Аграгарадок
Турэц
± | ||||||||||||||||||||||||
Турэ́ц[2] (трансліт.: Turec, руск.: Турец) — аграгарадок у Карэліцкім раёне Гродзенскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Турэцкага сельсавета. Насельніцтва 670 чал. (2000). Знаходзіцца за 15 км на паўднёвы ўсход ад Карэлічаў, за 32 км ад чыгуначнай станцыі Гарадзея; на аўтамабільнай дарозе Карэлічы — Мір.
Гісторыя
Першы ўспамін Турца змяшчаны ў Галіцка-Валынскім летапісе і датуецца 1276 годам, калі галіцка-валынскія князі разам з татарамі пайшлі на Наваградак і Гродна. У XIV ст. мясцовасць знаходзілася ва ўладанні князя Уладзіміра Альгердавіча. Яго сын князь Аляксандр (Алелька) перадаў навакольныя землі Лаўрышаўскаму манастыру.
У XVI ст. Турэц атрымаў статус мястэчка, уваходзіў у склад Наваградскага павета і знаходзіўся ва ўладанні магнатаў Хадкевічаў. Ад гэтага часу тут пасяліліся яўрэі, якія займаліся пераважна дробным гандлем. Паводле звестак на 1717 год яўрэйская абшчына Турца плаціла 340 злотых пагалоўнага падатку. З XVII ст. у мястэчку існаваў невялікі касцёл, пабудаваны гетманам К. Хадкевічам. Побач з касцёлам стаяла грэка-каталіцкая царква. Апроч гэтага, дзейнічала праваслаўная драўляная Юр'еўская царква.
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Турэц апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Ярэміцкай воласці Наваградскага павета. Станам на 1799 год у мястэчку было 152 дымы. На 1880—171 двор, 2 праваслаўныя царквы, сінагога, яўрэйская малітоўная школа, 3 млыны, 2 карчмы, 5 крам. Побач — фальварак і маёнтак Ліпніцкіх і Свідзінскіх. У 1888 годзе расійская адміністрацыя пабудавала ў Турцы новую мураваную царкву. У 1890 годзе адкрылася народнае вучылішча. Паводле вынікаў перапісу (1897) у Турцы было 230 двароў, царква, капліца, 2 яўрэйскія малітоўныя дамы, народная вучылішча, хлебазапасны магазін, пошта, 18 крам, 2 ветраныя млыны, 7 заезных дамоў; рэгулярна (23 красавіка і 1 кастрычніка) адбываўся кірмаш, кожны аўторак — таргі. Станам на 1908 год у мястэчку было 363 двары.
Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Турэц апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Ярэміцкай гміне Наваградскага павета, з 1926 — цэнтр гміны Стаўбцоўскага павета. У верасні 1921 года ў мястэчку было 218 двароў, сямікласная агульнаадукацыйная школа, клуб, прыватная бібліятэка, пошта, 5 корчмаў. Станам на 1931 — 3 млыны, 25 крам, ашчадна-крэдытная каса.
У 1939 годзе Турэц увайшоў у склад БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 года стаў цэнтрам сельсавета. Статус паселішча панізілі да вёскі. У гэты час тут было 311 двароў. На 1 студзеня 2000 года ў вёсцы было 292 двары.
Насельніцтва
Інфраструктура
У Турцы працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, бальніца, дом культуры, бібліятэка.
Славутасці
- Могілкі яўрэйскія
- Царква Покрыва Прасвятой Багародзіцы (1888)
- Шараговая забудова
- Млын
Страчаная спадчына
- Сядзіба Хадкевічаў (XVII ст.)
- Царква Святога апостала Яна Багаслова (1830)
Вядомыя асобы
- Анатоль Дзяркач (1887—1937) — беларускі паэт
- Аляксандр Кеда (нар. 1956) — оперны спявак, заслужаны артыст Беларусі
- Пётр Конюх (1910—1994) — оперны спявак
- Уладзімір Конюх (1943—1997) — беларускі матэматык
- Барыс Рагуля (1920—2005) — беларускі ваенны, эміграцыйны дзеяч
- Фёдар Фёдараў (1911—1994) — беларускі фізік-тэарэтык
Зноскі
- ↑ GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
- ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
- ↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 413.
- ↑ Уладзімір Бянько. Турэц // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. С. 544.
- ↑ Уладзімір Бянько. Турэц // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8. С. 545.
- ↑ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Карэліцкага р-на. — Мн.: «Ураджай», 2000.
Літаратура
- Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Карэліцкага р-на. — Мн.: «Ураджай», 2000. — 645 с. ISBN 985-04-0347-0.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
- Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Turzec (4) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XII: Szlurpkiszki — Warłynka (польск.). — Warszawa, 1892. 666—667.
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Турэц (Карэліцкі раён)
- Турэц (Карэліцкі раён) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
- Скалечаная вёска(недаступная спасылка)