Страча
Рака Страча на тэрыторыі нацыянальнага парку «Нарачанскі»
Рака Страча на тэрыторыі нацыянальнага парку «Нарачанскі»
Характарыстыка
Даўжыня 59 км
Басейн 1 140 км²
Вадацёк
Выток Малыя Швакшты
  Вышыня 175,4[1] м
  Каардынаты 54°59′50″ пн. ш. 26°31′51″ у. д.
Вусце Вілія
  Каардынаты 54°48′13″ пн. ш. 26°12′01″ у. д.
Размяшчэнне
Водная сістэма Вілія  Нёман  Балтыйскае мора

Краіна
Рэгіёны Віцебская вобласць, Мінская вобласць, Гродзенская вобласць
Раёны Пастаўскі раён, Мядзельскі раён, Астравецкі раён
physical
Страча
Страча
— выток, — вусце
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Стра́ча[2] — рака ў Пастаўскім, Мядзельскім і Астравецкім раёнах Беларусі, правы прыток Віліі.

Даўжыня ракі 59 км. Плошча вадазбору 1140 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 9,1 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 1 .

Назва

Назва балцкага паходжання. У асяроддзі літоўскамоўных аўтахтонаў фігуруе форма назвы Strėčia[3]. Гістарычна зафіксавана «Стряча» («у Свире на Стряче», 1518 год).

Тая ж аснова ў назве сожскай ракі Стрячи (каля Рослаўля)[4].

Рачная назва зведала эвалюцыю: Страча < Стряча < *Съряча < *Sirinčia. Адпачатная назва лепш захавалася ў назве вёскі Серанчаны (польск. Sieręczany, рус. Серенчаны), ад якой назва Серанчанскага возера[5].

Праз гэтае праточнае возера цячэ (уцякае з яго і выцякае) рака, што цяпер лічыцца правым прытокам Страчы. Раней яна найімаверней лічылася самой Страчай, бо даўжэйшая за прыток з возера Малая Швакшта, які цяпер лічыцца пачатковым цячэннем Страчы. Выток з Малой Швакшты часам на картах пазначаецца як асобная рака Шыльва (ад літоўскага šilventi «гайдацца, калыхацца»).

Адпачатная балцка-літоўская назва *Sirinčia (ад балцкага *Sirinta) ад кораня Sir-, ад якога таксама літоўская рачная назва Sirija.

Звязана з літоўскім sirenti «накропваць, капаць; цячы, струменіць; памалу варыцца; бегчы дробнымі крокамі»[6]. Далей да індаеўрапейскага *ser- «цячы, шпарка рухацца»[7].

Корань Sir- з балцкім гідранімічным пашыральнікам -nt-, як і ў азёрных назвах Вісяты (< *Veisintas[8]), Дрывяты (< *Druvintas[9]). Ён таксама ў літоўскіх гідронімах тыпу Gamanta, Laukantė, Ušantė[10].

Назва Страча (< *Sirinčia) значыць «Плыткая (рака)».

У рэгіёне, арыентаваным на Нарачанскія азёры, з поўначы на поўдзень, у Вілію, менш-больш паралельна адна адной цякуць тры ракі, назвы якіх ад кораня *ser-: *Sirinta, *Serma, *Serva (> Страча, Сермеж, Сэрвач). Паходжанне гэтых аднакарэнных старабалцкіх назваў можа быць аднесенае да часоў, калі пасля сыходу ледавіка ўзнікла водная структура Нарачанскага Паазер’я.

Асноўныя прытокі

Справа: Лынтупка, Струна. Злева: Свірыца, Тушчанка. Прымае сцёк з меліярацыйных каналаў.

Агульнае

Вадасховішча на рацэ Страча паблізу вёскі Альхоўка, Астравецкі раён

Выцякае на захад з возера Малыя Швакшты Пастаўскага раёна, цячэ па паўднёва-заходніх схілах Свянцянскіх град, упадае ў Вілію за 2 км на паўднёвы ўсход ад вёскі Міхалішкі (Астравецкі раён). Цячэ праз ландшафтны заказнік Блакітныя азёры. У басейне ракі шмат азёр, з якімі рака злучана рэчкамі, ручаямі, пратокамі (Свір, Вішнеўскае, Вялікія Швакшты і Малыя Швакшты, Балдук, Глубля, Глубелька, Вераб’і, Губіза, Ёдзі, Саранчаны, Тушча і інш.).

Даліна ў верхнім цячэнні невыразная, на астатнім працягу трапецападобная. Пойма двухбаковая, забалочаная, яе шырыня 50—150 м. Рэчышча моцна звілістае, у верхнім цячэнні камяністае, ёсць парогі. Шырыня рэчышча ў межань у верхнім і сярэднім цячэнні 8—12 м, у ніжнім 15—20 м. Рака каналізаваная на працягу 6,1 км (за 3 км на паўднёвы захад ад вёскі Альшэва да вёскі Селевічы). Каля вёскі Альхоўка (Астравецкі раён) у 1951 годзе на рацэ створана Альхоўскае вадасховішча[11].

Гісторыя

2 лютага 1944 года над ракой Страчай адбыўся бой паміж польскімі партызанамі 5-й Віленскай брыгады Арміі Краёвай і групай з 1 600 савецкіх партызанаў. Салдаты Арміі Краёвай адступілі праз раку са стратамі: 2 загінуўшых і 6 параненых.

Заўвагі

  1. Ліст карты N-35-30. Выданне 1986 года. Стан мясцовасці на 1981 год. (руск.)
  2. БелЭн 2002.
  3. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 316.
  4. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 209.
  5. R. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1961. С. 607.
  6. Vanagas A. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius, 1981. С. 299.
  7. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 909—910.
  8. K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. С. 546.
  9. H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 55.
  10. P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 4. Vilnius, 1998. C. 879—944.
  11. Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 79.  575 с., іл. 10 000 экз.

Літаратура

  • Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
  • Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
  • Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
  • Стра́ча // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 204. 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.