Мова эсперанта была стабільнай з моманту яе стварэння на фоне іншых штучных моў. Гэта злучана з дакументам Дэкларацыя Булонь (Declaration of Boulogne) ад 1905 года, які вызначаў сутнасць і асноўныя прынцыпы руху эсперантыстаў. Дэкларацыя была напісана Л. Л. Заменгофам. Паводле дэкларацыі, абавязковай для ўсіх эсперантыстаў, падмуркам мовы эсперанта з'яўляецца твор «Асновы эсперанта», у які ніхто не мае права ўносіць змены.

Аўтар «Аснов» эсперанта Л. Заменгоф.

Большасць спроб змены мовы адбіліся ў праектах міжнароднай штучнай мовы эсперантыда, заснаванай на эсперанта і іда. Асноўныя змены ў мове эсперанта дакраналіся пашырэнні яго слоўнікавага запасу за кошт тэхнічных тэрмінаў, якія дазваляліся дэкларацыяй, але адбываліся і танчэйшыя змены ў сінтаксісе і семантыцы мовы.

Лексіка

З нагоды тэхнічных тэрмінаў у эсперанта вяліся спрэчкі — выкарыстаць новыя карані ці традыцыйнае словаўтварэнне[1].

Высказывалсь крытычныя заўвагі адносна выкарыстанні прэфікса mal- для стварэння антонімаў агульных прыметнікаў, такіх як mallonga «кароткі» ад longa «доўга», ці malmultekosta «нядорага» ад multekosta «дорага». Было прыдумана некалькі дзясяткаў неалагізмаў для антонімаў (kurta «кароткі» і cipa «танна»).

Фаналогія

Найболей заўважнай зменай у фаналогіі эсперанта была амаль поўная страта гуку ĥ. Прыкладам, у слове ĥino «кітайскі» адбылася заменена на ĉino. У большасці іншых выпадкаў гук ĥ быў заменены на k, як у kemio для ĥemio «хімія». Адзінымі словамі, што захоўваюць гук, засталіся словы ĉeĥo «чэшскі», eĥo «рэха», і ĥoro (ці koruso) «хор», хоць гук і працягвае выкарыстоўвацца ў транскрыпцыі замежных імёнаў.

Яшчэ адной абмяркоўвальнай зменай былі ўводзіны больш працяглае вымаўленне згоднага гуку. У традыцыйным эсперанта, падвойныя згодныя могуць існаваць на межах марфемы, як у mallonga (mal-longa) «кароткае». Большасць слоў з падвойнымі літарамі (у тым ліку tĉ і dĝ) былі зменены, прыкладам Buddo → Budao «Буда». Мабыць, найболей пашыраным коранем, што захаваў падвойную згодную быў finno «Фін», які з'яўляецца амаль амонімам з fino «канец». Нягледзячы на тое, што слова suomo было ўведзена ў якасці замены слову finno, яно не выкарыстоўвалася ў звязках finno-ugra «фіна-ўгорскія».

Марфалогія

Марфалогія эсперанта была пашырана шляхам увядзення новых суфіксаў. У якасці афіцыйных былі прыняты два новыя суфіксы: суфікс -io, выкарыстаны для назвы краін і дзяржаў, такіх як Meksikio «Мексіка» , Vaŝintonio «Вашынгтон» супраць Vaŝintono «Вашынгтон». Другім афіцыйным дадаткам з'яўляецца суфікс -enda, які паказвае на тое, што штосьці павінна быць зроблена (pagenda «з дастаўнікамі (выканаўцамі)». Некалькі іншых суфіксаў з мовы іда таксама ўвайшлі ў эсперанта (асабліва ў паэзію). Гэта суфікс -ozа «досыць», як у слове poroza «сітаваты» і інш.

Адбыліся змены таксама ў паступовым скарачэнні ліку слоў мужчынскага роду.

Сінтаксіс

Вядуцца дыскусіі датычныя сінтаксісу эсперанта. Абмяркоўваецца пытанне, як пісаць фразу «ён нарадзіўся». Ці трэба выкарыстаць у гэтым выпадку дзеепрыметнік цяперашняга часу -at-(naskata для «народжанага»), што пераважна для носьбітаў германскіх і славянскіх моў, ці выкарыстаць дзеепрыметнік мінулага часу -it- (naskita), што пераважна для носьбітаў раманскіх моў[2].

У мову былі ўведзены новыя прыназоўнікі шляхам выдалення ў часцін мовы сканчэння з існымі каранямі. Прыкладам з'яўляецца far з fare de.

Асабістыя займеннікі ў эсперанта
нумар адзіны лік множны лік няпэўны resenda***
(рэфлексіўны)
адсартавана першы другі трэці першы другі трэці
выкарыстанне звычайны intima* мужчынскі жаночы нейтральны**
займеннік mi vi ci li sxi gxi ni vi ili oni si

(*) Архаізм, вельмі рэдка выкарыстоўваецца.

(**) Seksindiferenta (нейтральны, вызначаецца як аб'ект без вызначанага полу). Ужываецца для аб'ектаў ці для людзей. Аднак, напэўна, будзе выкарыстоўвацца толькі для жывёлы ці дзіцяці.

(***) Ужываецца толькі для трэцяй асобы.

Зноскі

  1. ↑ Piron, Claude. Evolution Is Proof of Life. Праверана 24 November 2012.
  2. ↑ Jordan, David. Being Colloquial in Esperanto(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 3 красавіка 2013. Праверана 24 November 2012.

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.