Рэйнская правінцыя
Rheinprovinz
Сцяг правінцыі Рэйнская правінцыя Правінцыя Прусіі
1822—1945		 Малы герб правінцыі Рэйнская правінцыя

Рэйнланд у межах 1871 года
Даведкавая інфармацыя
Сталіца Кобленц
Плошча 24.477 км² (1939)[1]
Насельніцтва 7 915 830 чал. (1939)[1]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Рэйнская правінцыя (ням.: Rheinprovinz), таксама Рэйнланд (ням.: Rheinland) — пруская правінцыя, якая існавала з 1822 па 1945 гады. Была створана шляхам зліцця двух правінцый Ніжні Рэйн і Юліх-Клевэ-Берг, якія праіснавалі толькі нядоўгі час. Сталіца — горад Кобленц. Сёння большая частка былой Рэйнскай правінцыі ўваходзіць у землі Паўночны Рэйн-Вестфалія, Рэйнланд-Пфальц і Саар.

Гісторыя

Рэарганізацыя прускіх правінцый

У 1815 годзе па выніках Венскага кангрэса пасля заканчэння вызваленчых войнаў тэрыторыі Рэйнскай вобласці патрапілі пад кантроль Прусіі. У 1815/1816 гадах для лепшай арганізацыі значна дзяржавы, якая значана павялічылася па памеры, у Прусіі была праведзена адміністрацыйная рэформа, якая прадугледжвала поўную перабудову правінцыйнага падзелу і заснаванне пасады обер-прэзідэнта ў правінцыях. Сярод дзесяці новых правінцый на Рэйне былі створаны правінцыі Ніжні Рэйн са сталіцай у Кобленцы і Юліх-Клевэ-Берг са сталіцай у Кёльне. Аднак ужо ў чэрвені 1822 года абедзве рэйнскія правінцыі былі аб'яднаны ў адзіную Рэйнскую правінцыю. Уключэнне гэтай тэрыторыі ў прускую дзяржаву праходзіла павольна і праблематычна з прычыны ўведзенага тут раней напалеонаўскага цывільнага і гандлёвага права, якое паспела ўмацаваць свае пазіцыі. Акрамя таго, у адрозненне ад іншых прускіх правінцый, Рэйнская вобласць адрознівалася больш высокім узроўнем урбанізацыі, а сярод яго насельніцтва пераважалі каталікі.

На тэрыторыі правінцыі меліся шматлікія анклавы. Княства Ліхтэнберг да 1826 года належала герцагству Саксен-Кобург-Заальфельд, а затым — герцагству Саксен-Кобург-Гота, пакуль у 1834 годзе не было прададзена Прусіі і ўключана ў Рэйнскую правінцыю. Княства Біркенфельд (пазней раён Біркенфельд) належала Вялікаму герцагству Ольдэнбург, затым Свабоднай дзяржаве Ольдэнбург і толькі ў 1937 годзе ў выніку нацысцкіх адміністрацыйных рэформаў было перададзена Рэйнскай правінцыі. Адзіным эксклавам Рэйнскай правінцыі да 1932 года быў раён Вельтцар, які затым у выніку адміністрацыйнай рэформы быў перададзены ў правінцыю Гесэн-Насау.

Акруга Рэйнскай правінцыі, 1878

На тэрыторыі правінцыі існавалі пяць адміністрацыйных акруг:

  1. Адміністрацыйная акруга Дзюсельдорф, цэнтр — Дзюсельдорф
  2. Адміністрацыйная акруга Кёльн, цэнтр — Кёльн
  3. Адміністрацыйная акруга Кобленц, цэнтр — Кобленц
  4. Адміністрацыйная акруга Трыр, цэнтр — Трыр
  5. Адміністрацыйная акруга Ахен, цэнтр — Ахен

Акрамя таго, Рэйнская правінцыя часткова абслугоўвала адміністрацыйныя справы акругі Зігмарынген, якая фармальна не ўваходзіць ні ў якую правінцыю і падпарадкоўвалася непасрэдна міністэрствам у Берліне[2].

Веймарская рэспубліка

Пасля заканчэння Першай сусветнай вайны па выніках Версальскага дагавора тэрыторыя Саарскай вобласці была фактычна аддзелена ад Рэйнскай правінцыі і разам з былым баварскіх раёнам Саар-Пфальц пераведзена пад кіраванне Лігі Нацый.

Большая частка Рэйнскай правінцыі на працягу 1918—1930 гадоў знаходзілася пад акупацыяй Францыі, Брытаніі, Бельгіі і ЗША[3].

1 жніўня 1929 года была праведзена адміністрацыйная рэформа ў рэйнска-вестфальскім рэгіёне, у час якой таксама адбыўся невялікі абмен прыгранічнымі тэрыторыямі паміж Рэйнскай правінцыяй і правінцыяй Вестфалія. У прыватнасці ў Рэйнскую правінцыю быў перададзены горад Остэрфельд, які адначасова быў уключаны ў склад буйнейшага Обергаўзена[4].

Указам ад 1 кастрычніка 1932 года быў праведзены абмен эксклавамі паміж некалькімі прускімі правінцыямі. У прыватнасці, раён Ветцлар быў парададзены з акругі Кобленц Рэйнскай правінцыі ў склад акругі Вісбадэн правінцыі Гесэн-Насау[4].

Трэці рэйх

Пасля вяртання Саара пад кантроль нацысцкай Германіі ў 1935 годзе гэта тэрыторыя не была зноў далучана да Рэйнскай вобласці, а захавала асобы статус пад назвай Саарланд і кіравалася адмысловым рэйхскамісарам, функцыю якога выконваў гаўляйтар партыйнага гау Саар-Пфальц. У будучым планавалася стварэнне новага рэйхсгау Вестмарк, куды ўвайшлі б таксама акупаваныя французскія тэрыторыі, аднак гэтыя планы так і не былі рэалізаваныя.

Пасля вайны

Зямля Паўночны Рэйн на тэрыторыі брытанскай зоны акупацыі, 1946 год

Пасля 1945 года тэрыторыя Рэйнскай правінцыі была падзелена на дзве акупацыйныя зоны. Акруга Аахен, Дзюсельдорф і Кёльн апынуліся ў брытанскай, а Кобленц і Трыр — у французскай зонах. Пасля доўгіх дэбатаў аб магчымасці стварэння новай незалежнай дзяржавы Rhenania на тэрыторыі былых Рэйнскай правінцыі і правінцыі Вестфалія, а таксама Саарскай вобласці, гэта ідэя ўсё ж была адхілена. Таксама была адхілена і ідэя міжнароднага чатырохбаковага кантролю над Рэйнскай вобласцю, з прычыны таго, што амерыканцы не жадалі дапусціць кантролю Савецкага саюза над Рурам. Нарэшце, 21 чэрвеня 1946 года ў Лондане было прынята рашэнне аб стварэнні ў межах брытанскай зоны новага адміністрацыйнага ўтварэння — зямлі Паўночны Рэйн-Вестфалія, у якую ўвайшла тэрыторыя былой правінцыі Вестфалія і паўночная частка Рэйнскай правінцыі[5].

Французская акупацыйная зона не мела аднароднай структуры і складалася з дробных прускіх, баварскіх і гесэнскіх «рэштак». Гэтая тэрыторыя першапачаткова была арганізавана ў адміністрацыйнае ўтварэнне Сярэдні Рэйн-Саар, аднак яшчэ ў 1945 годзе была рэарганізавана ў Рэйнланд-Гесэн-Насау. Сюды акрамя паўднёвай часткі былой Рэйнскай правінцыі таксама ўваходзіла і частка тэрыторыі правінцыі Насау. У гэты ж час на астатняй пад французскім кантролем тэрыторыі было створана адміністрацыйнае ўтварэнне Гесэн-Пфальц. Пасля доўгіх спрэчак пра лёс рэгіёна ў Парыжы 30 жніўня 1946 года было прынята рашэнне аб стварэнні зямлі Рэйнланд-Пфальц[5]. Саар да 1 студзеня 1957 года заставаўся пад французскім пратэктаратам, пасля чаго ўвайшоў у склад ФРГ у якасці асобнай федэральнай зямлі.

Геаграфія і эканоміка

Тэрыторыя правінцыі размяшчалася ў паўднёвай палове ў гарыстай мясцовасці, большай часткай пакрытай лесам, а ў паўночнай частцы — на ўрадлівай раўніне. Асноўная рака правінцыі — Рэйн, які праходзіў па тэрыторыі рэгіёна на працягу 335 км, і яго прытокі: Сайн, Від, Зіг, Вупер, Рур, Эмер, Ліпэ, Нагэ, Мозель, Нетэ, Ар і Эрфт, a таксама прытокі Мозеля і Мааса. З азёр найбольш значнымі з'яўляліся Лаахскае, на Эйфелі[6].

На тэрыторыі правінцыі былі значна развіты садаводства, агародніцтва і вінаробства (у далінах). Вырошчваліся жыта, пшаніца, ячмень, бульба, авёс. У той жа час вытворчасць хлеба была недастатковай для патрэбнасцей насельніцтва рэгіёна. З прамысловых раслін апрацоўваліся цукровы бурак, тытунь, хмель, лён, пянька і рапс. Была развіта жывёлагадоўля, у тым ліку гадоўля буйной рагатай жывёлы, авечак, свіней і коней[6].

Галоўным багаццем правінцыі былі мінеральныя прадукты, здабываліся каменны і буры вугаль, жалезныя, цынкавыя, свінцовыя, медныя і марганцавыя руды, гіпс, дахавы сланец, базальт і інш. Па апрацоўчай прамысловасці Рэйнская правінцыя займала першае месца сярод усіх прускіх правінцый. Тут выпускаліся чыгун, свінец, цынк, срэбра, Галоўныя пункты чыгуна- і сталеліцейнай вытворчасці знаходзіліся ў Эсэне, Обергаўзене, Дуйсбургу, Дзюсельдорфе, Кёльне, Дойцы, Эшвайлеры і Нойнкірхене. Правінцыя славілася сваімі стальнымі вырабамі, вытворчасцю бляхі, іголак, шарсцяных вырабаў, шаўковых, паўшаўковых, баваўняных і льняных тканін, скуры, шкляных вырабаў, фаянсавага посуду, кафлі, мазаікі і г.д. У рэгіёне актыўна развіваўся гандаль, якому спрыяла густая сетка вадзяных і рэйкавых шляхоў зносін. Галоўныя гандлёвыя цэнтры размяшчаліся ў гарадах: Кёльн, Кобленц, Мюльгайм, Дзюсельдорф, Дуйсбург, Рурарт і Везель[6].

У правінцыі размяшчаўся Бонскі ўніверсітэт і Вышэйшая тэхнічная школа ў Аахене[6].

Насельніцтва

Карта Рэйнскай правінцыі, 1905 год

Статыстычныя даныя

У 1895 годзе ў правінцыі пражывала 2 698 549 жыхароў, з іх 2 496 337 пратэстантаў і 187 559 каталікоў. Таксама меліся і прадстаўнікі іншых хрысціянскіх канфесій (6492 чалавек) і яўрэі (7850 чалавек). Пераважную большасць насельніцтва складалі немцы[6].

Тэрыторыя і насельніцтва Рэйнскай правінцыі ў 1900 годзе:[7]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Кобленц 6.205,81 682.454 13 1
Акруга Дзюсельдорф 5.473,10 2.599.806 16 9
Акруга Кёльн 3.977,21 1.021.878 10 2
Акруга Трыер 7.183,71 840.696 12 1
Акруга Ахен 4.155,17 614.964 10 1
Усяго па правінцыі 26.995,00 5.759.798 61 14

Тэрыторыя і насельніцтва Рэйнскай правінцыі ў 1925 годзе (пасля аддзялення Саара):[4]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Кобленц 6.208 792.574 13 1
Акруга Дзюсельдорф 5.496 3.866.119 9 12
Акруга Кёльн 3.978 1.434.827 10 2
Акруга Трыер 5.697 474.873 9 1
Акруга Ахен 3.167 688.585 8 1
Усяго па правінцыі 24.539 7.256.978 49 17

Рэлігійны склад насельніцтва ў 1925 годзе: 66,8 % — каталікі; 30,1 % — пратэстанты; 0,1 % — іншыя хрысціянскія канфесіі; 0,8 % — яўрэі; 2,2 % — іншыя канфесіі[4].

Плошча і колькасць насельніцтва правінцыі і асобных яе адміністрацыйных акруг станам на 17 мая 1939 года ў межах на 1 студзеня 1941 года і колькасць раёнаў на 1 студзеня 1941 года (пасля анексіі Усходняй Бельгіі):[1]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Кобленц 6.553,87 871.624 11 1
Акруга Дзюсельдорф 5.496,86 4.183.235 13 9
Акруга Кёльн 3.978,46 1.595.677 7 2
Акруга Трыер 5.321,49 495.730 8 1
Акруга Ахен, у тым ліку: 4.182,63 836.418 9 1
без Эйпен-Мальмедзі-Мореснет 3.126,24 769.564
Эйпен-Мальмедзі-Мореснет 1.056,39 66.854
Усяго па правінцыі 25.533,31 7.982.684 48 14

Гарадское і сельскае насельніцтва

Размеркаванне насельніцтва па розных тыпах населеных пунктаў у залежнасці ад іх велічыні па агульнай колькасці жыхароў, паводле даных перапісу насельніцтва 1925 года[4] і станам на 17 мая 1939 года[1]:

Год Доля насельніцтва па катэгорыях населеных пунктаў па колькасці жыхароў
меней 2.000 жыхароў 2.000 — 100.000 жыхароў больш 100.000 жыхароў
1925 18,0 % 40,8 % 41,2 %
1939 15,2 % 34,9 % 49,9 %

Найбуйнейшымі гарадамі Рэйнскай правінцыі з'яўляліся (паводле даных 1925 года):[4]

У 1929 годзе гарады Бармен, Эльберфельд і яшчэ некалькі драбнейшых гарадоў і паселішчаў былі аб'яднаны ў новы горад Вуперталь, а горад Хамбарн уключаны ў склад Дуйсбурга.

Обер-прэзідэнты

Герб Рэйнскай правінцыі

Пасада обер-прэзідэнта ўведзены ў Прусіі паводле ўказа ад 30 красавіка 1815 года аб паляпшэннм арганізацыі правінцыйнага кіравання (ням.: Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzial-Behörden). У 1822 годзе аб'яднаную правінцыю ўзначаліў дзеючы обер-прэзідэнт правінцыі Ніжні Рэйн.

Гады Обер-прэзідэнт Партыя
1822—1831 Карл фон Інгерслебен
1831—1834 Філіп фон Пестэль
1834—1842 Эрнст Альберт фон Бодэльшвінг
1842—1845 Эдуард фон Шапер
1845—1848 Франц Аўгуст Айхман
1848—1848 Эдуард фон Мёлер
1848—1850 Франц Аўгуст Айхман
1850—1851 Рудальф фон Аўэрсвальд
1851—1858 Ганс Гуга фон Клейст-Рэцаў
1858—1871 Адальф фон Помер Эшэ
1872—1889 Морыц фон Бардэлебен
1889—1890 Ганс Герман фон Берлепш
1890—1905 Бертальд фон Насэ
1905—1910 Клеменс Фрайгер фон Шорлемер-Лізер
1910—1918 Георг фон Райнбадэн
1918—1922 Рудальф Фелікс Ёзеф фон Гротэ
1922—1933 Ёганес Фукс Цэнтрум
1933—1935 Герман фон Люнінк
1935—1945 Ёзеф Тэрбавен НСДАП
1945—1945 Ёганес Фукс Цэнтрум
1945—1946 Роберт Лер ХДС

Зноскі

  1. 1 2 3 4 Fläche und Bevölkerung der größeren Verwaltungsbezirke (S. 8), Zahl der Gemeinden und Kreise (S. 21), Bevölkerung nach Gemeindegrößenklassen (S. 22) (ням.). Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich 1939/40 (Digitalisat).
  2. ↑ Die administrativen Beziehungen der Hohenzollernschen Lande zur Rheinprovinz (ням.). Rheinische Geschichte. Праверана 18 чэрвеня 2017.
  3. ↑ Die Rheinlandbesetzung (1918-1930) (ням.)(недаступная спасылка). Rheinische Geschichte. Архівавана з першакрыніцы 20 снежня 2017. Праверана 18 чэрвеня 2017.
  4. 1 2 3 4 5 6 Die Rheinprovinz im Überblick (ням.)
  5. 1 2 Eine Rheinprovinz, zwei Länder und die Frage der Länderneugliederung nach 1945 (ням.)(недаступная спасылка). Rheinische Geschichte. Архівавана з першакрыніцы 26 жніўня 2017. Праверана 18 чэрвеня 2017.
  6. 1 2 3 4 5 Рейнская провинция // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  7. ↑ Rheinprovinz // Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900 (ням.)

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.