Саул раіцца з памерлым Самуілам. Гравюра 1681 г.

Некрама́нтыя (ад грэч. νεκρός «мёртвы» і грэч. μαντεία «варажба») — магічная практыка, якая залучае памерлых. У шырокім сэнсе некрамантыяй называюць адмоўную (чорную) магію.

Старажытны свет

Упершыню слова некрамантыя было ўжыта хрысціянскім багасловам Арыгенам (III ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў асобных крыніцах Шумера, Элама, Вавілоніі, Старажытнага Егіпта.

Старажытныя грэкі верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У пячоры Аіда на поўдні Лаконіі, у Кумах, Гераклеі, Герміёне і на рацэ Ахеран у Эпіры дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэён («аракул памерлых») на Ахеране. Пілігрымы, што з’яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — бабамі, свінінай, ячменным хлебам і вустрыцамі, абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні жраца яны праходзілі праз некалькі калідораў і жалезную браму, якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру авечку і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў малітвы і выклікаў мёртвыя душы. У 1958 г. падчас археалагічных раскопак Некрамантэёна ў цэнтральнай зале, пабудаванай у IV ст. да н.э., былі выяўлены рэшткі пад’ёмнага крана, што мог рухацца з суседняга пакоя[1]. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці.

Стары Запавет забараняў іўдзеям некрамантыю[2][3]:

Не зьвяртайцеся да закліначоў мёртвых, і да чарадзеяў не хадзеце, і не даводзьце сябе да апаганьваньня імі.
Калі ты ўвойдзеш у зямлю, якую дае табе Гасподзь, Бог твой, тады не навучыся рабіць брыдоты, якія рабілі народы гэтыя: не павінен быць у цябе той, хто праводзіць сына свайго альбо дачку сваю праз агонь, ні вяшчун, ні варажбіт, ні чарнакніжнік, ні чарадзей, ні змусьнік, які заклінае духаў, ні чараўнік, які апытвае нябожчыкаў

Тым не менш, у Першай кнізе Царстваў апавядаецца, як валадар Саул падчас нашэсця філістымлян звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока Самуіла[4].

З іўдаізму забарона на некрамантыю і іншыя магічныя дзеянні распаўсюдзілася на хрысціянскіх вернікаў. Раннія хрысціянскія аўтары ўзгадвалі звычаі звароту да нябожчыкаў толькі як прыкмету прыхільнікаў паганства.

Сярэднявечча і Рэнесанс

Да XIII ст. большасць хрысціянскіх тэолагаў разглядала магію як народныя забабоны. Паміж 1252 г. і 1284 г. пры двары Альфонса X быў складзены «Picatrix», лацінамоўны твор, выкладзены на аснове арабскіх кніг «Мэта мудрых» (араб. غاية الحكيم‎‎), прысвечаных варажбе. Ён стаў пачаткам адраджэння цікавасці да магіі і некрамантыі. Апошняя набыла больш шырокае тлумачэнне і прыраўновалася да чорнай магіі, часцяком называлася «ніграмантыя» (ад лац.: niger «чорны»)[5]. У Заходняй Еўропе працы па некрамантыі распаўсюджваліся нягледзячы на забарону з боку Касцёла.

Дзеянні некрамантаў складаліся першым чынам з ахвярапрынашэнняў крыві жывёл, малака ці мёда, што распырскваліся ў паветры, попелу, солі і мукі ў збанах, замоў і дзеянняў для прыцягнення духаў. Формулы для замоваў мелі тую ж структуру, што і царкоўныя экзарцызмы. Але іх мэта была супрацьлеглая — не выгнанне, а выклік і падпарадкаванне дэманаў. Некраманты ўжывалі свае веды астралогіі для разліку прыдатнага часу для выклікаў. Захаваныя кіраўніцтвы да рытуалаў не ўтрымоўвалі дамовы з д’яблам або насмешкі з хрысціянства. Варажбіты нават маглі звяртацца да Ісуса Хрыста, Святога Духа, Багародзіцы, святых анёлаў. Пісьмовыя сведчанні і абвінавачванні паказваюць на святароў як асноўную сацыяльную групу, схільную да некрамантыі[6].

Хаця некаторыя гуманісты эпохі Адраджэння, накшталт Марсіліа Фічына і Джавані Піка дэла Мірандола[7], імкнуліся ўзвысіць алхімію, мантыку і знахарства і аддзяліць іх ад чорнай магіі, некрамантыя працягвала атаесамляцца з апошняй і з’яўлялася частым пунктам абвінавачвання алхімікаў, даследчыкаў прыроды, а часам і палітычных ворагаў. Так, у 1441 г. у Англіі быў чвартаваны абвінавачаны ў некрамантыі астролаг Роджэр Болінгбрак, чалец сям’і Глостэраў. У 1484 г. парламент абвінаваціў у некрамантыі прыхільнікаў Ланкастэраў[8]. У «Боскай камедыі» Дантэ Аліг’еры душа, выкліканая некрамантамі, дастаўлялася з ніжняга ўзроўню пекла. Разам з гэтым, узрасталі сумневы адукаваных людзей у стаўленні да практыкі некрамантыі. У сваёй аўтабіяграфіі Бенвенута Чэліні паведамляў, як выявіў маніпуляванне аптычнымі ілюзіямі падчас сеанса выкліку духаў[9].

Жыгімонту Аўгусту прыпісваўся зварот да некрамантаў з мэтай выклікаць дух Барбары Радзівіл[10]. Матыў залучэння духаў мёртвых для дапамогі існуе ў беларускім фальклоры, у казках з сюжэтнай лініяй накшталт «Кароль і каралева».

Фарміраванне сучаснага стаўлення

У эпоху Асветніцтва некрамантыя часцей разглядалася як фікцыя і нават супрацьпастаўлялася рацыяналізму. «Кішэнны філософскі слоўнік» Вальтэра высмейваў байкі аб жывых мерцвяках[11]. У перыяд рамантызму некрамантыя з аднаго боку лічылася культурнай з'явай, што патрабавала вывучэння, з іншага боку апявалася ў літаратурнай творчасці як выклік сацыяльнай рэчаіснасці. У знакамітых творах «Фаўст» Ёгана Вольфганга фон Гётэ і «Франкенштэйн, альбо сучасны Праметэй» Мэры Шэлі некраманты выглядалі як рацыянальныя даследчыкі. Так, Ё. В. фон Гётэ тлумачыў дзеянні Фаўста наступным чынам[12]:

І вось пачаў я варажыць,

Спадзеючыся, што адвечны дух

Мне разамкне таемнасці ланцуг,

Каб ведаў я, што гавару,—

Ці злу служу я, ці дабру,—

Каб сувязь рэчаў разгадаць

І тлумачэнне думцы даць,

Каб дзеянняў спазнаць асновы,

І перакласці іх дакладна ў словы

Сур'ёзнае стаўленне да залучэння духаў нябожчыкаў захавалася сярод прыхільнікаў акультызму. У прыватнасці, выклікам духаў памерлых займаўся лейпцыгскі авантурыст Ёган Георг Шрэпфер (каля 1738 — 1774 гг.), які першым выкарыстаў у сваіх сеансах «чароўны ліхтар». Эмануэль Сведэнборг, Франц Антон Месмер, Алан Кардэк і Эндру Джэксан Дэвіс заклалі асновы спірытуалізму, які ўключае практыку выкліку духаў памерлых людзей і зносіны з імі. Сярод прыхільнікаў гэтай практыкі былі такія вядомыя асобы, як каралева Вікторыя, Мэры Тод Лінкальн, Артур Конан Дойл, Томас Эдысан, Мэй Уэст[13] і іншыя.

Зноскі

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.