вільня, 1923), «Трысцё» (1925), «Credo» (1926), «Наля» (Масква, 1927). Паэма «Там, дзе кіпарысы» (1925) сведчыла пра пошук новых тэм і вобразна-асацыятыўных сродкаў, новай арыгінальнасці. Адчувалася ўстаноўка на нязвыклае, экзатычнае; паўднёвы крымскі паэтычны краявід выклікае міцкевічаўскія асацыяцыі, блізкасць да «Крымскіх санетаў». Твор быў прысвечаны Кастусю Станкевічу, аднаму з сяброў маладосці паэта.

Філасофская заглыбленасць, складаная сюжэтна-кампазіцыйная структура ўласцівы яго трылогіі (паэмы «Кругі», 1927; «І пурпуровых ветразей узвівы», 1929; «Штурмуйце будучыні аванпосты!», нап. 1929, апубл. 1965) — маштабнаму твору, паэтычнаму эпасу аб часе, лёсе мастацтва і шляхах яго развіцця, аб індустрыялізацыі краіны і калектывізацыі сельскай гаспадаркі.

У 1929 годзе Уладзімір Дубоўка рыхтаваў да выдання ў Дзяржаўным выдавецтве Беларусі поўны збор сваіх паэтычных твораў «Дэпешы без адрасу», што так і не быў выдадзены з-за арышту паэта і застаўся ў машынапіснай копіі, якая захоўваецца зараз у Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва. Вершы і паэмы Дубоўкі гэтага перыяду былі ўвасабленнем на практыцы эстэтычнай платформы «Узвышша», апублікаванай у першым нумары часопіса. Асноўнай была ўстаноўка на дасканаласць мастацкай формы, якую дапамагалі ствараць «культура беларускай мовы; жыццёвая сымболіка мастацкая твора; яго канцэнтрацыйная вобразнасць; дынамічнасць кампазіцыі; беларуская жанравасць; адзінства творча-мастацкай ідэі; разнастайнасць фармальных рэальнасцей; аквітызм — як тая імклівасць, якою прасякаецца мастацкі твор у сваім ідэале» («Узвышша», 1927, № 1).

Узорам, які задаваў тон і на які арыентаваліся ўзвышаўцы, выпрацоўваючы гэтыя тэзісы, была паэзія «чыстай красы» Максіма Багдановіча. Сціплы васілёк быў сімвалам радзімы, сімвалам паэта ў М. Багдановіча. Сціплая кветка шыпшыны, якая традыцыйна ўпрыгожвала беларускія вясковыя і прыгарадныя сядзібы, стала сімвалам айчыны ў паэтыцы У. Дубоўкі:

"

О Беларусь, мая шыпшына,
зялёны ліст, чырвоны цвет!
У ветры дзікім не загінеш,
чарнобылем не зарасцеш.

"

У стылі багдановічаўскай паэтыкі з’явіўся пазней і вобраз сціплага, але дарагога сэрцу вераса. У вершы «Ты ляжыш на руцэ маёй, верас» (1958) развіваецца матыў сціплай кветкі-вераса як сімвала роднага краю:

"

Ты ляжыш на руцэ маёй, верас,
найдрабнейшая з кветак.
Я пытаўся, пытаю яшчэ раз:
чым ты вабіш нас гэтак?

"

Выйшлі з друку паэма «Палеская рапсодыя» (1961), «Вершы» (1970). З высокім майстэрствам У. Дубоўка рабіў апрацоўкі фальклорных сюжэтаў (кніжкі вершаваных казак для дзяцей «Цудоўная знаходка», 1960; «Кветкі — сонцавы дзеткі», 1963; «Казкі», 1968; «Залатыя зярняты», 1975). Таксама выдаў казкі «Як сінячок да сонца лётаў» (1961), «Дзівосныя прыгоды» (1963), «Мілавіца» (1964).

Аўтар навукова-прыгодніцкіх аповесцей для дзяцей «Жоўтая акацыя» (1967) і «Ганна Апенька» (1969), «Як Алік у тайзе заблудзіўся» (1974), якія займальна папулярызуюць доследніцтва, вучаць па-гаспадарску ставіцца да прыроды. Аўтабіяграфічныя апавяданні-абразкі склалі кнігу «Пялёсткі» (1973).

Выступаў з крытычнымі, публіцыстычнымі і навуковымі артыкуламі па пытаннях беларускай мовы, літаратуры, культуры.

Вядомы і як перакладчык твораў У. Шэкспіра («Санеты», 1964), Дж. Байрана (паэмы «Шыльёнскі вязень», «Бронзавы век», містэрыя «Каін» у зборніку «Выбранае», 1963), вершаў В. Брусава, А. Пракоф’ева, П. Тычыны, Ю. Яноніса, С. Шырвані, М. Ардубады, К. Каладзэ, Е. Чарэнца, У. Бранеўскага, Ю. Славацкага, У. Сыракомлі, Ду Фу і інш.

Прызнанне

Мемарыяльная дошка ў Паставах

Член СП БССР з 1958. Лаўрэат Літаратурнай прэміі імя Я. Купалы (1962) за кнігу паэзіі «Палеская рапсодыя».

Бібліяграфія

  • Выбр. тв. Мн., 1959;
  • Выбр. тв: У 2 т. Мн., 1965;
  • [Вершы]. Мн., 1970.
  • О Беларусь, мая шыпшына. Творы. Мн., 2002

Зноскі

  1. 1 2 НГАБ, ф. 2531, воп. 5, спр.16, арк. 20, 21
  2. 1 2 «ЛіМ», 5 ліпеня 2019. — С. 3
  3. ↑ Альгерд Бахарэвіч. Гамбурскі рахунак Бахарэвіча. — Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2012
  4. ↑ nlb.by Архівавана 9 кастрычніка 2020.
  5. ↑ Барадулін, Р. Аратай, які пасвіць аблокі. Сяброўскае слова, эсэ і некананізаваныя ўспаміны. — Мн.: Мастацкая літаратура,1995. — С. 22

Літаратура

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.