Убарць
Характарыстыка
Даўжыня 292 км
Басейн 5 820 км²
Расход вады 23 м³/с
Вадацёк
Выток  
  Каардынаты 50°42′25″ пн. ш. 27°53′54″ у. д.
Вусце Прыпяць
  Каардынаты 52°06′04″ пн. ш. 28°28′09″ у. д.
Размяшчэнне
Водная сістэма Прыпяць  Дняпро  Дняпроўскі ліман[d]

Краіна
physical
выток
выток
вусце
вусце
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Убарць — рака ва Украіне і Беларусі, правы прыток Прыпяці.

Даўжыня 292 км. Плошча вадазбору 5820 кв. км. Агульнае падзенне ракі — 96,3 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні — 0,3. Сярэднегадавы расход вады ў вусці 24,4 куб. м/с.

Назва

Назва ракі Убарць (лац.: Hubort) упершыню згадваецца ў 1412 г. На некаторых картах XVII—XVIII стст. пазначалася назвай Алеўская (польск.: Olewsko), вярхоўе якой нагадвала Убарць, а вусце — Сцвігу.

Назва Убарць балцкага паходжання. У аснове назвы Убарць — корань ub-, які таксама ў назве ракі Убедзь (правы прыток Дзясны паміж Чарнігавам і Ноўгарадам-Северскім)[1]. Гэта фанетычны варыянт індаеўрапейскага корня ab-, які адносіцца да абазначэння рачных водаў[2]. Ад кораня ab- пайшлі балцкія гідронімы Abista, Абеста, Абстэрна, Обаль, Аболе[3][4].

«Глухія» варыянты гэтых каранёў далі літоўскае upė, латышскае upe (усходнябалцкае) і старапрускае ape «рака» (заходнябалцкае). У індаеўрапейскай першамове было два абазначэнні водаў: *uedor- абазначала ваду як матэрыял, а ab- — ваду як актыўную сілу і нават воднае боства[5].

Корань ub- у назве Убарць пашыраны з дапамогай пашыральніка -rt-, які вядомы ў літоўскім словаўтварэнні (kabti «віснуць» — kabartai «звіслая „бародка“ пад дзюбай пеўня») і ў балцкай гідраніміі: возера Тумерта на Верхнім Падзвінні, рака Уперта на Павоччы, літоўская рака Gomerta[6].

У назвах Убарць і Уперта адзін і той жа пашыральнік -rt-, а карані ўяўляюць сабой фанетычныя варыянты аднаго і таго ж кораня, што ўрэшце ўзыходзіць да індаеўрапейскага ab-. Уперта — прыток Упы ў басейне Акі, яе назва ў гэтым выпадку значыць «датычная да Упы», «Упская», або ў перакладзе «Рэчанька» (пры Упа — «Рака»).

Існуюць таксама і іншыя версіі паходжання назвы Убарць. Згодна з адной з іх, гэта славянскі тапонім, створаны па тыпу ландшафтных тэрмінаў «уборак», «прыбор» — мясцовасць ля бароў. Згодна з народна-этымалагічнай версіяй, «Убарць» пайшла ад «У борцей», бо некалі на дрэвах вешалі вуллі-борці і пчолы збіралі мёд, які потым даставалі гаспадары вулляў, бортнікі. Наконт гэтай версіі польскі гісторык Машынскі выказваўся, што малаімавернае збліжэнне гідроніма са старажытнаславянскімі «борць» — дупло, «уборць» — калодка, прыгатаваная для медазбору[7].

Гідраграфія

Пачынаецца на вышыні 207,2 м над узроўнем мора каля вёскі Андрэевічы Емільчанскага раёна Жытомірскай вобласці Украіны. Цячэ па Алеўскаму раёну Жытомірскай вобласці і Лельчыцкаму раёну Гомельскай вобласці Беларусі. Вусце за 2 км на паўднёвы захад ад горада Петрыкаў Гомельскай вобласці. На тэрыторыі Беларусі Убарць мае даўжыню 126 км і плошчу вадазбору 1910 кв. км.

Разводдзе пачынаецца звычайна ў першай палове сакавіка (найбольшая вышыня над межанным узроўнем 4 м, сярэдняя 1,8—2,7 м), заканчваецца ў сярэдзіне мая. Устойлівая межань наступае ў ліпені (працягласць у сярэднім 3 месяцы). Замярзае ў пачатку снежня. Расход вады за 44 км ад вусця найбольшы 659 м³/с (1932), найменшы 0,44 м³/с (1935).

Даліна невыразная, месцамі зліваецца з прылеглай мясцовасцю. Пойма двухбаковая, чаргуецца па берагах, яе шырыня ад 0,1—0,2 км у верхнім цячэнні да 1—5 км на астатнім працягу. У басейне ракі каля вёска Замошша і Свіднае наліўное вадасховішча Свіднае[8].

Рэчышча свабодна меандруе, звілістае, у ніжнім цячэнні моцназвілістае, зрэдку трапляюцца нізкія пясчаныя астравы. Шырыня рэчышча 10—15 м, у нізоўі месцамі да 60 м.

Асноўныя прытокі

Справа: Рудніца, Плотніца, Лохніца, Свідовец, Гурыстая. Злева: Нерасна, Літоша, Выгошча, Каросцінка.

На рацэ

Горад: Алэўск. Гарадскі пасёлак: Лельчыцы.

Зноскі

  1. П. Л. Маштаков. Список рек днепровского бассейна. С.-Петербург, 1913. С. 206.
  2. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1.
  3. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 166.
  4. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 35.
  5. Karulis K. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 1992, 2001. С. 1087—1088
  6. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 119.
  7. Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии — Мн., 1974. — С. 381.
  8. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 256. — 512 с. 10 000 экз. — ISBN 985-11-0238-5 (Т. 14).

Літаратура

  • Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
  • Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
  • Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
  • Хроніка Убарцкага Палесся / Аўтар-укладальнік А. І. Атнагулаў; Навук.рэд. В. Л. Насевіч. — Мн.: Тэхналогія, 2001. 496 с.: іл. — ISBN 985-459-051-2
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.