Схема стрававальнай сістэмы:
1. Ротавая поласць
2. Паднябенне                         
3. Язычок
4. Язык
5. Зубы
6. Слінныя залозы
7. Пад’язычная слінная залоза чалавека
8. Падсківічная залоза
9. Калявушная залоза
10. Глотка
11. Стрававод
12. Печань
13. Жоўцевы пузыр
14. Агульная жоўцевая пратока
15. Страўнік
16. Падстраўнікавая залоза
17. Пратока падстраўнікавай залозы
18. Тонкая кішка
19. Дванаццаціперсная кішка
20. Худая кішка
21. Падуздышная кішка
22. Апендыкс
23. Тоўстая кішка
24. Папярочная абадковая кішка
25. Узыходзячая абадковая кішка
26. Сляпая кішка
27. Сыходная абадковая кішка
28. Сігмападобная кішка
29. Прамая кішка
30. Анальная адтуліна

Стрававальная сістэма чалавека (лац.: systema digestorium) ажыццяўляе пераварванне ежы (шляхам яе фізічнай і хімічнай апрацоўкі), усмоктванне прадуктаў расшчаплення праз слізістую абалонку ў кроў і лімфу, вывядзенне неперавараных рэшткаў.

Будова

Стрававальная сістэма чалавека складаецца з органаў страўнікава-кішачнага тракта і дапаможных органаў (слінныя залозы, печань, падстраўнікавая залоза, жоўцевы пузыр і інш.)[1]. Умоўна вылучаюць тры аддзела стрававальнай сістэмы. Пярэдні аддзел уключае органы ротавай поласці, горла і стрававод. Тут ажыццяўляецца, у асноўным, механічная перапрацоўка ежы. Сярэдні аддзел складаецца са страўніка, тонкай і тоўстай кішкі, печані і падстраўнікавай залозы, у гэтым аддзеле ажыццяўляецца пераважна хімічная апрацоўка ежы, ўсмоктванне нутрыентаў і фарміраванне калавых мас. Задні аддзел прадстаўлены каўдальнай часткай прамой кішкі і забяспечвае вывядзенне фекалій з арганізма.

Страўнікава-кішачны тракт

У сярэднім даўжыня стрававальнага канала дарослага чалавека складае 9-10 метраў; у ім вылучаюцца наступныя аддзелы:

Ротавая поласць — цялесная адтуліна ў жывёл і чалавека, праз якую прымаецца ежа і ажыццяўляецца дыханне. У ротавай поласці размешчаны зубы і язык. Вонкава рот можа мець розную форму. У чалавека ён апраўлены губамі. У ротавай поласці адбываецца механічнае драбненне і апрацоўка ежы ферментамі слінных залоз.

Глотка — частка стрававальнай трубкі і дыхальных шляхоў, якая з’яўляецца злучальным звяном паміж поласцю носа і рота, з аднаго боку, і страваводам і гартанню — з другога. Прадстаўляе сабой лейкападобны канал даўжынёй 11-12 см, звернуты дагары шырокім канцом і сплюшчаны ў пярэднім кірунку. У глотцы перакрыжоўваюцца дыхальныя і стрававальныя шляхі. Падчас глытання ўваход у гартань закрывае надгартаннік, таму ежа не трапляе ў дыхальныя шляхі, а ў стрававод.

Стрававод — частка стрававальнага тракта. Прадстаўляе сабой пляскатую ў пярэднязаднім кірунку полую мышачную трубку, па якой ежа з глоткі паступае ў страўнік. Маторная функцыя стрававода забяспечвае хуткае прасоўванне праглынутага харчовага камяка ў страўнік без мяшання і штуршкоў. Стрававод дарослага чалавека мае даўжыню 25-30 см. Каардынуюцца функцыі стрававода адвольнымі і міжвольнымі механізмамі.

Страўнік — полы цягліцавы орган, размешчаны ў левым падрабрынні і эпігастрыі. Страўнік з’яўляецца рэзервуарам для праглынутай ежы, а таксама ажыццяўляе хімічнае пераварванне гэтай ежы. Аб’ём пустога страўніка складае каля 500 мл. Пасля прыняцця ежы ён звычайна расцягваецца да аднаго літра, але можа павялічыцца і да чатырох. Акрамя таго, ажыццяўляе сакрэцыю біялагічна актыўных рэчываў і выконвае функцыю ўсмоктвання.

Тонкая кішка — аддзел стрававальнага тракта чалавека, размешчаны паміж страўнікам і тоўстай кішкай. У тонкай кішцы ў асноўным і адбываецца працэс стрававання: у тонкай кішцы выпрацоўваюцца ферменты, якія сумесна з ферментамі, што выпрацоўваюцца падстраўнікавай залозай і жоўцевым пузыром, спрыяюць расшчапленню ежы на асобныя кампаненты. Тонкая кішка з’яўляецца самым доўгім аддзела стрававальнага тракта; яе брыжэйкавы аддзел займае амаль увесь ніжні паверх брушной поласці і часткова поласць малога таза. Дыяметр тонкай кішкі нераўнамерны: у яе праксімальным аддзеле ён роўны 4-6 см, у дыстальным — 2,5—3 см.

Тоўстая кішка — ніжняя, канчатковая частка стрававальнага тракта, а менавіта ніжняя частка кішачніка, у якой адбываецца ў асноўным усмоктванне вады і фарміраванне з харчовай кашыцы (хімуса) аформленага кала. Тоўстая кішка размяшчаецца ў брушной поласці і ў поласці малога таза, яе даўжыня вагаецца ад 1,5 да 2 метраў. Нутро тоўстай кішкі выслана слізістай абалонкай, якая палягчае прасоўванне кала і якая засцерагае сценкі кішкі ад шкоднага ўздзеяння стрававальных ферментаў і механічных пашкоджанняў. Мышцы тоўстай кішкі працуюць незалежна ад волі чалавека.

Дапаможныя органы

Пераварванне ежы адбываецца пад дзеяннем шэрагу рэчываў — ферментаў, якія змяшчаюцца ў аддзяляльным у стрававальны канал соку некалькіх буйных залоз. У ротавую поласць адкрываюцца пратокі слінных залоз, выдзяляльная імі сліна змочвае ротавую поласць і ежу, спрыяе яе мяшанню і фарміраванню харчовага камяка. Таксама пры ўдзеле ферментаў сліны амілазыі мальтазы ў ротавай поласці пачынаецца пераварванне вугляводаў. У тонкі кішачнік, а менавіта ў дванаццаціперсную кішку, выдзяляюцца сок падстраўнікавай залозы і печані — жоўць. Сок падстраўнікавай залозы змяшчае бікарбанат і шэраг ферментаў, напрыклад, трыпсін, хіматрыпсін, ліпазу, панкрэатычную амілазу, а таксама нуклеазы. Жоўць, перш чым патрапіць у кішачнік, назапашваецца ў жоўцевым пузыры. Ферменты жоўці падзяляюць тлушчы на дробныя кроплі, што паскарае расшчапленне іх ліпазай.

Слінныя залозы

Слінныя залозы (лац.: gladulae salivales) — залозы ў ротавай поласці, якія выдзяляюць сліну. Адрозніваюць:

  • Малыя слінныя залозы (альвеялярна-трубчастыя, слізіста-бялковыя, меракрынавыя). Малыя слінныя залозы размешчаныя ў тоўшчы слізістай абалонкі поласці рота або ў яе падслізістай аснове і класіфікуюцца па іх месцазнаходжанні (губныя, шчокавыя, малярныя, языковыя і паднябенныя) або па характары сакрэту, які з іх выдзяляецца (серозныя, слізістыя і змешаныя). Памеры малых залоз разнастайныя, іх дыяметр складае ад 1 да 5 мм. Найбольш шматлікія сярод малых слінных залоз губныя і паднябенныя.
  • Вялікія слінныя залозы (3 пары): калявушныя, падсківічныя, пад'язычныя.

Печань

Печань (лац.: hepar, грэч. jecor) — жыццёва важны няпарны ўнутраны орган, размешчаны ў брушной поласці пад правым купалам дыяфрагмы (у большасці выпадкаў) і выконвае мноства розных фізіялагічных функцый. Клеткі печані ўтвараюць так званыя пячоначныя бэлькі, якія атрымліваюць кровазабеспячэнне з двух сістэм: артэрыяльнай (як і ўсе органы і сістэмы арганізма), так і варотнай вены (па якой кроў адцякае ад страўніка, кішачніка і вялікіх стрававальных залоз і якая прыносіць неабходную сыравіну для працы печані). Кроў з пячоначных бэлек адцякае ў сістэму ніжняй полай вены. Там жа пачынаюцца жоўцевыводныя шляхі, якія адводзяць жоўць з пячоначных бэлек у жоўцевы пузыр і дванаццаціперсную кішку. Жоўць сумесна з панкрэатычнымі ферментамі ўдзельнічае ў страваванні.

Падстраўнікавая залоза

Падстраўнікавая залоза чалавека (лац.: páncreas) — орган стрававальнай сістэмы; буйная залоза, якая валодае функцыямі знешняй і ўнутранай сакрэцыі. Знешнесакраторная функцыя органа рэалізуецца выдзяленнем панкрэатычнага соку, які змяшчае стрававальныя ферменты для пераварвання тлушчаў, бялкоў і вугляводаў — галоўным чынам, трыпсінаў, панкрэатычнай ліпазы і амілазы. Асноўны панкрэатычны сакрэт пратокавых клетак змяшчае і бікарбанат-аніёны, якія ўдзельнічаюць у нейтралізацыі кіслага страўнікавага хімуса. Сакрэт падстраўнікавай залозы назапашваецца ў міждолькавых пратоках, якія зліваюцца з галоўнай выводнай пратокай, адкрыванай у дванаццаціперсную кішку. Астраўковы апарат падстраўнікавай залозы з’яўляецца эндакрынным органам, вырабляючы гармоны інсулін і глюкагон, якія ўдзельнічаюць у рэгуляцыі вугляводнага абмену, а таксама саматастацін, прыгнятальны сакрэцыю многіх залоз, панкрэатычны поліпептыд, які душыць сакрэцыю падстраўнікавай залозы і стымулюе сакрэцыю страўнікавага соку і грэлін, вядомы як «гармон голаду» (узбуджае апетыт).

Жоўцевы пузыр

Жоўцевы пузыр уяўляе сабой мехападобны рэзервуар для жоўці, якая выпрацоўваецца ў печані; ён мае падоўжаную форму з адным шырокім, іншым вузкім канцом, прычым шырыня пузыра ад дна да шыйкі паступова памяншаецца. Даўжыня жоўцевага пузыра вагаецца ад 8 да 14 см, шырыня — ад 3 да 5 см, яго ёмістасць дасягае 40-70 см³. Ён мае цёмна-зялёную афарбоўку і адносна тонкую сценку. У чалавека знаходзіцца ў правай падоўжнай баразне, на ніжняй паверхні печані. Пузырная жоўцевая пратока ў варотах печані злучаецца з пячоначнай пратокай. Праз зліццё гэтых двух пратокаў утвараецца агульная жоўцевая пратока, аб’яднальная затым з галоўнай пратокай падстраўнікавай залозы і, праз сфінктар Одзі, адкрываны ў дванаццаціперсную кішку ў фатэравам сасочку.

Функцыі

  • Маторна-механічная (драбненне, перамяшчэнне, выдзяленне ежы)
  • Сакраторная (выпрацоўка ферментаў, стрававальных сокаў, сліны і жоўці)
  • Усмоктвальная (усмоктванне бялкоў, тлушчаў, вугляводаў, вітамінаў, мінеральных рэчываў і вады)
  • Выдзяляльная (вывядзенне неперавараных рэшткаў ежы, лішку некаторых іёнаў, соляў цяжкіх металаў)

Страваванне

У ротавай поласці пры дапамозе зубоў, языка і сакрэту слінных залоз ў працэсе жавання адбываецца папярэдняя апрацоўка ежы, якая складаецца ў яе драбненні, мяшанні і змочванні сліной.

Пасля гэтага ежа ў працэсе глытання ў выглядзе камяка паступае па страваводзе ў страўнік, дзе працягваецца далейшая яе хімічная і механічная апрацоўка. У страўніку ежа назапашваецца, змешваецца са страўнікавым сокам, што змяшчае кіслату і ферменты, якія расшчапляюць бялкі.

Далей ежа (ужо ў выглядзе хімуса) дробнымі порцыямі паступае ў тонкую кішку, дзе працягваецца далейшая хімічная апрацоўка жоўцю, сакрэтамі падстраўнікавай і кішачных залоз. Тут жа адбываецца і асноўнае ўсмоктванне ў крывацёк пажыўных рэчываў.

Незасвоеныя харчовыя часціцы рухаюцца далей у тоўсты кішачнік, дзе падвяргаюцца далейшаму расшчапленню пад дзеяннем бактэрый. У тоўстай кішцы адбываецца ўсмоктванне вады і фарміраванне калавых мас з неперавараных і неўсмактаных харчовых рэшткаў, якія выдаляюцца з арганізма ў працэсе дэфекацыі.

Развіццё органаў стрававання

Закладка стрававальнай сістэмы ажыццяўляецца на ранніх стадыях эмбрыягенезу. На 7-8 суткі ў працэсе развіцця аплодненай яйкаклеткі з энтадэрмы ў выглядзе трубкі пачынае фармавацца першасная кішка, якая на 12-ы дзень дыферэнцыруецца на дзве часткі: унутрызародкавую (будучы стрававальны тракт) і знешнезародкавую — жаўтковы мяшок. На ранніх стадыях фарміравання першасная кішка ізаляваная ротаглоткавай і клаакальнай мембранамі, аднак ужо на 3-й тыдні унутрывантробнага развіцця адбываецца расплаўленне ротаглоткавай, а на 3-м месяцы — клаакальнай мембраны. Парушэнне працэсу расплаўлення мембран прыводзіць да анамалій развіцця. З 4-га тыдня эмбрыянальнага развіцця фарміруюцца аддзелы стрававальнага тракта[2]:

Падстраўнікавая жалеза закладваецца з вырастаў пярэдняй кішкі. Акрамя залозістай парэнхімы, з эпітэліяльных цяжаў фармуюцца панкрэатычныя астраўкі. На 8-м тыдні эмбрыянальнага развіцця ў альфа-клетак імунахімічна вызначаецца глюкагон, а з 12-га тыдня ў бэта-клетках — інсулін. Актыўнасць абодвух відаў клетак астраўкоў падстраўнікавай залозы ўзрастае паміж 18-м і 20-м тыднямі гестацыі.

Пасля нараджэння дзіцяці працягваецца рост і развіццё страўнікава-кішачнага тракта. У дзяцей да 4 гадоў узыходзячая абадковая кішка даўжэй сыходнай.

Метады даследавання

  • Зандзіраванне
  • Рэнтгенаграфія
  • Эндаскапія
  • Ультрагукавая лакацыя
  • Сканавальная тамаграфія
  • Радыёэлектронныя метады

Захворванні стрававальнай сістэмы

Хранічны халецыстыт

Хранічны халецыстыт (ад грэч. χολή — жоўць і грэч. κύστις — пузыр) — хранічнае запаленчае захворванне жоўцевага пузыра, якое праяўляецца млоснасцю, тупы болем у правым падрабрынні і іншымі непрыемнымі адчуваннямі, якія ўзнікаюць пасля ежы. Хранічны халецыстыт можа быць бескаменным і калькулёзным, ад лацінскага слова «calculus», што значыць «камень». Калькулёзны халецыстыт з’яўляецца адным з вынікаў жоўцекамянёвай хваробы. Найбольш грозным ускладненнем калькулёзнага халецыстыту з’яўляецца пячоначная коліка.

Дыскінезія жоўцевыводзячых шляхоў

Дыскінезія жоўцевыводзячых шляхоў (ДЖВП) — гэта парушэнні іх звыклай маторыкі. Яны могуць быць функцыянальнымі або звязанымі з арганічнымі прычынамі:

  • вегетатыўная дысфункцыя (найбольш частая прычына функцыянальных халепатый);
  • паталогія жоўцевага пузыра (дыскінезія на фоне арганічных парушэнняў);
  • паталогія іншых органаў стрававання (у сувязі з парушэннямі нервовай і/або гумаральнай рэгуляцыі).

Выяўляецца дыскінезія жоўцевыводзячых шляхоў, болямі ў жываце: у вобласці правага падрабрыння ў эпігастральнай вобласці, тупыя-вострыя, пасля ежы-пасля нагрузкі, тыповая ірадыяцыя — уверх, у правае плячо. Акрамя таго, магчымыя млоснасць, ваніты, горыч у роце, прыкметы халестазу, павелічэнне печані, хваравітасць пры пальпацыі, пузырныя сімптомы, часта назіраецца непрыемны пах з рота. Пры аб’ектыўным абследаванні часта назіраецца хваравітасць пры пальпацыі ў эпігастральнай вобласці і ў зоне Шафара-Рывэ (халедохапанкрэатычны трохкутнік, халедохапанкрэатычная зона) — зона паміж сярэдзінай лініяй і правай верхняй бісектрысай некалькі вышэй пупка.

Хранічны панкрэатыт

Хранічны панкрэатыт (лац.: pancreatitis, ад стар.-грэч.: πάγκρεας — падстраўнікавая залоза + -itis — запаленне) — запаленча-дыстрафічнае захворванне залозістай тканкі падстраўнікавай залозы з парушэннем праходнасці яе праток, фінальнай стадыяй якога з’яўляецца склероз парэнхімы органа са стратай яго экзакрынных функцыі. Найбольш частымі прычынамі панкрэатыту з’яўляюцца жоўцекамянёвая хвароба і ўжыванне алкаголю ў спалучэнні з багатым прыемам ежы. Акрамя таго, прычынамі панкрэатыту могуць быць атручванні, траўмы, вірусныя захворванні, эндаскапічныя аперацыі і маніпуляцыі. Таксама вельмі частай прычынай панкрэатыту з’яўляюцца розныя псіхагенныя ўздзеянні: стрэсы, розныя псіхатраўмы, нервовае перанапружанне, якія выклікаюць спастычны стан сасудаў, а таксама цягліц на выхадзе жоўцевых і панкрэатычных праток. На сённяшні дзень адным з найбольш важных фактараў развіцця хранічнага панкрэатыту з’яўляецца курэнне. Устаноўлена, што ступень рызыкі павышаецца на 75 % у параўнанні з людзьмі, якія не паляць[3].

Жоўцевакамянёвая хвароба

Утварэнне камянеў (канкрэментаў) у жоўцевым пузыры, жоўцевых пратоках. Камяні ў жоўцевым пузыры прыводзяць да развіцця халецыстыту. Пры няўскладненым цячэнні захворвання прымяняюцца кансерватыўныя метады тэрапіі. Калі пры дапамозе РХПГ з ЭРПХГ не атрымліваецца атрымаць канкрэмент з жоўцевай пратокі (халедоха), то паказана аператыўнае лячэнне. Адрозніваюць халестэрынавыя, пігментныя, вапнавыя і змешаныя камяні. Канкрэменты, якія складаюцца з аднаго кампанента, адносна рэдкія. Пераважная колькасць камянёў маюць змяшаны склад з перавагай халестэрыну. Жоўцевыя камяні фармуюцца з асноўных элементаў жоўці.

Часцей сустракаецца ў асоб пікнічнага целаскладу, схільных да паўнаты. Залішняя маса цела назіраецца прыблізна ў 2/3 хворых. Спрыяюць развіццю ЖКХ некаторыя прыроджаныя анамаліі, якія абцяжарваюць адток жоўці, напрыклад, стэнозы і кісты гепатыкахаледоха, парапапілярныя дывертыкулы дванаццаціперснай кішкі, а з набытых захворванняў — хранічныя гепатыты з зыходам у цыроз печані. Пэўнае значэнне ў фарміраванні галоўным чынам пігментных камянёў маюць захворванні, якія характарызуюцца павышаным распадам эрытрацытаў, напрыклад, гемалітычная анемія, хоць ўтвораныя ў большасці хворых дробныя пігментныя камяні, як правіла, не суправаджаюцца тыповымі для халеліціязу клінічнымі праявамі.

Заўвагі

  1. ↑ Желудочно-кишечный тракт (ЖКТ)
  2. ↑ Мазурин А. В., Воронцов И. М. Пропедевтика детских болезней. — 1-е изд. — м: Медицина, 1986. — С. 181-191. — 432 с. — 100 000 экз.
  3. ↑ Курение как кофактор развития хронического панкреатита Архівавана 28 студзеня 2012.

Літаратура

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.