Кансалідацыя

Ужо падчас паездкі ў Канстанцінопаль узніклі моцныя супярэчнасці паміж Стэфанам Лазаравічам і сынам яго сястры Мары Юрыем Бранкавічам, верагодным спадчыннікам бяздзетнага Стэфана. Юрый суправаджаў дзядзьку, але быў арыштаваны візантыйскімі ўладамі. Стэфана суправаджаў таксама яго брат Вук. Калі яны вярталіся ў Сербію праз Косава, уладанне Юрыя Бранкавіча, на дэспата напала армія Юрыя. Бітва адбылася каля Грачаніцы. Сербскую армію ўзначаліў Вук Лазаравіч і атрымаў перамогу над пляменнікам. Аднак ужо ў Нова Брда браты Лазаравічы пасварыліся, і справа дайшла да таго, што Вук з'ехаў да прэтэндэнта на асманскі трон Сулейману. Пасля тамерланава разгрому сыны Баязіда I ваявалі паміж сабой. Спадзяючыся на хваляванні ўнутры Асманскай імперыі, Стэфан Лазаравіч прысягнуўся каралю Венгрыі Жыгімонту (1404). Той за гэта ўзнагародзіў сербскага дэспата Бялградам, які да гэтага часу быў у складзе Венгрыі. З гэтага часу Бялград стаў сталіцай Сербіі, з прычыны таго, што ўсе ранейшыя сталіцы (Скоп’е, Прышціна, Прылеп і Крушавац) ужо былі пад кантролем Асманаў.

На працягу наступных некалькіх гадоў адбылося мноства падзей у асабістым і сямейным жыцці князя Стэфана. Спачатку яму ўдалося вызваліць з палону сваю сястру Аліверу, жонку палоненага Тамерланам асманскага султана Баязіда. Неўзабаве быў заключаны мір з Вукам Лазаравічам, братам Стэфана. Князь ажаніўся (1405) з Катылінай Гацілуцы, дачкой Франчэска Гацілуцы, кіраўніка грэчаскага вострава Лесбас. У гэтым жа годзе маці Стэфана, Вука і Аліверы, Міліца, памерла.

У 1408 паміж братамі Стэфанам і Вукам ізноў адбыўся разлад. Вук аб'яднаўся з султанам Сулейманам і Юрыем Бранкавічам і напаў на землі Стэфана (1409). Юрый Бранкавіч аблажыў Бялград, і Стэфан вымушаны быў пайсці на саступкі: яго брату Вуку перайшла Паўднёвая Сербія, і Стэфан прызнаў сюзерэнітэт Асманаў. Аднак неўзабаве разлад адбыўся і ў стане турак. Брат Сулеймана Муса паўстаў супраць султана, і Стэфан Лазаравіч прыняў яго бок. Муса і Стэфан пацярпелі паражэнне ў бітве ля Касмідона недалёка ад Канстанцінопаля, і Сулейман загадаў Вуку заняць Сербію раней, чым Стэфан вернецца. Разам з атрадам Вук быў схоплены атрадамі Мусы і пакараны смерцю (1410). Стэфан вярнуўся дамоў праз Канстанцінопаль і зноў заняў Паўднёвую Сербію, якая належала раней яго пакаранаму смерцю брату.

У 1412 годзе Муса абвясціў сябе султанам еўрапейскай часткі Асманскай імперыі. Ён напаў на Сербію, аднак быў пераможаны атрадамі Стэфана каля Нова Брда ў Косаве. Стэфан заключыў саюз з сынам султана Баязіда I Мехмедам, разам з якім стаў змагацца супраць Мусы. Заручыўшыся таксама падтрымкай венграў, Стэфан і Мехмед атакавалі Мусу пад Цамарлу ля гары Віташа (суч. Балгарыя), перамаглі яго і забілі Мусу. У выніку гэтай вайны Стэфан далучыў да Сербіі сербска-балгарскую вобласць Жніполле і горад Карпіян каля Ніша, пры тым, што сам Ніш застаўся пад кантролем турак. Праз год да ўлады ў Асманскай імперыі прыйшоў Мехмед, і старыя сувязі з ім Стэфана забяспечылі перамір'е Сербіі і магчымасць яе аднаўлення.

Памерлы (28 красавіка 1421) апошні князь Зэты завяшчаў сваё княства са сталіцай у Падгорыцы свайму дзядзьку, Стэфану Лазаравічу. Пад уладу сербскага князя перайшла таксама венгерская мясцовасць Срэбраніца. Гэтыя набыцці, якія суправаджаліся паляпшэннем адносін з Венгрыяй і Асманскай імперыяй, сталі асновай аднаўлення магутнасці Сербіі. Сербія вярнула большасць сваіх этнічных тэрыторый, страчаных у выніку бітвы на Косавам полі.

Сербскае адраджэнне

Вежа дэспата Стэфана Лазаравіча ў Бялградскай крэпасці

Дэспат Стэфан Лазаравіч падтрымліваў разнастайнае развіццё мастацтва ў Сербіі і сам быў паэтам, мастаком і мысляром Рэнесансу. Яго Слово љубве («Слова пра каханне») — адзін з найбольш вядомых помнікаў сербскай літаратуры. Ён сабраў самую вялікую на Балканах бібліятэку. Паспяхова балансаваць паміж Асманскай імперыяй і Венгрыяй дапамагалі і багатыя сярэбраныя рудні Срэбраніцы і Нова Брда. Бялград стаў адным з найбуйнейшых гарадоў Еўропы. У горадзе пражывала больш за 100 тысяч чалавек.

Да вайны з Турцыяй

На працягу 15 гадоў Стэфан Лазаравіч то ваяваў са сваім пляменнікам Юрыем, то мірыўся з ім, але быўшы бяздзетным, усё ж завяшчаў яму прастол (1426) незадоўга да смерці (19 ліпеня 1427). Законнасць дэспатычнай улады Юрыя пацвердзіў у 1429 годзе візантыйскі імператар Іаан VIII Палеалог.

Квітнеючую сталіцу Стэфана Бялград пасля яго смерці прыйшлося вярнуць венграм, з прычыны таго, што Стэфан атрымаў ад іх горад як уласны надзел. Багатыя гарады на поўдні былі вельмі блізка да земляў Асманскай імперыі, і Юрый вырашыў пабудаваць (1428—1430) новы цэнтр у выглядзе магутнай крэпасці ў Смедэрэве на Дунаі, каля венгерскай мяжы. Тут праходзіла яго жыццё з жонкай-грачанкай Ірынай Кантакузінай. Яе браты сталі вельмі ўплывовыя пры новым дэспаце. Засілле грэкаў выклікала незадаволенасць сярод народа. Яе чарнілі, вінавацячы ў заганах. Лічылася, што будаўніцтва Смедэрэва была капрызам Ірыны. Народныя паданні і паэзія ахрысцілі грачанку Проклета Јерина (Ірына Праклятая). Аднак ніводная грэчаская крыніца не пацвярджае гэтай крытыкі.

Асманская акупацыя

Перыяд адноснага міру з Асманскай імперыяй скончыўся ў 1438 годзе, калі да ўлады прыйшоў султан Мурад II. Яго армія, узначаленая асабіста Мурадам, напала на Сербію і разрабавала яе. Дэспат Юрый бег у Венгрыю, пакінуўшы кіраваць краінай свайго сына Гргора і брата жонкі Ірыны, Тама Кантакузена. Пасля трохмесяцовай аблогі Смедэрэва пала ў жніўні 1439 года. У распараджэнні сербаў застаўся адзін буйны горад — Нова Брдо, ахрышчаны сербамі «маці ўсіх гарадоў» — але і гэты буйны цэнтр быў захоплены асманамі 27 чэрвеня 1441 года. Адзінай незахопленай часткай Сербіі заставалася зямля Зэта. У 1441 годзе султан прызначыў Ішак-Бега першым намеснікам у Сербіі, у 1443 годзе Ішак быў заменены на Ісу-Бея.

Вяртанне Юрыя Бранкавіча

У Венгрыі Юрыю Бранкавічу ўдалося ўгаварыць уплывовых людзей і ваявод для фарміравання кааліцыі супраць турэцкага прыгнёту. У Венгрыі сфарміравалася шырокая хрысціянская кааліцыя, якую ўзначаліў ваявода Януш Хуньядзі. Да іх далучыліся румыны і валашцы, якімі кіраваў бацька знакамітага Улада Цэпеша Уладам II. Яны накіраваліся да Сербіі і Балгарыі ў верасні 1443 года. Сербія была цалкам вызвалена ад турак 15 жніўня 1444 года.

Вельмі няпроста было Юрыю балансаваць паміж дзвюма сіламі — Усходам і Захадам. У 1447—1448 годзе Юрый дапамог візантыйскаму імператару ўзмацніць ахоўныя ўмацаванні і сцены Канстанцінопаля, аднак вымушаны быў даць атрады султану Мехмету II для вайны з Візантыяй. 29 мая 1453 года пад ударамі турак Канстанцінопаль паў. На наступны год пасля захопу Візантыйскай імперыі султан Мехмет ізноў напаў на Сербію, нарэшце захапіўшы Нова Брдо і прымусіўшы Юрыя перадаць яму ўсю Паўднёвую Сербію. Дэспат Юрый памёр 24 снежня 1456 года ў Смедзе.

Кіраўнікі Сербіі ў Бялградзе і Смедэрэва

Бранкавічы — старэйшая галіна Неманічаў

• Стэфан Лазаравіч — князь Сербіі і дэспат (1402—1427)
• Юрый Бранкавіч (першы раз) — дэспат Сербіі (1427—1439)

Турэцкія намеснікі

• Ішак-Бег — Турэцкі намеснік у Сербіі (1439—1443)
• Іса-Бей — Турэцкі намеснік у Сербіі (1443—1444)

Бранкавічы — старэйшая галіна Неманічаў

• Юрый Бранкавіч (другі раз) — дэспат Сербіі (1444—1456)
• Лазар Бранкавіч — дэспат Сербіі (1456—1458)
• Стэфан Бранкавіч — дэспат Сербіі (1458—1459)
• Стэфан Тамашэвіч — дэспат Сербіі (1459)

Дэспаты Сербіі ў Венгрыі

• Вук Гргоравіч Бранкавіч — дэспат у эміграцыі (1471—1485)
• Юрый II Бранкавіч — дэспат у эміграцыі (1486—1492)
• Іаан Бранкавіч — дэспат у эміграцыі (1492—1502)
• Іваніш Берыславіч — дэспат у эміграцыі (1503—1514)
• Стэфан Берыславіч — дэспат у эміграцыі (1514—1526)
• Радзіч Божыч — дэспат у эміграцыі (1527—1528)
• Павель Бакіч — дэспат у эміграцыі (1528—1537)
• Штэфан Штыльянавіч — дэспат у эміграцыі (1537—1540)