Paqwachowng | |
 | |
Выява паўхатан XVII ст. | |
| Агульная колькасць | 4400 |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | ЗША |
| Мова | вірджынская алганкінская |
| Рэлігія | анімізм, хрысціянства |
| Блізкія этнічныя групы | паменкэ, чаванок, секатан, матапоні, патавомек |
Паўхатан (саманазва: Paqwachowng) — алганкінскі народ, карэнныя насельнікі ЗША. Агульная колькасць — каля 4 400 чал.[1]
Ранняя гісторыя
Паўхатан сфарміраваліся як канфедэрацыя алганкінскіх плямён, што насялялі ўсход сучаснай Віргініі і поўдзень Мэрыленда ўздоўж Чэсапікскага заліва ў XVI - пач. XVII стст. У другой палове XVI ст. у склад канфедэрацыі ўваходзілі 6 плямёнаў на чале вярхоўнага правадыра weeroance. Каля 1580 г. гэтую пасаду атрымаў у спадчыну правадыр Паўхатан (Вахунсунакок) , які пашырыў валоданні і да пачатку XVII ст. кіраваў ужо 30 плямёнамі. Мяркуецца, што агульная колькасць чальцоў канфедэрацыі была ад 8 000 да 15 000 чалавек. Яны займалі тэрыторыю прыкладна 200 000 км².
Паўхатан займаліся ручным земляробствам, паляваннем, збіральніцтвам і рыбалоўствам. Вёскі месціліся ўздоўж берагоў рэк. Паўхатан будавалі каркасныя доўгія хаціны, крытыя бярозавай карой і цыноўкамі. Вопратку шылі са скур дзікіх жывёл. Па вадзе перамяшчаліся з дапамогай цяжкага каноэ, выдзеўбанага са ствала дрэва. Распаўсюджаная зброя: лукі і стрэлы, дзіды, булавы, тамагаўкі і нажы.
Войны з англійскімі каланістамі
14 мая 1607 г. каля 100 англійскіх перасяленцаў, накіраваных Вірджынскай кампаніяй, заснавалі на землях, што знаходзіліся пад кантролем паўхатан, калонію Джэймстаўн. З самога пачатку паміж каланістамі і тубыльцамі сфарміраваліся складаныя адносіны, якія суправаджаліся як гандлем і ўзаемадапамогай, так і ваеннымі дзеяннямі. У 1608 г. каланісты перадалі Паўхатану падарункі і каранавалі яго як манарха. Аднак гэта не палепшыла сітуацыю.
У лістападзе 1609 г. паміж атрадам каланістаў-гандляроў і воінамі паўхатан адбыўся канфлікт. Ён скончыўся смерцю большай часткі атрада. Паўхатан пачалі сталыя напады на Джэймстаўн, так што ў маі 1610 г. планавалася эвакуацыя калоніі. Але зноў прызначаны губернатар Томас Уэст змяніў стратэгію і перайшоў ад абароны да рэйдаў супраць алганкінскіх вёсак. Да 1611 г. англічане здолелі пабудаваць некалькі ўмацаванняў і засцерагчы пасаджаныя імі плантацыі тытуню. У 1612 г. племя патаватомек заключыла з англічанамі сепаратны мірны дагавор. У 1613 г. была захоплена ў палон Пакахонтас, родная дачка Паўхатана. Індзейцы былі вымушаны спыніць напады, але з-за адсутнасці згоды падчас перамоў каланісты зрабілі некалькі ваенных рэйдаў. Пагадненне аб спыненні ваенных дзеянняў было заключана толькі ў канцы 1614 г., калі стала вядома пра блізкі шлюб паміж Пакахонтас і англійскім прадпрымальнікам Джонам Рольфам.
У 1618 г. пасля смерці Пакахонтас і Паўхатана вярхоўным правадыром стаў яго брат Апечанканах. Некаторы час ён захоўваў сяброўскія адносіны з англічанамі і нават вёў перагаворы пра прыняцце хрысціянства. Але 22 сакавіка 1622 г. паўхатан, якія з'явіліся ў Джэймстаўне нібы для гандлю, нечакана пачалі разню. Усяго загінула 347 чалавек, у тым ліку дзяцей і жанчын, чвэрць ад усіх жыхароў калоніі. Аднак пасля некалькіх нападаў на ўмацаванні і вынішчэння пасеваў Апечанканах спыніў актыўныя ваенныя дзеянні. Некаторыя гісторыкі лічаць, што гэта была прадуманая тактыка чакання, бо сярод правадыроў не было згоды, але таксама існуе версія, што паўхатан у гэты час пацярпелі ад эпідэміі. Для далейшай засцярогі ўлады калоніі кожны год арганізоўвалі рэйды супраць індзейцаў. У 1623 г., калі Апечанканах запатрабаваў перагаворы аб міры, яго пасланцы былі атручаны і забіты. Фармальна мір быў абвешчаны толькі ў 1628 г., аднак асобныя сутычкі адбываліся і пазней. Для аховы калоніі англічанам прыйшлося ўзвесці драўляны мур.
18 сакавіка 1644 г. паўхатан зноў паўтарылі нечаканы напад і знішчылі каля 500 перасяленцаў. У жніўні 1644 г. англійскія салдаты захапілі лагер Апечанканаха. Падчас рэйда вярхоўны правадыр быў забіты стрэлам у спіну. Новы вярхоўны правадыр Некатавансе заключыў мірны дагавор у 1646 г. Ён прадугледжваў размежаванне паміж індзейскімі і каланіяльнымі тэрыторыямі і забарону перасякаць мяжу без дазволу.
Крызіс і ўзнаўленне
Мір 1646 г. дазволіў Вірджынскай калоніі пачаць актыўна развіваць плантацыйную гаспадарку. Колькасць перасяленцаў з Еўропы і афрыканскіх неграў-рабоў з кожным годам павялічвалася, у той час як навакольныя індзейскія плямёны пакутвалі ад завезеных хвароб і эканамічнага крызісу. У першыя гады існавання калоніі яны абменьвалі сельскагаспадарчую прадукцыю на тавары з Еўропы, але з цягам часу каланісты пачалі забяспечваць прадуктамі сябе самі або ўвозіць правіянт з суседніх Плімуцкай калоніі і калоніі Масачусецкага заліва. За еўрапейскія тавары паўхатан расплочваліся зямельнымі надзеламі.
У 1665 г. быў прыняты закон, паводле якога правадыры плямён павінны былі прызначацца губернатарам. У 1684 г. быў заключаны дагавор з асобнымі плямёнамі, што прадугледжваў стварэнне дзвюх рэзервацый, куды не дазвалялася прасоўвацца каланістам, але якія знаходзіліся ў фактычнай залежнасці ад адміністрацыі калоніі. Гэта азначала канчатковы распад адзінай канфедэрацыі. Частка паўхатан мігрыравала на тэрыторыю Нью-Джэрсі.
У 1924 г. у Вірджыніі быў прыняты закон аб расавай сегрэгацыі. Паводле распараджэнняў, усё насельніцтва было падзелена на каляровых і белых. Індзейцы Вірджыніі пачалі ўзгадвацца як каляровыя, а не індзейцы. Пасля адмены сегрэгацыі перад паўхатан паўстала праблема прызнання іх як карэннага насельніцтва з асобнымі правамі на самакіраванне.
Племя паменкэ, што раней уваходзіла ў склад паўхатан, стала першай індзейскай супольнасцю, прызнанай на ўзроўні Садружнасці Вірджынія. Плямёны паўхатан намагаюцца прызнання іх асобнай нацыяй з боку фэдэральных улад ЗША. З канца XX ст. адбываецца паступовае адраджэнне культуры гэтага народа.