Украінскі правапіс 1993 года (укр.: Український правопис 1993 року) — чацвёртая рэдакцыя правапісу ўкраінскай мовы 1946 г. і першая, якая была прынята падчас незалежнасці Украіны. Гэты правапіс дзейнічаў з 1993 па 2019 год, на працягу гэтага часу правапісная камісія не ўносіла ў яго ніякіх зменаў. Аднак падчас яго перавыдання выдавец унёс невялікія праўкі ў некаторыя прыклады, каб ліквідаваць несупадзенні паміж правапісам і арфаграфічным слоўнікам.[1][2]

Тэрмін дзеяння правапісу скончыўся 22 мая 2019 года, калі Кабінет міністраў Украіны зацвердзіў новую рэдакцыю правапісу, распрацаваную Нацыянальнай правапіснай камісіяй Украіны.

Перадумовы стварэння

Падчас I Міжнароднага кангрэсу ўкраінцаў (27 жніўня — 3 верасня 1991 г.) прынялі пастанову аб неабходнасці распрацоўкі адзінага сучаснага правапісу для ўкраінцаў, якія жывуць ва Украіне і ў дыяспары, які павінен грунтавацца на ўсім гістарычным вопыце ўкраінскай мовы.

15 чэрвеня 1994 г. урад Украіны зацвердзіў склад Украінскай нацыянальнай камісіі па правапісе пры Кабінеце міністраў.[3] Першапачатковай мэтай была падрыхтоўка новай рэдакцыі правапісу за 2 з паловай гады (да канца 1996), аднак праца па падрыхтоўцы абноўленых правілаў значна зацягнулася. Нарэшце ўсе прапановы былі перададзеныя ў Інстытут украінскай мовы ў сярэдзіне студзеня 1999 г. Гэты праект вядомы як праект правапісу 1999 года.

Некаторыя ўкраінскія выдавецтвы некалькі адыходзілі ад пэўных правілаў напісання, напрыклад, запазычвалі неалагізмы і замежныя ўласныя імёны. Так, у многіх геаграфічных, гістарычных і мастацкіх кнігах яны выкарыстоўваюць метады транслітарацыі (з моў, якія выкарыстоўваюць лацінскі алфавіт), нягледзячы на напісанне: «А-Ба-Ба-Га-Ла-Ма-Га» (Кіеў) — у серыі кніг пра Гары Потэра; Астралябія (Львоў) — у серыі твораў Толкіена («Уладар пярсцёнкаў», «Гоблін», «Дзеці Гурына» і «Сільмарыліён»); «Літопис» (Львоў); «МАПА» (Кіеў) і энцыклапедыя УСЕ у выдавецтве «Ірына» (Кіеў), а таксама выдавецтва «Крытыка». Гэтыя выданні перадаюць германскія h і g ва ўласных назвах як г і ґ адпаведна. Згодна з правапісам 1993 года, «g і h звычайна абазначаюцца літарай г»[4].

Структура правапісу 1993 года

Пададзена паводле выдання 2015 года.

I. Правапіс асновы слова

  • Літарныя абазначэнні гукаў (§ 1—20)
  • Правапіс прыставак (§ 21)
  • Правапіс суфіксаў (§ 22—24)
  • Правапіс складаных слоў (§ 25—33)
  • Напісанне вялікай літары (§ 34—40)
  • Правілы пераносу (§ 41—42)
  • Знак націску (§ 43)

II. Правапіс канчаткаў зменных часцін мовы

  • Назоўнік (§ 44—66)
  • Прыметнік (§ 67—69)
  • Лічэбнік (§ 70—72)
  • Займеннік (§ 73—79)
  • Дзеяслоў (§ 80—85)

III. Правапіс слоў іншамоўнага паходжання

  • Зычныя (§ 86—89)
  • Перадача гуку j і галосных (§ 90—91)
  • Групы зычных з галоснымі (§ 92—99)
  • Словазмяненне слоў іншамоўнага паходжання (§ 100)

IV. Правапіс уласных імёнаў (прозвішчаў)

  • Украінскія прозвішчы, скланенне імён і прозвішчаў (§ 101—105)
  • Складаныя і састаўныя асабовыя імёны і вытворныя ад іх прозвішчы і прыметнікі (§ 106—107)
  • Геаграфічныя назвы (§ 108—114)

V. Асноўныя правілы пастаноўкі знакаў прыпынку (§ 115—125)

Вядомыя людзі пра правапіс

Лінгвіст, прафесар Аляксандра Сербенска лічыць, што ў правапісе 1993 года было шмат русіфікаваных нормаў.[5] Доктар Ірына Фарыён лічыць, што па стане на чэрвень 2017 г. «дзейны правапіс — Маскоўскі сарафан на ўкраінскім целе».[6]

Пісьменнік Юрый Віннічук заўважае: «Увесь свет выкарыстоўвае Атэны, а мы — Афіны, як і расійцы… Агульная думка навукоўцаў і пісьменнікаў цяпер такая: трэба вярнуцца да правапісу 1929 года, але змяніць яго ў адпаведнасці з некаторымі зменамі ў функцыянаванні ўкраінскай мовы. І нарэшце пазбавіцца ад кайданоў каланіяльнага правапісу».[7]

Гл. таксама

Нататкі

  1. ↑ Нове в новому «українському правописі» — стаття на сайті видавництва Львівської політехніки
  2. ↑ Чинний український правопис викладено для онлайнового використання — обговорення видавничих «змін» до правопису у Живому журналі
  3. ↑ Постанова № 402 від 15 червня 1994 року «Про підготовку і видання „Українського правопису“» в новій редакції — Кабінет Міністрів України.
  4. ↑ Правопис слів іншомовного походження. § 87
  5. ↑ Напрыклад, словы міністр, магістр, Олександр павінны зноў, як у правапісе 1928 г., пісацца адпаведна міністер, магістер, Олександер, як і Дністер. Гл.: Штифурко Т. «Володимир» чи «Владімір» Путін? // Експрес. — 2016. — № 41 (8700) (2—9 черв.). — С. 2.
  6. ↑ Чому досі пишемо по-сталінському? // Слово Просвіти. — 2017. — № 23 (919) (8—14 червня). — С. 5. — (Суспільство).
  7. ↑ Винничук Ю. Гірка доля українського правопису // Zbruč. — 2018. — 31 липня.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.