| Сяргей Аляксандравіч Усанаў | |
|---|---|
| Дата нараджэння | 14 мая 1948 (75 гадоў) |
| Месца нараджэння |
|
| Род дзейнасці | навуковец, выкладчык універсітэта |
| Месца працы | |
| Навуковая ступень | доктар хімічных навук (1990) |
| Навуковае званне |
|
| Альма-матар |
|
| Прэміі | |
Сяргей Аляксандравіч Усанаў (нар. 14 мая 1948, в. Ільіна, Валадарскі раён, Горкаўская вобласць, Расія) — беларускі біяхімік. Член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (2004), доктар хімічных навук (1990), прафесар (2003).
Біяграфія
Скончыў Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт (1973).
З 1973 года ў Інстытуце біяарганічнай хіміі АН БССР. Адначасова ў 1993—1995 года прафесар Нацыянальнага інстытута навук пра ўплыў навакольнага асяроддзя на здароўе (NIEHS, Паўночная Караліна, ЗША), у 1997—2001 гадах прафесар дэпартамента біяхіміі медыцынскага цэнтра Ўніверсітэта Тэхаса (Далас, ЗША), у 2003—2004 гадах прафесар медыцынскага цэнтра ўніверсітэта Осака (Японія).
З 2003 года загадчык лабараторыі, у 2005—2010 гадах загадчык аддзела, з 2011 па 2016 гг. дырэктар Інстытута біяарганічнай хіміі НАН Беларусі. Адначасова ў 2011—2012 гадах генеральны дырэктар ДНВА «Хімічны сінтэз і біятэхналогіі», з 2010 па 2023 гг. акадэмік-сакратар Аддзялення хіміі і навук аб Зямлі, член Прэзідыума НАН Беларусі[1].
Узнагароды
Прэмія Акадэміі Навук СССР і ГДР (1990) за лепшыя работы ў галіне прыродазнаўчых навук, лаўрэат прэміі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі за цыкл работ (2013).
Навуковая дзейнасць
Навуковыя працы ў галіне біяарганічнай хіміі, біяхіміі і малекулярнай біялогіі. Выканаў даследаванні па ўсталяванні структуры і функцыі редокс-бялкоў цытахром Р450-залежных сістэм, якія ўдзельнічаюць у біясінтэзе найважнейшых прыродных біярэгулятараў (стэроідныя гармоны, вітаміны, жоўцевыя кіслоты) і метабалізме ксенабіоцікаў, накіраваныя на высвятленне малекулярных механізмаў шэрагу спадчынных захворванняў чалавека, звязаных з парушэннем біясінтэзу найважнейшых біярэгулятараў і гарманальнай рэгуляцыі. Распрацаваў навуковыя асновы і тэхналогію выдзялення і ачысткі найважнейшых мембраназвязаных ферментаў і ажыццявіў іх фізіка-хімічную характарыстыку. Укараніў у практыку шэраг малекулярна-біялагічных метадаў даследавання, распрацаваў тэхналогіі гетэралагічнай экспрэсіі мембранных бялкоў у бактэрыях, якія дазваляюць атрымліваць найважнейшыя рэкамбінантныя бялкі чалавека ў высокаачышчаным стане, і падыходы да выкарыстання прынцыпаў монааксігеназнага каталізу і рэкамбінантныя бялкоў чалавека для патрэб біятэхналогіі і медыцынскай практыкі. Стварыў напрамак — структурную геноміку стэроідагенезу, у рамках якога ўсталяваў прасторавую структуру найважнейшых ізаформ цытахром Р450, якія ўдзельнічаюць у біясінтэзе халестэрыну, глюкакартыкоідаў, мінералкартікаідаў, вітаміна D3 і жоўцевых кіслот.
Аўтар больш за 350 навуковых прац, 20 аўтарскіх пасведчанняў і патэнтаў.
Бібліяграфія
- Guryev O.L., Gilep A.A., Usanov S.A., Estabrook R.W. Interaction of apo-cytochrome b5 with cytochromes P4503A4 and P45017A. Relevance of heme transfer reactions // Biochemistry. 2001, Vol.40, P.5018-5031.
- Usanov S.A., Gilep A.A., Lepesheva G.I., Strushkevich N.V., Azeva T.N., Graham S., Peterson J.A., Estabrook R.W. Probing the interaction of cytochrome P450scc (CYP11A1) with adrenodoxin: evaluating site-directed mutations by molecular modeling // Biochemistry. 2002, Vol.41, No.26, P.8310-20.
- Min L., Strushkevich N.V., Harnastai I.N., Iwamoto H., Gilep A.A., Takemori H., Usanov S.A., Nonaka Y., Hori H., Vinson G.P., Okamoto M. Molecular identification of adrenal inner zone antigen as a heme-binding protein // FEBS J. 2005, Vol.272, No.22, P.5832-43.
- Cherviakovsky E.M., Bolibrukh D.A., Baranovsky A.V., Vlasova T.M., Kurchenko V.P., Gilep A.A., Usanov S.A. Oxidative modification of quercetin by hemeproteins // Biochem. Biophys. Res. Commun. 2006, Vol.342, No.2, P.459-64.
- Duarte M.P., Palma B.B., Gilep A.A., Laires A., Oliveira J.S., Usanov S.A., Rueff J., Kranendonk M. The stimulatory role of human cytochrome b5 in the bioactivation activities of human CYP1A2, 2A6 and 2E1: a new cell expression system to study cytochrome P450-mediated biotransformation // Mutagenesis. 2007, Vol.22, No.1, P.75-81.
- Harnastai I.N., Gilep A.A., Usanov S.A. The development of an efficient system for heterologous expression of cytochrome P450s in Escherichia coli using hemA gene co-expression // Protein Expr. Purif. 2007, Vol.46, No.1, P.47-55.
- Strushkevich N, Gilep AA, Shen L, Arrowsmith CH, Edwards AM, Usanov SA, Park HW. Structural insights into aldosterone synthase substrate specificity and targeted inhibition. Mol Endocrinol. 2013 Feb;27(2):315-24.
- Yantsevich AV, Dichenko YV, Mackenzie F, Mukha DV, Baranovsky AV, Gilep AA, Usanov SA, Strushkevich NV. Human steroid and oxysterol 7α-hydroxylase CYP7B1: substrate specificity, azole binding and misfolding of clinically relevant mutants. FEBS J. 2014 Mar; 281(6):1700-13.
- Sergeev GV, Gilep AA, Usanov SA. The role of cytochrome b5 structural domains in interaction with cytochromes P450. Biochemistry (Mosc). 2014 May; 79(5):406-16.
- Tempel W, Grabovec I, MacKenzie F, Dichenko YV, Usanov SA, Gilep AA, Park HW, Strushkevich N. Structural characterization of human cholesterol 7α-hydroxylase. J. Lipid Res. 2014 Sep; 55(9):1925-32.
- Cherkesova TS, Hargrove TY, Vanrell MC, Ges I, Usanov SA, Romano PS, Lepesheva GI. Sequence variation in CYP51A from the Y strain of Trypanosoma cruzi alters its sensitivity to inhibition. FEBS Lett. 2014 Nov 3; 588(21):3878-85.
- Shcherbinin DS, Gnedenko OV, Khmeleva SA, Usanov SA, Gilep AA, Yantsevich AV, Shkel TV, Yushkevich IV, Radko SP, Ivanov AS, Veselovsky AV, Archakov AI. Computer-aided design of aptamers for cytochrome p450. J. Struct Biol. 2015 Jul 10. pii: S1047-8477(15)30028-9.
Зноскі
Спасылкі
- Сяргей Аляксандравіч Усанаў у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)