Старшыня Савета Міністраў Рэспублікі Польшча
Prezes Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej
Сцяг Польшчы з гербам
Сцяг Польшчы з гербам

Пасаду займае
Дональд Туск
з 11 снежня 2023 (2023-12-11) года
Узначальвае
Прызначаецца прэзідэнт Польшчы
Пасада з’явілася 7 снежня 1917 (1917-12-07) года
Першы на пасадзе Ян Кухажэўскі
premier.gov.pl (польск.)

Старшыня Савета Міністраў Рэспублікі Польшча (польск.: Prezes Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej) паводле Канстытуцыі Рэспублікі Польшча ад 2 красавіка 1997 года (арт. 148):

  1. прадстаўляе Савет Міністраў,
  2. кіруе працай Савета Міністраў,
  3. выдае распараджэнні,
  4. забяспечвае рэалізацыю палітыкі Савета Міністраў і вызначае спосабы яе ажыццяўлення,
  5. каардынуе і кантралюе працу членаў Савета Міністраў,
  6. ажыццяўляе нагляд за тэрытарыяльным самакіраваннем у межах і формах, вызначаных Канстытуцыяй і законамі,
  7. з’яўляецца начальнікам па службе для працаўнікоў урадавай адміністрацыі[1].

Спіс кіраўнікоў урада Польшчы

Канцылярыя на Уяздоўскай алеі ў раёне Срудмесце Варшавы, офіс старшыні савета міністраў Польшчы.

Каралеўства Польскае (1916—1918)

Каралеўства Польскае (польск.: Królestwo Polskie, ням.: Königreich Polen) — марыянетачная дзяржава, заснаваная Актам ад 5 лістапада 1916 года пры падтрымцы шэрагу польскіх партый[2] і прызнаная Германскай імперыяй і Аўстра-Венгрыяй. Была ўтворана ў межах акупаванай Германіяй і Аўстра-Венгрыяй расійскай тэрыторыі Царства Польскага (аднак без вызначаных граніц) і існавала як дзяржава — сатэліт Германіі.

Дэкларацыя абодвух імператараў аб стварэнні Рэгенцкай рады (польск.: Rada Regencyjna), абмежавала ўладу Германіі на акупаваных тэрыторыях і мусіла дазволіць выбраць новага польскага манарха. 12 верасня 1917 года была прынята канстытуцыя каралеўства, якая ўстанавіла манархію, двухпалатны парламент і пазапалітычных міністраў. 7 снежня 1917 пасаду прэм’ер-міністра (даслоўна — міністр-прэзідэнт, польск.: minister-prezydent) створанага ўрада заняў Ян Кухажэўскі.

11 лістапада 1918 года, у дзень капітуляцыі Германіі Рэгенцкая рада перадала ваенную ўладу Юзафу Пілсудскаму, праз тры дні (14 лістапада 1918 года) Пілсудскі прыняў на сябе таксама грамадзянскую ўладу, а Рэгенцкая рада і Часовы народны ўрад Польскай Рэспублікі вырашылі надаць Пілсудскаму паўнамоцтвы часовага начальніка дзяржавы (польск.: Tymczasowy naczelnik państwa).

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПартыя
Склад партыйных кааліцый прыведзены ў спасылачных артыкулах на адпаведныя кабінеты міністраў		Кабінет
1
(I)		 Ян Кухажэўскі
(1876—1952)
польск.: Jan Kucharzewski		 7 снежня 1917 27 лютага 1918 незалежны Кухажэўскі
в. а. Антоні Панікоўскі
(1878—1949)
польск.: Antoni Ponikowski		 27 лютага 1918 4 красавіка 1918 Нацыянальна-дэмакратычная партыя Панікоўскі
2 Ян Канты Стачкоўскі
(1862—1929)
польск.: Jan Kanty Steczkowski		 4 красавіка 1918[3] 2 кастрычніка 1918 Партыя нацыянальнага права Стачкоўскі
1
(II)		 Ян Кухажэўскі
(1876—1952)
польск.: Jan Kucharzewski		 2 кастрычніка 1918 9 кастрычніка 1918 незалежны[4]
в. а. Бохдан Бранеўскі
(1855—1952)
польск.: Bohdan Broniewski		 9 кастрычніка 1918 23 кастрычніка 1918
3 Юзаф Свяжынскі
(1868—1948)
польск.: Józef Świeżyński		 23 кастрычніка 1918 3 лістапада 1918 Нацыянальна-дэмакратычная партыя Свяжынскі
в. а. Уладзіслаў Урублеўскі
(1875—1951)
польск.: Władysław Wróblewski		 3 лістапада 1918 14 лістапада 1918 незалежны Урублеўскі

Польская народная рэспубліка (1918)

З распадам Аўстра-Венгерскай імперыі 7 лістапада 1918 года ў Любліне была абвешчана Польская народная рэспубліка (польск.: Polska Rzeczpospolita Ludowa), прэм'ер-міністрам Часовага народнага ўрада якой стаў адзін з лідараў Польскай сацыял-дэмакратычнай партыі Галіцыі і Сілезіі-Цешына Ігнацы Дашынскі.

У гэты ж час 11 лістапада 1918 у Варшаве Рэгенцкая рада Каралеўства Польскага перадаў паўнамоцтвы па кіраванні краінай Юзафу Пілсудскаму (і быў распушчаны праз 3 дні), пасля чаго 14 лістапада 1918 года народны ўрад самараспусціўся, перадаўшы ўлада Часоваму Начальніку дзяржавы Польскай Юзафу Пілсудскаму, Ігнацы Дашынскі, які пры гэтым далучыўся да Пілсудскага, да 17 лістапада 1918 захоўваў пасаду главы ўрада, стаўшы такім чынам фактычна першым кіраўніком урада II Рэчы Паспалітай .

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПартыя
Склад партыйнай кааліцыі паказаны ў спасылачным артыкуле на кабінет міністраў		Кабінет
4 Ігнацы Эварыст Дашынскі
(1866—1936)
польск.: Ignacy Ewaryst Daszyński		 7 лістапада 1918 17 лістапада 1918[5] Польская сацыял-дэмакратычная партыя Галіцыі і Сілезіі-Цешына Дашынскі

Польская рэспубліка (1918—1939)

Польская Рэспубліка, таксама вядомая як Другая Рэч Паспалітая (польск.: Rzeczpospolita Polska, II Rzeczpospolita) — польская дзяржава, адноўленая ў 1918 годзе. Назва падкрэслівае бесперапынную сувязь з Рэччу Паспалітай (1569—1795), ліквідаванай у выніку яе падзелаў паміж Расійскай імперыяй, Прускім каралеўствам і Аўстрыйскай імперыяй у канцы XVIII стагоддзя.

Пачаткам гісторыі II Рэчы Паспалітай лічыцца 11 лістапада 1918 года, калі польскія атрады раззброілі нямецкі гарнізон у Варшаве, і Юзаф Пілсудскі, які вярнуўся з нямецкага палону, прыняў ваенную ўладу з рук Рэгенцкай рады Каралеўства Польскага. 14 лістапада 1918 года Пілсудскі прыняў на сябе таксама грамадзянскую ўладу, а Рэгенцкая рада і Часовы народны ўрад Рэспублікі Польшча надалі Пілсудскаму паўнамоцтвы часовага начальніка дзяржавы (польск.: Tymczasowy naczelnik państwa). Абраны на выбарах 26 студзеня 1919 года Заканадаўчы сейм 20 лютага 1919 года прызначыў Пілсудскага «Начальнікам дзяржавы» (польск.: Naczelnik państwa)[2]. Главой урада заставаўся міністр-прэзідэнт (польск.: minister-prezydent).

17 сакавіка 1921 года ўстаноўчым сеймам была прынята канстытуцыя, якая зацвердзіла рэспубліканскі лад. Быў створаны двухпалатны парламент — Нацыянальны сход, які складаўся з сейма і сената, які выбіраўся тэрмінам на 5 гадоў усеагульным, роўным і тайным прапарцыйным галасаваннем. Сейм зацвярджаў па прапанове прэзідэнта (які выбіраўся Нацыянальным сходам на 7 гадоў) старшыні савета міністраў (польск.: Prezes Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej) и отдельных министров, и имел право их смены.

У 1926 годзе пасля дзяржаўнага перавароту ў Польшчы быў усталяваны аўтарытарны санацыйны рэжым на чале з Юзафам Пілсудскім, які зводзіў на нішто асноўныя прынцыпы, што ляжалі ў аснове канстытуцыі.

16 студзеня 1935 года сеймам была прынята новая канстытуцыя, паводле якой крыніцай і носьбітам дзяржаўнай улады прызнаваўся прэзідэнт, які канцэнтраваў дзяржаўную ўладу ў сваіх руках. Усіх міністраў прызначаў прэзідэнт па прапанове старшыні савета міністраў. Становішча старшыні савета міністраў у кабінеце было ўмацавана: ён кіраваў працай урада і ўзначальваў савет міністраў. Ён, а не савет міністраў, устанаўліваў агульныя прынцыпы дзяржаўнай палітыкі, якія вызначалі дзейнасць міністраў.

Пасля нападу на Польшчу 1 верасня 1939 года нацысцкай Германіі ўрад Польшчы на чале з прэзідэнтам Ігнацыем Масціцкім бег з краіны ў Румынію, пяройдучы граніцу ў ноч на 17 верасня 1939 года, аднак быў інтэрнаваны румынскімі ўладамі па патрабаванні Германіі. У гэты ж дзень СССР накіраваў свае войскі да лініі Кёрзана ва ўсходнюю частку Польшчы, акупаваўшы ўсходнюю яе частку.

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПартыя
Склад партыйных кааліцый паказаны ў спасылачных артыкулах на адпаведныя кабінеты міністраў		ВыбарыКабінет
міністры-прэзідэнты (польск.: minister-prezydent)
5 Енджай Эдвард Марачэўскі
(1870—1944)
польск.: Jędrzej Edward Moraczewski		 18 лістапада 1918 16 студзеня 1919 Польская сацыял-дэмакратычная партыя Галіцыі і Сілезіі-Цешына Марачэўскі
6 Ігнацы Ян Падарэўскі
(1860—1941)
польск.: Ignacy Jan Paderewski		 16 студзеня 1919 13 снежня 1919 незалежны 1919 Падарэўскі
7 Леапольд Скульскі
(1877—1940)
польск.: Leopold Skulski		 13 снежня 1919 23 чэрвеня 1920 Нацыянальны саюз народа Скульскі
8
(I)		 Уладзіслаў Дамінік Грабскі
(1874—1938)
польск.: Władysław Dominik Grabski		 23 чэрвеня 1920 24 ліпеня 1920 Папулярны нацыянальны саюз Грабскі—I
9
(I)		 Вінцэнты Вітас
(1874—1945)
польск.: Wincenty Witos		 24 ліпеня 1920 19 верасня 1921 Польская сялянская партыя «Пяст»[6] Вітас—I
10
(I—II)		 Антоні Панікоўскі
(1878—1949)
польск.: Antoni Ponikowski		 19 верасня 1921 10 сакавіка 1922 Польская хрысціянска-дэмакратычная партыя Панікоўскі—I
10 сакавіка 1922 28 чэрвеня 1922 Панікоўскі—II
11 Артур Слівінскі
(1877—1953)
польск.: Artur Śliwiński		 28 чэрвеня 1922 31 ліпеня 1922 Польская сацыялістычная партыя Слівінскі
12 Юліян Ігнацы Новак
(1865—1946)
польск.: Julian Ignacy Nowak		 31 ліпеня 1922 14 снежня 1922 Партыя нацыянальнага права 1922 Новак
старшыні савета міністраў (польск.: Prezes Rady Ministrów)
(12)[7] Юліян Ігнацы Новак
(1865—1946)
польск.: Julian Ignacy Nowak		 14 снежня 1922 16 снежня 1922 Партыя нацыянальнага права Новак
13 генерал брані
Уладзіслаў Эўгеніуш Сікорскі
(1865—1946)
польск.: Władysław Eugeniusz Sikorski		 16 снежня 1922 28 мая 1923 ваенны Сікорскі—I
9
(II)		 Вінцэнты Вітас
(1874—1945)
польск.: Wincenty Witos		 28 мая 1923 19 снежня 1923 Польская сялянская партыя «Пяст» Вітас—II
8
(II)		 Уладзіслаў Дамінік Грабскі
(1874—1938)
польск.: Władysław Dominik Grabski		 19 снежня 1923 20 лістапада 1925 Папулярны нацыянальны саюз Грабскі—II
14 Аляксандар Юзаф Скшынскі
(1882—1931)
польск.: Aleksander Józef Skrzyński		 20 лістапада 1925 10 мая 1926 Партыя нацыянальнага права Скшынскі
9
(III)		 Вінцэнты Вітас
(1874—1945)
польск.: Wincenty Witos		 10 мая 1926 15 мая 1926 Польская сялянская партыя «Пяст» Вітас—III
15
(I—III)		 Казімеж Уладзіслаў Барталь
(1882—1941)
польск.: Kazimierz Władysław Bartel		 15 мая 1926 4 чэрвеня 1926 Рабочая партыя Барталь—I
4 чэрвеня 1926 24 верасня 1926 Барталь—II
24 верасня 1926 2 кастрычніка 1926 Барталь—III
16
(I)		 маршал Польшчы
Юзаф Клеменс Пілсудскі
(1867—1935)
польск.: Józef Klemens Piłsudski		 2 кастрычніка 1926 27 чэрвеня 1928 ваенны 1928 Пілсудскі—I
15
(IV)		 Казімеж Уладзіслаў Барталь
(1882—1941)
польск.: Kazimierz Władysław Bartel		 27 чэрвеня 1928 14 красавіка 1929 Рабочая партыя Барталь—IV
Беспартыйны блок супрацоўніцтва з урадам[8]
17 Казімеж Станіслаў Світальскі
(1886—1962)
польск.: Kazimierz Stanisław Świtalski		 14 красавіка 1929 29 снежня 1929 Світальскі
15
(V)		 Казімеж Уладзіслаў Барталь
(1882—1941)
польск.: Kazimierz Władysław Bartel		 29 снежня 1929 29 сакавіка 1930 Барталь—V
18
(I)		 Валерый Ян Славак
(1879—1939)
польск.: Walery Jan Sławek		 29 сакавіка 1930 25 жніўня 1930 Славак—I
16
(II)		 маршал Польшчы
Юзаф Клеменс Пілсудскі
(1867—1935)
польск.: Józef Klemens Piłsudski		 25 жніўня 1930 4 снежня 1930 ваенны 1930 Пілсудскі—II
18
(II)		 Валеры Ян Славак
(1879—1939)
польск.: Walery Jan Sławek		 4 снежня 1930 27 мая 1931 Беспартыйны блок супрацоўніцтва з урадам Славак—II
19 Александар Блажай Прыстар
(1874—1941)
польск.: Aleksander Błażej Prystor		 27 мая 1931 10 мая 1933 Прыстар
20 Януш Енджаевіч
(1885—1951)
польск.: Janusz Jędrzejewicz		 10 мая 1933 15 мая 1934 Енджаевіч
21 Леон Тадэвуш Казлоўскі
(1892—1944)
польск.: Leon Tadeusz Kozłowski		 15 мая 1934 28 сакавіка 1935 Казлоўскі
18
(III)		 Валеры Ян Славак
(1879—1939)
польск.: Walery Jan Sławek		 28 сакавіка 1935 13 кастрычніка 1935 1935 Славак—III
22 Мар'ян Зындрам-Касцялкоўскі
(1892—1946)
польск.: Marian Zyndram-Kościałkowski		 13 кастрычніка 1935 15 мая 1936 незалежны[9] Зындрам-Касцялкоўскі
23 генерал дывізіі
Феліцыян Славай-Складкоўскі
(1885—1962)
польск.: Felicjan Slawoj Skladkowski		 15 мая 1936 30 верасня 1939[10] Славай-Складкоўскі
Лагер нацыянальнага аб’яднання[11] 1938

Урад Польшчы ў выгнанні (1939—1990)

Урад Польшчы ў выгнанні (польск.: Rząd RP na uchodźstwie) — урад Рэспублікі Польшча, які дзейнічаў пасля ўцёкаў з краіны ў верасні 1939 года яе вярхоўнага кіраўніцтва ў час нямецкай акупацыі. У час вайны і ў першыя паваенныя гады ён кіраваў Польскай падпольнай дзяржавай, фарміраваннямі польскіх узброеных сіл на Захадзе і польскім падполлем у самой Польшчы (Армія Краёва, Свабода і Незалежнасць). Месцазнаходжаннем урада былі паслядоўна Парыж (з 30 верасня 1939 года), Анжэ (з лістапада 1939 года) і Лондан (з лістапада 1940 года).

Першым кіраўніком урада 30 верасня 1939 года быў прызначаны генерал Уладзіслаў Сікорскі, які стварыў кааліцыйны кабінет, у які ўвайшлі прадстаўнікі Нацыянальнай партыі, Партыі працы, Народнай партыі, Польскай сацыялістычнай партыі і санацыйныя палітыкі.

28 чэрвеня 1945 года ў адпаведнасці з Ялцінскімі дамоўленасцямі Часовы ўрад Польскай Рэспублікі быў пашыраны за кошт дзеячаў з самой Польшчы і палякаў з-за граніцы і ператвораны ў Часовы ўрад нацыянальнага адзінства. 5 ліпеня 1945 года Вялікабрытанія і Злучаныя Штаты перасталі прызнаваць гэты ўрад. Насуперак канстатаванню Патсдамскай канферэнцыі ў жніўні 1945 года, што яго «больш не існуе», ён працягнуў функцыянаваць. Апошнімі дзяржавамі, якія прызнавалі эмігранцкі ўрад Польшчы, былі Ірландыя, Іспанія і Святы прастол (да 1958 года). Фармальна ён завяршыў дзейнасць пасля прыняцця Лехам Валенсам прысягі ў якасці прэзідэнта Польшчы і перадачы яму гістарычных прэзідэнцкіх рэгалій ад прэзідэнта ў выгнанні Рышарда Качароўскага.

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПартыяКабінет
А
(I—II)[12]		 генерал брані
Уладзіслаў Эўгеніюш Сікорскі
(1865—1946)
польск.: Władysław Eugeniusz Sikorski		 30 верасня 1939 18 ліпеня 1940 ваенны

у кааліцыі з Нацыянальнай партыяй, Польскай сацыялістычнай партыяй, Сялянскай партыяй і Партыяй працы		 Сікорскі—I
Б[13] Аўгуст Залескі
(1883—1972)
польск.: August Zaleski		 18 ліпеня 1940 20 ліпеня 1940 незалежны

урад не быў сфарміраваны<
А
(II)[12]		 генерал броні
Уладзіслаў Эўгеніюш Сікорскі
(1865—1946)
польск.: Władysław Eugeniusz Sikorski		 20 ліпеня 1940 4 ліпеня 1943[14] ваенны

у кааліцыі з Нацыянальнай партыяй, Польскай сацыялістычнай партыяй, Сялянскай партыяй і Партыяй працы		 Сікорскі—II
в. а. Станіслаў Мікалайчык
(1901—1966)
польск.: Stanisław Mikołajczyk		 4 ліпеня 1943 14 ліпеня 1943 Сялянская партыя

у кааліцыі з Нацыянальнай партыяй, Польскай сацыялістычнай партыяй і Партыяй працы
В 14 ліпеня 1943 29 лістапада 1944 Мікалайчык
Г Томаш Стэфан Арцішэўскі
(1877—1955)
польск.: Tomasz Stefan Arciszewski		 29 лістапада 1944 2 ліпеня 1947 Польская сацыялістычная партыя

у кааліцыі з Нацыянальнай партыяй, Сялянскай партыяй і Партыяй працы		 Арцішэўскі
Д генерал-маёр
Тадэвуш Камароўскі
(1895—1966)
польск.: Tadeusz Komorowski		 2 ліпеня 1947 7 красавіка 1949 ваенны

у кааліцыі з Нацыянальнай партыяй, Польскай сацыялістычнай партыяй і Партыяй працы		 Камароўскі
Е Тадэвуш Тамашэўскі
(1881—1950)
польск.: Tadeusz Tomaszewski		 7 красавіка 1949 10 жніўня 1950[15] Польская сацыялістычная партыя Тамашэўскі
пасада вакантная з 10 жніўня 1950 года па 25 верасня 1950 года
Ж генерал брыгады
Раман Уладзіслаў Адзяжынскі
(1892—1975)
польск.: Roman Władysław Odzierzyński		 25 верасня 1950 18 студзеня 1954 ваенны

у кааліцыі з Партыяй працы і Лігай польскай незалежнасці		 Адзяжынскі
З Ежы Хрынеўскі
(1895—1978)
польск.: Jerzy Hryniewski
пры нараджэнні Мікалай Даляноўскі
польск.: Mikołaj Dolanowski		 18 студзеня 1954 13 мая 1954 Ліга польскай незалежнасці Хрынеўскі
пасада вакантная з 13 мая 1954 года па 8 чэрвеня 1954 года
І Станіслаў Мацкевіч
(1895—1978)
польск.: Stanisław Mackiewicz		 8 чэрвеня 1954 21 чэрвеня 1955 незалежны Мацкевіч
пасада вакантная з 21 чэрвеня 1955 года па 8 жніўня 1955 года
К Хуган Ханке
(1904—1964)
польск.: Hugon Hanke		 8 жніўня 1955 11 верасня 1955 Партыя працы Ханке
Л
(I—III)		 Антоні Паянк
(1893—1965)
польск.: Antoni Pająk		 11 верасня 1955 28 сакавіка 1957 Польская сацыялістычная партыя Паянк—I
28 сакавіка 1957 9 кастрычніка 1963 Паянк—II
9 кастрычніка 1963 14 чэрвеня 1965 Паянк—III
пасада вакантная з 14 чэрвеня 1965 года па 25 чэрвеня 1965 года
М Аляксандар Завіша
(1896—1977)
польск.: Aleksander Zawisza		 25 чэрвеня 1965 9 чэрвеня 1970 незалежны Завіша
пасада вакантная з 9 чэрвеня 1970 года па 20 ліпеня 1970 года
Н Зыгмунт Мухнеўскі
(1896—1979)
польск.: Zygmunt Muchniewski		 20 ліпеня 1970 13 ліпеня 1972 Партыя працы Мухнеўскі
пасада вакантная з 13 ліпеня 1972 года па 18 ліпеня 1972 года
О
(I—II)		 Альфрэд Урбанскі
(1899—1983)
польск.: Alfred Urbański		 18 ліпеня 1972 15 снежня 1973 Польская сацыялістычная партыя Урбанскі—I
15 снежня 1973 15 ліпеня 1976 Урбанскі—II
пасада вакантная з 15 ліпеня 1976 года па 5 жніўня 1976 года
П
(I—IV)		 Казімеж Аляксандар Сабат
(1913—1989)
польск.: Kazimierz Aleksander Sabbat		 5 жніўня 1976 12 чэрвеня 1978 незалежны Сабат—I
12 чэрвеня 1978 9 красавіка 1979 Сабат—II
9 красавіка 1979 17 снежня 1983 Сабат—III
17 снежня 1983 8 красавіка 1986 Сабат—IV
Р
(I—II)		 Эдвард Шчэпанік
(1915—2005)
польск.: Edward Franciszek Szczepanik		 8 красавіка 1986 1 лістапада 1989 Ліга польскай незалежнасці Шчэпанік—I
1 лістапада 1989 22 снежня 1990 Шчэпанік—II

Паваенны перыяд (1944—1952)

1 студзеня 1944 года ў процівагу лонданскаму ўраду Польшчы ў выгнанні была створана Краёва Рада Нарадова (польск.: Krajowa Rada Narodowa, «дзяржаўны нацыянальны савет»), палітычная арганізацыя, у наступным ператвораная ў парламент, які праіснаваў да 4 лютага 1947 года.

У той час, калі Чырвоная Армія перайшла Заходні Буг, у СССР знаходзілася дэлегацыя Краёвай Рады Нарадовай, якая мела паўнамоцтвы для стварэння свайго выканаўчага органа. Такі орган з урадавымі функцыямі, Польскі камітэт нацыянальнага вызвалення (ПКНВ, польск.: Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego) быў утвораны 21 ліпеня 1944 года ў Маскве. У яго склад увайшлі прадстаўнікі Польскай рабочай партыі, Саюза польскіх патрыётаў, Польскай сацыялістычнай партыі (фракцыя Эдварда Асубка-Мараўскага), Народнай партыі «Воля народа» і Дэмакратычнай партыі. Старшынёй ПКНВ стаў Эдвард Асубка-Мараўскі.

31 снежня 1944 года ПКНВ быў ператвораны ў Часовы ўрад Польскай Рэспублікі (ЧУПР), старшынёй якога застаўся Эдвард Асубка-Мараўскі. У склад урада ўвайшлі прадстаўнікі Польскай рабочай партыі, Польскай сацыялістычнай партыі, Дэмакратычнай партыі і Сялянскай партыі. 1 лютага 1945 года ўрад пераехаў з Любліна ў Варшаву. Да заканчэння вайны (8 мая 1945 года) ён стварыў сваю адміністрацыю на ўсёй тэрыторыі Польшчы (за выключэннем Шчэціна), пры непасрэдным савецкім ваенным кіраванні.

28 чэрвеня 1945 года ў адпаведнасці з Ялцінскімі дамоўленасцямі ЧУПР быў пашыраны за кошт палітычных дзеячаў як з самой Польшчы, так і палякаў з эміграцыі, і ператвораны ў Часовы ўрад нацыянальнага адзінства (ЧУНА), старшынёй якога зноў застаўся Эдвард Асубка-Мараўскі. Да ранейшых удзельнікаў кааліцыі далучыліся Партыя працы і Польская сялянская партыя[16].

ЧУНА сышоў у адстаўку 6 лютага 1947 года пасля правядзення выбараў у Заканадаўчы сейм і фарміраванні ім урада Юзафа Цыранкевіча, які прапрацаваў да фарміравання першага ўрада Польскай народнай рэспублікі 21 лістапада 1952 года.

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПартыяВыбары
старшыня Польскага камітэта нацыянальнага вызвалення
24
(I)		 Эдвард Асубка-Мараўскі
(1909—1997)
польск.: Edward Osóbka-Morawski		 21 ліпеня 1944 31 снежня 1944 Польская рабочая партыя

у кааліцыі з Польскай сацыялістычнай партыяй, Дэмакратычнай партыяй і Сялянскай партыяй
старшыня Часовага ўрада Польскай Рэспублікі
24
(II)		 Эдвард Асубка-Мараўскі
(1909—1997)
польск.: Edward Osóbka-Morawski		 31 снежня 1944 28 чэрвеня 1945 Польская рабочая партыя

у кааліцыі з Польскай сацыялістычнай партыяй, Дэмакратычнай партыяй і Сялянскай партыяй
старшыня Часовага ўрада нацыянальнага адзінства
24
(III)		 Эдвард Асубка-Мараўскі
(1909—1997)
польск.: Edward Osóbka-Morawski		 31 снежня 1944 28 чэрвеня 1945 Польская рабочая партыя

у кааліцыі з Польскай сацыялістычнай партыяй, Дэмакратычнай партыяй, Сялянскай партыяй, Партыяй працы і Польскай сялянскай партыяй
старшыня савета міністраў Польскай рэспублікі (Цыранкевіч—I)
25
(I)		 Юзаф Адам Зыгмунт Цыранкевіч
(1911—1989)
польск.: Józef Adam Zygmund Cyrankiewicz		 28 чэрвеня 1945 20 лістапада 1952 На момант фарміравання: Польская рабочая партыя

у кааліцыі з Польскай сацыялістычнай партыяй, Дэмакратычнай партыяй, Сялянскай партыяй і Партыяй працы		 1947
Пры завяршэнні працы: Польская аб’яднаная рабочая партыя[17]

у кааліцыі з Дэмакратычнай партыяй і Аб'яднанай сялянскай партыяй[18]

Польская народная рэспубліка (1952—1989)

Польская народная рэспубліка (польск.: Polska Rzeczpospolita Ludowa) — афіцыйная назва Польшчы ў перыяд з 1952 па 1989 год. Канстытуцыя ПНР была прынята 22 ліпеня 1952 года, істотныя папраўкі былі ўнесены ў 1976 годзе. Заканадаўчым органам з’яўляўся аднапалатны Сейм, які выбіраўся на 4 гады, калектыўным главой дзяржавы да 1989 года — Дзяржаўны савет, які выбіраўся Сеймам тэрмінам на 4 гады, з 1989 года — прэзідэнт, выканаўчым органам — Савет Міністраў, прызначаны Сеймам.

Фактычна дзяржава была аднапартыйнай з дамінаваннем Польскай аб’яднанай рабочай партыі. Малыя партыі (галоўным чынам — Дэмакратычная партыя і Аб'яднаная сялянская партыя), а таксама прафсаюзныя, маладзёжныя і іншыя грамадскія арганізацыі, былі аб’яднаны ў сацыяльна-палітычную арганізацыю (якая выступала таксама як выбарчы блок) — якая з 1952 года звалася Нацыянальны фронт (польск.: Front Narodowy, з 1956 года — Фронт адзінства народа (польск.: Front Jedności Narodu), у 1983 годзе ператвораную ў Патрыятычны рух нацыянальнага адраджэння (польск.: Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego).

29 снежня 1989 года, шляхам унясення змен у канстытуцыю ПНР, краіне была вернута гістарычная назва «Rzeczpospolita Polska» (Польская рэспубліка).

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПартыяВыбарыКабінет
26 Баляслаў Берут
(1892—1956)
польск.: Bolesław Bierut		 20 лістапада 1952 18 сакавіка 1954 Польская аб’яднаная рабочая партыя

у кааліцыі з Дэмакратычнай партыяй[19] і Аб'яднанай сялянскай партыяй		 1952 Берут / Цыранкевіч
25
(II—V)		 Юзаф Адам Зыгмунт Цыранкевіч
(1911—1989)
польск.: Józef Adam Zygmund Cyrankiewicz		 18 сакавіка 1954 27 лютага 1957
27 лютага 1957 18 мая 1961 1957 Цыранкевіч—II
18 мая 1961 25 чэрвеня 1965 1961 Цыранкевіч—III
25 чэрвеня 1965 28 лютага 1969 1965 Цыранкевіч—IV
28 лютага 1969 23 снежня 1970 1965 Цыранкевіч / Ярашэвіч
27 Пётр Ярашэвіч
(1909—1992)
польск.: Piotr Jaroszewicz		 23 снежня 1970 23 снежня 1973
23 снежня 1973 27 сакавіка 1976 Ярашэвіч
27 сакавіка 1976 18 лютага 1980 1976 Ярашэвіч / Бабюх
28 Эдвард Бабюх
(1927—)
польск.: Edward Babiuch		 18 лютага 1980 3 красавіка 1980
3 красавіка 1980 24 жніўня 1980 1980 Бабюх / Пінькоўскі / Ярузельскі
в. а. Юзаф Пінькоўскі
(1929—2000)
польск.: Józef Pińkowski		 24 жніўня 1980 5 верасня 1980
29 5 верасня 1980 11 лютага 1981
30 генерал арміі
Войцех Вітольд Ярузельскі
(1923—2014)
польск.: Wojciech Witold Jaruzelski		 11 лютага 1981 12 лістапада 1985[20]
31 Збігнеў Стэфан Меснер
(1929—2014)
польск.: Zbigniew Stefan Messner		 12 лістапада 1985 14 кастрычніка 1988 1985 Меснер
32 Мячыслаў Францішак Ракоўскі
(1926—2008)
польск.: Mieczysław Franciszek Rakowski		 14 кастрычніка 1988 12 верасня 1989 1989 Ракаўскі / Кішчак
33 генерал броні
Чэслаў Ян Кішчак
(1925—2015)
польск.: Czesław Jan Kiszczak		 4 жніўня 1989[21] 24 жніўня 1989
34 Тадэвуш Мазавецкі
(1927—2013)
польск.: Tadeusz Mazowiecki		 24 жніўня 1989 29 снежня 1989[22] незалежны[23]

у кааліцыі з Польская аб’яднаная рабочая партыя, Дэмакратычнай партыяй і Аб'яднанай сялянскай партыяй		 Мазавецкі

Польская рэспубліка (з 1989)

Польская Рэспубліка, таксама вядомая як Трэцяя Рэч Паспалітая (польск.: Rzeczpospolita Polska, III Rzeczpospolita) — назва Польшчы, вернутая ёй 29 снежня 1989 года шляхам унясення змен у канстытуцыю ПНР.

23 красавіка 1992 года быў прыняты «Канстытуцыйны закон аб парадку падрыхтоўкі і прыняцця Канстытуцыі Рэспублікі Польшча», 17 кастрычніка 1992 года — «Канстытуцыйны закон аб узаемных адносінах паміж заканадаўчай і выканаўчай уладай, а таксама тэрытарыяльным самакіраванні», які атрымаў назву Малой канстытуцыі. Дакумент абвяшчаў пра спыненне (за некаторым выключэннем) дзеяння Канстытуцыі 1952 года. Закон таксама прадугледжваў прыняцце новай канстытуцыі Соймам і Сенатам. Сучасная канстытуцыя Польшчы была прынята 2 красавіка 1997 года і зацверджана на рэферэндуме 25 мая 1997 года.

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПартыяВыбарыКабінет
(34)[24] Тадэвуш Мазавецкі
(1927—2013)
польск.: Tadeusz Mazowiecki		 29 снежня 1989[22] 4 студзеня 1991 пры фарміраванні: незалежны[23]

у кааліцыі з Польскай аб’яднанай рабочай партыяй, Дэмакратычнай партыяй і Аб'яднанай сялянскай партыяй		 Мазавецкі
пры завяршэнні працы: Дэмакратычная унія[25]

у кааліцыі з Сацыял-дэмакратыяй рэспублікі Польшча[26], Польскай сялянскай партыяй[27], Дэмакратычнай партыяй, Грамадзянскім рухам за дэмакратычнае дзеянне[28] і Дэмакратычным правым форумам[29]
35 Ян Кшыштаф Бялецкі
(1951—)
польск.: Jan Krzysztof Bielecki		 4 студзеня 1991 4 снежня 1991 Ліберальна-дэмакратычны кангрэс

у кааліцыі з Пагадненнем цэнтра, Хрысціянска-нацыянальным саюзам, Дэмакратычнай партыяй і Дэмакратычнай уніяй		 1991 Бялецкі
36 Ян Фердынанд Альшэўскі
(1930—)
польск.: Jan Ferdynand Olszewski		 4 снежня 1991 5 студзеня 1992 Пагадненне цэнтра

у кааліцыі з Хрысціянска-нацыянальным саюзам, Народна-хрысціянскай партыяй і выбарчым блокам «Польская сялянская партыя — Народнае пагадненне»[30]		 Альшэўскі
37
(I)		 Вальдэмар Паўляк
(1959—)
польск.: Waldemar Pawlak		 5 студзеня 1992 11 ліпеня 1992 Польская сялянская партыя

у кааліцыі з іншымі членамі перадвыбарнага саюза «Польская сялянская партыя — Народнае пагадненне», Пагадненнем цэнтра, Хрысціянска-нацыянальным саюзам і Народна-хрысціянскай партыяй
38 Ханна Сухоцкая
(1946—)
польск.: Hanna Suchocka		 11 ліпеня 1992 26 кастрычніка 1993 Дэмакратычная унія

у кааліцыі з перадвыбарным саюзам «Польская сялянская партыя — Народнае пагадненне», Хрысціянска-нацыянальным саюзам, Ліберальна-дэмакратычным кангрэсам, Народна-хрысціянскай партыяй, Хрысціянска-дэмакратычнай партыяй і Польскай партыяй аматараў піва		 Сухоцкая
37
(II)		 Вальдэмар Паўляк
(1959—)
польск.: Waldemar Pawlak		 26 кастрычніка 1993 6 мая 1995 Польская сялянская партыя

у кааліцыі з Сацыял-дэмакратыяй рэспублікі Польшча[31]		 1993 Паўляк
39 Юзаф Алексы
(1946—2015)
польск.: Józef Oleksy		 6 мая 1995 7 лютага 1996 Сацыял-дэмакратыя рэспублікі Польшча

у складзе перадвыбарнага Саюза дэмакратычных левых сіл і ў кааліцыі з Польскай сялянскай партыяй		 Алексы
40 Уладзімеж Цімашэвіч
(1950—)
польск.: Włodzimierz Cimoszewicz		 7 лютага 1996 31 кастрычніка 1997 незалежны

у складзе перадвыбарнага Саюза дэмакратычных левых сіл і ў кааліцыі з Польскай сялянскай партыяй		 Цімашэвіч
41 Ежы Караль Бузак
(1940—)
польск.: Jerzy Karol Buzek		 31 кастрычніка 1997 19 кастрычніка 2001 незалежны

у складзе перадвыбарнага саюза «Выбарчая Акцыя Салідарнасць»[32] і, да 6 ліпеня 2000 года, у кааліцыі з Уніяй Свабоды.		 1997 Бузак
42 Лешак Цэзары Мілер
(1946—)
польск.: Leszek Cezary Miller		 19 кастрычніка 2001 2 мая 2004 Саюз дэмакратычных левых сіл

у кааліцыі з Уніяй працы і, да 3 сакавіка 2003 года, Польскай сялянскай партыяй.		 2001 Мілер
43
(I—II)		 Марак Мар’ян Бэлька
(1952—)
польск.: Marek Marian Belka		 2 мая 2004 11 чэрвеня 2004 Саюз дэмакратычных левых сіл

у кааліцыі з Уніяй працы		 Бэлька—I
11 чэрвеня 2004 31 кастрычніка 2005 Саюз дэмакратычных левых сіл

у кааліцыі з Уніяй працы, Свабодай і роўнасцю і Сацыял-дэмакратыяй Польшчы		 Бэлька—II
44 Казімеж Марцінкевіч
(1959—)
польск.: Kazimierz Marcinkiewicz		 31 кастрычніка 2005 14 ліпеня 2006 Права і справядлівасць

у кааліцыі з Партыяй цэнтра і, з 5 мая 2006 года, з Самаабаронай Рэспублікі Польшча і Лігай польскіх сем’яў		 2005 Марцінкевіч
45 Ярослаў Аляксандар Качыньскі
(1949—)
польск.: Jarosław Aleksander Kaczyński		 14 ліпеня 2006 16 лістапада 2007 Права і справядлівасць

у кааліцыі з Самаабаронай Рэспублікі Польшча і Лігай польскіх сем’яў		 Качыньскі
46
(I—II)		 Дональд Францішак Туск
(1957—)
польск.: Donald Franciszek Tusk		 16 лістапада 2007 18 лістапада 2011 Грамадзянская платформа

у кааліцыі з Польскай сялянскай партыяй		 2007 Туск—I
18 лістапада 2011 22 верасня 2014 2011 Туск—II
47 Эва Бажэна Копач
(1956—)
польск.: Ewa Bożena Kopacz		 22 верасня 2014 13 лістапада 2015 Копач
48 Беата Марыя Шыдла
(1963—)
польск.: Beata Maria Szydło		 13 лістапада 2015 11 снежня 2017 Права і справядлівасць

у кааліцыі з Салідарнасцю Польшчы Збігнева Зебра[33] і, да 4 лістапада 2017 года, Польшчай разам, а затым з Пагадненнем Ярослава Говіна[34]		 2015 Шыдла
49 Матэвуш Якуб Маравецкі
(1968—)
польск.: Mateusz Jakub Morawiecki		 11 снежня 2017 дзеючы Права і справядлівасць

у кааліцыі з Салідарнасцю Польшчы Збігнева Зёбры і Пагадненнем Ярослава Говіна.</ref>		 Маравецкі

Раннія паўстанцкія і падпратэктаратныя ўрады

У XVIII і XIX стст. у польскіх землях неаднаразова ўзнікалі буйныя паўстанцкія рухі, якія абвяшчалі аднаўленне нацыянальнай польскай дзяржавы, а таму фарміравалі рознага роду нацыянальныя ўрады, якія фактычна ажыццяўлялі выканаўчую ўладу на падкантрольнай тэрыторыі. Акрамя таго, у перыяд напалеонаўскіх войнаў на тэрыторыі Польшчы існавала Вялікае Герцагства Варшаўскае пад пратэктаратам Францыі, урад якога таксама ўспрымаўся палякамі як нацыянальны.

Паўстанне Касцюшкі (1794)

Паўстанне Тадэвуша Касцюшкі (польск.: Powstanie kościuszkowskie, insurekcja kościuszkowska) — паўстанне на тэрыторыі Рэчы Паспалітай (1794), якая складалася на той момант з часткі сучасных польскіх, беларускіх, украінскіх, літоўскіх і латвійскіх зямель.

Канстытуцыя, абвешчаная на варшаўскім сейме 3 мая 1791 года, выклікала незадаволенасць сярод магнатаў і шляхты. На з’ездзе ў Тарговіцы яны абвясцілі канстытуцыю нелегітымнай і ўтварылі канфедэрацыю для барацьбы з каралём Станіславам. Пасля прыняцця імператрыцай Кацярынай II пад заступніцтва канфедэратаў пачалася руска-польская вайна, і неўзабаве кароль падпарадкаваўся патрабаванням канфедэратаў. Аднак частка шляхты падрыхтавала і пачала паўстанне, правадыром якога быў абраны Тадэвуш Касцюшка. 16 сакавіка 1794 года жыхары Кракава абвясцілі яго дыктатарам рэспублікі; быў абвешчаны Акт паўстання, які падаваў яму паўнату ўлады ў краіне. 19 красавіка 1794 года, пасля вызвалення Варшавы, была створана Часовая Замяшчальная Рада для кіравання Варшавай і наваколлямі. 10 мая 1794 года ў лагеры пад Паланцам у якасці органа цэнтральнай грамадзянскай улады Касцюшка заснаваў Найвышэйшую нацыянальную раду, калегіяльны орган, які складаўся з 8 саветнікаў (польск.: radców) і 32 дэпутатаў. Рашэнні мусілі былі прымацца прынамсі 5 саветнікамі сумесна. Большую частку фармальна прызначаных саветнікаў рэальна замяшчалі пэўныя дэпутаты.

Аасійскія і прускія войскі, якія ўвайшлі на тэрыторыю Рэчы Паспалітай, неўзабаве нанеслі ваеннае паражэнне паўстанцам; 28 верасня 1794 года пасля бітвы пры Мацяёвіцах Касцюшка быў узяты ў палон, 25 кастрычніка 1794 года была падпісана капітуляцыя паўстанцаў.

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПасадаУрад
Ігнацы Высагота Закшэўскі
(1745—1802)
польск.: Ignacy Wyssogota Zakrzewski		 19 красавіка 1794 27 мая 1794[35] Старшыня Часовай замяшчальнай рады, прэзідэнт Варшавы Часовая замяшчальная рада
Алойзы Сулістроўскі
(?—1796)
польск.: Alojzy Sulistrowski		 10 мая 1794[36] 25 кастрычніка 1794[37] саветнік аддзела заказу[38] Найвышэйшая нацыянальная рада
Міхал Амброжы Каханоўскі
(1757—1832)
польск.: Michał Ambroży Kochanowski		 дэ-факта саветнік аддзела бяспекі[39]
(замест прызначанага Томаша Антонія Ваўжэцкага)
Юзаф Мацей Ігнацы Шыманоўскі
(1748—1801)
польск.: Józef Maciej Ignacy Szymanowski		 дэ-факта саветнік аддзела юстыцыі[40]
(замест прызначанага Францішка Мышкоўскага)
Гуга Стумберг Калантай
(1750—1812)
польск.: Hugo Stumberg Kołłątaj		 саветнік аддзела казначэйства[41]
Ігнацы Высагота Закшэўскі
(1745—1802)
польск.: Ignacy Wyssogota Zakrzewski		 саветнік аддзела харчу[42]
Тадэвуш Віктарын Матушэвіч
(1765—1819)
польск.: Tadeusz Wiktoryn Matuszewicz		 дэ-факта саветнік аддзела ваенных патрэбаў[43]
(замест прызначанага маёра Станіслава Адрыяна Велявейскі)
граф
Раман Ігнацы Францішак Патоцкі
(1741—1809)
польск.: Roman Ignacy Franciszek Potocki		 саветнік аддзела замежных спраў[44]
Францішак Ксаверый Дмахоўскі
(1762—1808)
польск.: Franciszek Ksawery Dmochowski		 дэ-факта саветнік аддзела нацыянальнай адукацыі[45]
(замест прызначанага Ёгана Дамініка Пятра Яскевіча)

Варшаўскае герцагства (1807—1813)

Вялікае Герцагства Варшаўскае (польск.: Księstwo Warszawskie) — дзяржава, утвораная ў 1807 годзе паводле Тыльзіцкага міру (заключанага ў перыяд з 13 (25) чэрвеня па 25 чэрвеня (7 ліпеня) 1807 года) з тэрыторый, якія адышлі ў ас Другога і Трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай да Прусіі і Аўстрыйскай імперыі. Яна з’яўлялася пратэктаратам Францыі.

Канстытуцыю герцагства зацвердзіў Напалеон 22 ліпеня 1807 года ў Дрэздэне. Герцагам быў прызначаны кароль Саксоніі Фрыдрых Аўгуст I, пры ім зацвярджаўся ўрад, Дзяржаўны савет і двухпалатны парламент. Ужыванне слоў Польшча, польскі у палітычным сэнсе не дапушчалася.

Першым часовым урадам герцагства, прызначаным указам Напалеона, з’яўлялася Урадавая камісія (польск.: Komisja Rządząca) у складзе 8 членаў (прэзідэнт — Станіслаў Малахоўскі), якая працавала з 11 студзеня 1807 года па 5 кастрычніка 1807 года. Пазней у герцагстве фарміраваліся саветы міністраў на чале з іх прэзідэнтамі (польск.: Prezes Rady Ministrów).

Герцагства праіснавала да 1813 года, калі яго тэрыторыя была занята войскамі Шостай кааліцыі. 3 мая 1815 года Венскі кангрэс зацвердзіў падзел герцагства: Кракаў стаў Вольным горадам; да Аўстрыі адышла Вялічка, да Прусіі — Вялікая Польшча, да Расіі — большая частка тэрыторыі, дзе было ўтворана Царства Польскае.

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПасадаУрад
Станіслаў Малахоўскі
(1736—1809)
польск.: Stanisław Małachowski		 11 студзеня 1807 5 кастрычніка 1807 Прэзідэнт Урадавай камісіі Урадавая камісія
5 кастрычніка 1807 14 снежня 1807 Прэзідэнт савета міністраў Малахоўскі
Людвік Шыман Гутакоўскі
(1738—1811)
польск.: Ludwik Szymon Gutakowski		 14 снежня 1807 25 сакавіка 1809
(фактычна да лістапада 1808 года[46])		 Гутакоўскі
граф
Станіслаў Костка Патоцкі
(1755—1821)
польск.: Stanisław Kostka Potocki		 25 сакавіка 1809 13 мая 1813[47] Патоцкі

«Лістападаўскае паўстанне» (1830—1831)

Царства Польскае (польск.: Królestwo Polskie, Каралеўства Польскае), якое было створана 21 красавіка (3 мая) 1815 года Венскім кангрэсам, перададзена Аляксандру I і знаходзілася ў асабістай уніі з Расійскай імперыяй, атрымала 15 (27) лістапада 1815 года Канстытуцыю. Апроч абазначэння створанай дзяржавы як спадчыннай манархіі, «назаўжды злучанай з Расійскай імперыяй» і зацвярджэння польскіх правоў (вядзенне ўсяго справаводства на польскай мове, замяшчэнне ўсіх дзяржаўных пасад палякамі, пацверджанне правоў рымска-каталіцкай царквы), усталёўваўся адмысловы рэжым выканаўчай улады, якая цалкам належала каралю: усе каралеўскія распараджэнні і пастановы мусілі быць змацаваныя подпісам міністра, які і павінен быў несці адказнасць за ўсё, што магло б у іх быць несумяшчальнага з канстытуцыяй. Адміністрацыйная Рада (польск.: Rada Administracyjna), як орган выканаўчай улады, складалася з пяці камісій; міністрам лічыўся кожны член Адміністрацыйнай Рады, у кожную камісію іх уваходзіла некалькі.

У час паўстання, пасля першага ўзброенага выступлення 17 (29) лістапада 1830 года, Адміністрацыйная Рада вызначыла пераварот як падзею «сумную». Аднак 18 (30) лістапада 1830 года ўтварыўся «Патрыятычны клуб», які дамогся чысткі Рады і замены шэрагу міністраў. 22 лістапада (4 снежня) 1830 года быў сфарміраваны Часовы ўрад (які ўзначаліў князь Адам Чартарыйскі), 9 (21) снежня 1830 года заменены Найвышэйшай нацыянальнай радай, якую прызначыў дыктатар Юзаф Гжэгаж Хлапіцкі. 18 (30) студзеня 1831 года сейм зацвердзіў склад першага нацыянальнага ўрада.

13 (25) студзеня 1831 года сейм прыняў акт аб дэтранізацыі Мікалая і забароне прадстаўнікам дынастыі Раманавых займаць польскі прастол, пасля чаго пачалася ваенная экспедыцыя расійскай арміі. Прыгнечанне паўстання і ўсталяванне ваеннага кантролю над Польшчай у цэлым было завершана да кастрычніка 1831 года. 14 (26) лютага 1832 года Канстытуцыю замяніў Арганічны статут Царства Польскага, паводле якога яно абвяшчалася часткай Расіі, а таксама скасоўваліся сейм і польскае войска.

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПасадаУрад
граф
Валенты Фаўсцін Сабалеўскі
(1765—1831)
польск.: Walenty Faustyn Sobolewski		 18 (30) лістапада 1830 22 лістапада (4 снежня) 1830 Прэзідэнт Адміністрацыйнай Рады Адміністрацыйная Рада
князь
Адам Ежы Чартарыйскі
(1770—1861)
польск.: Adam Jerzy Czartoryski		 22 лістапада (4 снежня) 1830 9 (21) снежня 1830 Прэзідэнт часовага ўрада Часовы ўрад
9 (21) снежня 1830 18 (30) студзеня 1831 Прэзідэнт савета Найвышэйшая нацыянальная рада
18 (30) студзеня 1831 5 (17) жніўня 1831 Прэзідэнт урада Чартарыйскі
граф
Ян Стэфан Крукавецкі
(1770—1850)
польск.: Bonawentura Wierusz-Niemojowski		 5 (17) жніўня 1831 26 жніўня (7 верасня) 1831 Крукавецкі
Банавентура Веруш-Немаёўскі
(1787—1835)
польск.: Bonawentura Wierusz-Niemojowski		 26 жніўня (7 верасня) 1831 14 (26) верасня 1831[48] Веруш-Немаёўскі

Кракаўскае паўстанне (1846)

Кракаўскае паўстанне (польск.: Powstanie krakowskie) адбылося ў Вольным горадзе Кракаве з 21 лютага 1846 года па 4 сакавіка 1846 года. Яно павінна было стаць элементам агульнага польскага паўстання на тэрыторыі Вялікай Польшчы, Вольнага горада Кракава, Галіцыі і Кангрэсавай Польшчы, аднак паўсюль, акрамя Кракава, было папярэджана ці падушана ў першых праявах.

У Кракаве 22 лютага 1846 года быў створаны Нацыянальны ўрад Рэспублікі Польшча, прызнаны большасцю спачуваючых ідэям паўстання грамадскіх дзеячаў. Першапачаткова яго ўзначальваў трыўмвірат прадстаўнікоў Кракава, Галіцыі і Кангрэсавай Польшчы, а з 24 лютага 1846 года — Ян Юзаф Тысоўскі з паўнамоцтвамі дыктатара. Імі кантраляваўся савет міністраў на чале з Людвікам Гашкоўскім.

3 сакавіка 1846 года горад быў заняты спачатку аўстрыйскімі, а затым і расійскімі войскамі, праца ўрадавых устаноў была спынена.

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПасадаУрад
Людвік Енджай Гашкоўскі
(1811—1857)
польск.: Ludwik Jędrzej Gorzkowski		 22 лютага 1846 24 лютага 1846 члены трыўмвірату Нацыянальнага ўрада Нацыянальны ўрад Рэспублікі Польшча
Аляксандар Гжагажэўскі
(1806—1855)
польск.: Aleksander Grzegorzewski
Ян Юзаф Тысоўскі
(1811—1857)
польск.: Jan Józef Tyssowski
24 лютага 1846 3 сакавіка 1846 дыктатар Нацыянальнага ўрада
Людвік Енджай Гашкоўскі
(1811—1857)
польск.: Ludwik Jędrzej Gorzkowski		 22 лютага 1846 3 сакавіка 1846 старшыня савета міністраў

«Студзеньскае паўстанне» (1863—1864)

Паўстанне 1863 года, ці Студзеньскае паўстанне (польск.: Powstanie styczniowe) — шляхецкае паўстанне на землях былой Рэчы Паспалітай, якія адышлі да Расійскай імперыі, а менавіта ў Царстве Польскім, Паўночна-Заходнім краі і на Валыні. Паўстанне было накіравана на аднаўленне Рэчы Паспалітай у граніцах 1772 года. Пачалося яно 9 (21) студзеня 1863 года і працягвалася да 6 (18) чэрвеня 1864 года.

Сігналам да паўстання паслужыла апублікаванне ў Варшаве кіруючым цэнтрам у перыяд яго падрыхтоўкі і разгортвання, — Цэнтральным нацыянальным камітэтам (ЦНК, польск.: Centralny Komitet Narodowy), — Маніфеста 22 студзеня, які абвяшчаў пра яго пачатак. Маніфест пераўтварыў ЦНК у Часовы нацыянальны ўрад (польск.: Tymczasowy Rząd Narodowy), які валодаў правам ускладаць дыктатарскія паўнамоцтвы на арганізатараў узброенай барацьбы. Першы Нацыянальны ўрад быў ператвораны з часовага 28 красавіка (10 мая) 1863 года пад кіраўніцтвам Агатона Гілера, а апошні спыніў працу 29 сакавіка (10 красавіка) 1864 года пасля арышту Рамуальда Траўгута. Пазней паўстанцы імітавалі стварэнне яшчэ некалькіх урадаў, выкарыстоўваючы наяўнасць паўстанцкіх пячатак.

ПартрэтІмяПачатак паўнамоцтваўЗаканчэнне паўнамоцтваўПасадаУрад
Стэфан Баброўскі
(1740—1863)
польск.: Stefan Bobrowski		 9 (21) студзеня 1863 5 (17) лютага 1863 старшыня выканаўчай камісіі Нацыянальнага ўрада Часовы нацыянальны ўрад
Людвік Адам Мераслаўскі
(1814—1878)
польск.: Ludwik Adam Mierosławski		 5 (17) лютага 1863[49] 27 лютага (11 сакавіка) 1863[50] дыктатар
генерал
Марыян Мельхіёр Антоній Лангевіч
(1827—1887)
польск.: Marian Melchior Antoni Langiewicz		 27 лютага (11 сакавіка) 1863 6 (18) сакавіка 1863[51]
Стэфан Баброўскі
(1740—1863)
польск.: Stefan Bobrowski		 6 (18) сакавіка 1863 8 (20) сакавіка 1863 члены выканаўчай дыктатарскай камісіі
Агатон Гілер
(1831—1887)
польск.: Agaton Giller
Юзаф Каэтан Яноўскі
(1832—1914)
польск.: Józef Kajetan Janowski
Стэфан Баброўскі
(1740—1863)
польск.: Stefan Bobrowski		 8 (20) сакавіка 1863 31 сакавіка (12 красавіка) 1863 старшыня Часовага Нацыянальнага Урада
Агатон Гілер
(1831—1887)
польск.: Agaton Giller		 31 сакавіка (12 красавіка) 1863 28 красавіка (10 мая) 1863
28 красавіка (10 мая) 1863 11 (23) мая 1863 старшыня Нацыянальнага Урада Гілер
Францішак Дабравольскі
(1830—1896)
польск.: Franciszek Dobrowolski		 11 (23) мая 1863[52] 28 мая (9 чэрвеня) 1863 Дабравольскі / Кабылянскі
Пётр Кабылянскі
(1823—1868)
польск.: Piotr Kobylański		 28 мая (9 чэрвеня) 1863 29 мая (10 чэрвеня) 1863
Караль Канстанцій Маеўскі
(1833—1897)
польск.: Karol Konstanty Majewski		 29 мая (10 чэрвеня) 1863 2 (14) верасня 1863 Маеўскі
Францішак Дабравольскі
(1830—1896)
польск.: Franciszek Dobrowolski		 2 (14) верасня 1863 2 (14) кастрычніка 1863 Дабравольскі
Рамуальд Траўгут
(1826—1864)
польск.: Romuald Traugutt		 2 (14) кастрычніка 1863 29 сакавіка (10 красавіка) 1864[53] Траўгут

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ Канстытуцыя Рэспублікі Польшча. Канцылярыя Сейма (2 красавіка 1997). Праверана 4 красавіка 2014.
  2. 1 2 Пчёлов Е. В., Чумаков В. Т. Правители России от Юрия Долгорукого до наших дней. — 3-е изд. — М.: Грантъ, 1999. — С. 171. — ISBN 5-89135-090-4.
  3. ↑ З 27 ліпеня 1918 года па 30 верасня 1918 года выконваючым абавязкі міністра-прэзідэнта за Яна Кантыя Стачкоўскага быў незалежны палітык Станіслаў Дзяжбіцкі (польск.: Stanisław Dzierzbicki).
  4. ↑ Ян Кухажэўскі, атрымаўшы ад Рэгенцкай рады мандат на фарміраванне ўрада, не змог яго сфарміраваць.
  5. ↑ У Любліне да 12 лістапада 1918 года.
  6. ↑ Партыя насіла імя Пяста — легендарнага заснавальніка першай польскай дынастыі Пястаў.
  7. ↑ Працяг паўнамоцтваў Юліяна Ігнацы Новака.
  8. ↑ Казімеж Уладзіслаў Барталь увайшоў у склад Беспартыйнага блока супрацоўніцтва з урадам («партыі ўлады»), заснаванага ў лістападзе 1927 года, у 1928 годзе.
  9. ↑ Беспартыйны блок супрацоўніцтва з урадам быў распушчаны 30 кастрычніка 1935 года пасля смерці маршала Польшчы Юзафа Пілсудскага
  10. ↑ Пасля пачатку Другой сусветнай вайны 7 верасня 1939 года пакінуў Варшаву разам з урадам. У ноч на 18 верасня 1939 года ўрад пераехаў у Румынію, дзе быў інтэрнаваны. 30 верасня 1939 года Славай-Складкоўскі афіцыйна падаў у адстаўку.
  11. ↑ Лагер нацыянальнага аб’яднання быў створаны 21 лютага 1937 года як урадавая палітычная арганізацыя ад імя маршала Польшчы Эдварда Рыдз-Сміглы.
  12. 1 2 Раней займаў пасаду старшыні савета міністраў з 16 снежня 1922 года па 28 мая 1923 года (№ 13)
  13. ↑ 18 ліпеня 1940 года прэзідэнт Рэспублікі Польшча ў выгнанні вызваліў генерала Сікорскага ад пасады главы ўрада і прызначыў Аўгуста Залескага на гэту пасаду. У той жа дзень дэлегацыя афіцэраў пераканала прызначанага прэм’ер-міністра адмовіцца ад прыняцця пасады, ён не быў прыведзены да прысягі і не сфарміраваў урад.
  14. ↑ Загінуў у авіякатастрофе.
  15. ↑ Сканаў на пасадзе старшыні савета міністраў у выгнанні.
  16. ↑ Польская народная партыя была ўтворана 22 жніўня 1945 года з падпольнай арганізацыі польск.: Stronnictwa Ludowego «Roch», якая дзейнічала ў час вайны.
  17. ↑ Польская аб’яднаная рабочая партыя была створана 15 снежня 1948 года аб’яднаннем Польскай рабочай партыяй і Польскай сацыялістычнай партыяй
  18. ↑ Аб’яднаная сялянская партыя была ўтворана 27 лістапада 1949 года шляхам аб’яднання люблінскай Сялянскай партыі з рэшткамі Польскай сялянскай партыі.
  19. ↑ У асобныя гады прадстаўнікі Дэмакратычнай партыі ў склад урада не ўваходзілі.
  20. ↑ Таксама старшыня Ваеннага савета нацыянальнага выратавання з 13 снежня 1981 года па 21 ліпеня 1983 года.
  21. ↑ Чэслаў Кішчак не змог сфарміраваць савет міністраў.
  22. 1 2 Унясенне змен у канстытуцыю ПНР, якое вяртае краіне гістарычную назву «Rzeczpospolita Polska» (Польская рэспубліка).
  23. 1 2 Адзін з членаў Грамадзянскага парламенцкага клуба, якія ўвайшлі ў савет міністраў. Грамадзянскі парламенцкі клуб згуртаваў дэпутатаў сейма і сената, выбраных па спісах прафсаюза «Салідарнасць».
  24. ↑ Працяг паўнамоцтваў урада Тадэвуша Мазавецкага
  25. ↑ Дэмакратычная унія створана Тадэвушам Мазавецкім 2 снежня 1990 года для падтрымкі яго кандыдатуры на хуткіх прэзідэнцкіх выбарах.
  26. ↑ Сацыял-дэмакратыя рэспублікі Польшча была заснавана 29 студзеня 1990 года пасля роспуску Польскай аб’яднанай рабочай партыяй як яе правапераемніца.
  27. ↑ Польская сялянская партыя была створана 5 мая 1990 года як аб’яднанне некалькіх палітычных груп з Польскай сялянскай партыяй «Адраджэнне», раней створанай 27 лістапада 1990 года як правапераемніца распушчанай Аб'яднанай сялянскай партыі.
  28. ↑ Грамадзянскі рух за дэмакратычнае дзеянне быў заснаваны 16 ліпеня 1990 года актывістамі прафсаюза «Салідарнасць», у тым ліку тымі, што ўваходзілі ў склад урада Тадэвуша Мазавецкага, як члены Грамадзянскага парламенцкага клуба.
  29. ↑ Дэмакратычны правы форум быў заснаваны 27 чэрвеня 1990 года кансерватыўнымі членамі Грамадзянскага парламенцкага клуба, да якога ў якасці дэпутата сената належаў і Тадэвуш Мазавецкі.
  30. ↑ Асновай выбарчага блока з’яўлялася Польская сялянская партыя
  31. ↑ Сацыял-дэмакратыя рэспублікі Польшча дзейнічала ў складзе перадвыбарнага Саюза дэмакратычных левых сіл.
  32. ↑ Стаўшы старшынёй савета міністраў, выйшаў са складу прафсаюза «Салідарнасць», які ўваходзіць у «Выбарчую Акцыю Салідарнасць»
  33. ↑ Партыя Салідарнасць Польшчы атрымала імя свайго прэзідэнта Збігнева Тадэвуша Зёбры ў 2012 годзе.
  34. ↑ Пагадненне Ярослава Говіна заснавана 4 лістапада 2017 года членам кабінета Беаты Шыдла Ярославам Адамам Говінам, які выйшаў з партыі Польшча разам.
  35. ↑ Перадача ўлады ў Варшаве Найвышэйшай нацыянальнай радзе.
  36. ↑ Заснаванне Найвышэйшай нацыянальнай рады.
  37. ↑ Капітуляцыя паўстанцаў.
  38. ↑ Функцыі: абслугоўванне дарог і мастоў, пошта і сувязь.
  39. ↑ Функцыі: адсочванне шпіёнаў і злачынцаў, правядзенне вобыскаў і арыштаў і ўтрыманне турмаў.
  40. ↑ Функцыі: кантроль судоў, выкананне судовых рашэнняў.
  41. ↑ Функцыі: кіраванне нацыянальнымі таварамі, кантроль манетнага двара.
  42. ↑ Функцыі: забеспячэнне паўстанцкай арміі, кантроль млыноў, пякарань і бровараў, раздача ежы бедным.
  43. ↑ Функцыі: прызыў у войска, кантроль ваенных заводаў, закуп зброі, уніформы і боепрыпасаў, стварэнне ваенных магазінаў і дастаўка коней у войска.
  44. ↑ Функцыі: выпраўленне дэпутатаў і агентаў за мяжу, правядзенне перамоў з іншымі дзяржавамі.
  45. ↑ Функцыі: кіраўніцтва школамі, прапаганда паўстанцаў, інфармаванне газет, удзел у справах царквы, кіраванне адукацыйным фондам.
  46. ↑ Фактычна адышоў ад спраў савета міністраў з прычыны ўзросту ў лістападзе 1808 года; лічыўся яго прэзідэнтам да прызначэння новага складу кабінета; яго абавязкі выконваў князь Юзаф Антоні Панятоўскі.
  47. ↑ З 8 лютага 1813 года ў Кракаве.
  48. ↑ Дата пракламацыі, выпушчанай урадам, які пакінуў краіну, аб немагчымасць выконваць абавязкі.
  49. ↑ Увайшоў у Польшчу з узброеным атрадам, прыняўшы паўнамоцтвы дыктатара.
  50. ↑ Пакінуў Польшчу 11 (23) лютага 1863 года пасля ваенных паражэнняў, але працягваў пра-польскую агітацыю, вярнуўшыся ў Парыж.
  51. ↑ Пакінуў Польшчу 6 (18) сакавіка 1863 года пасля ваенных паражэнняў і быў арыштаваны ў Галіцыі.
  52. ↑ Захоп паўстанцкіх пячатак, валоданне якімі было раўнасільна захопу ўлады; фактычна ўрад быў сфарміраваны 20 мая (1 чэрвеня) 1863 года.
  53. ↑ Рамуальд Траўгут 29 сакавіка (10 красавіка) 1864 года быў арыштаваны; пазней пакараны смерцю.

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.