Мікалай Мікалаевіч Шчакаціхін
Дата нараджэння 13 кастрычніка 1896(1896-10-13)
Месца нараджэння
Дата смерці 1 красавіка 1940(1940-04-01) (43 гады)
Месца смерці
Грамадзянства
Род дзейнасці мастацтвазнавец, гісторык, настаўнік, тэарэтык мастацтва
Навуковая сфера архітэктура і мастацтвазнаўства
Месца працы
Навуковая ступень доктар мастацтвазнаўства
Альма-матар
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мікола (Мікалай) Мікалаевіч Шчакаціхін (13 (1) кастрычніка 1896, Масква — 1 кастрычніка 1940, Белябей, Башкірская АССР) — беларускі мастацтвазнавец, гісторык і тэарэтык мастацтва, педагог.

Біяграфія

Сям’я і дзяцінства

Нарадзіўся ў Маскве. Маці Мікалая, Лідзія Пятроўна Шчакаціхіна нарадзіла сына ад інжынера, які рана пакінуў сям’ю[1].

Сястра маці М. Шчакахіна, Варвара Пятроўна, была жонкай расійскага юрыста Барыса Гальдэнвейзера. Іх сын, знакаміты савецкі музыкант Аляксандр Барысавіч Гальдэнвейзер пакінуў пра сваю цётку Лідзію такія ўспаміны:

"

Лідзія Пятроўна вучылася ў жаночай класічнай гімназіі Фішар у Маскве, пасля заканчэння якой атрымала месца настаўніцы ў Арлоўскай гімназіі. У Арле яна і пражыла некалькі гадоў разам са сваёй маці, Аляксандрай Васілеўнай — маёй бабуляй. Жылі яны там да самай смерці бабулі, пасля чаго цётка Лідзія пераехала ў Маскву і служыла ў розных установах. У маладыя гады цётка Лідзія захварэла псіхічным засмучэннем і некалькі месяцаў лячылася ў псіхіятрычнай клініцы ў Маскве. У яе быў пасля (ужо ў Маскве) няшчасны раман, у выніку якога нарадзіўся сын Коля, таленавіты юнак, але вельмі шалапутны. У якасці мастацтвазнаўцы ён працаваў у розных гарадах Расіі. У гады грамадзянскай вайны і голаду цётка Лідзія з сынам патрапілі ў Харкаў; абодва захварэлі там сыпным тыфам. Калі Коля ачуняў і выйшаў з лякарні, маці ён нідзе не знайшоў - відавочна, яна памерла ў бальніцы.

Гольденвейзер А. Б. Воспоминания. М., 2009. С. 29
 "

З дзяцінства размаўляў на 4 мовах, пазней вывучыў яшчэ некалькі (паводле розных звестак, ведаў 12 моў).

Адукацыя і прафесійная дзейнасць

Першыя прафесары БДУ, 1922 год (злева направа):
Ніжні рад: С. З. Кацэнбоген, А. М. Вазнясенскі, М. М. Нікольскі, У. І. Пічэта, У. М. Ігнатоўскі, Я. Ю. Лёсік, А. А. Міхайлоўскі;
Сярэдні рад: І. М. Салаўёў, С. Я. Вальфсон, Я. І. Барычэўскі, А. А. Савіч, Д. А. Жарынаў, Я. К. Успенскі, І. Я. Герцык;
Верхні рад: У. М. Перцаў, М. М. Шчакаціхін, В. В. Якунін, М. М. Піятуховіч.

Скончыў у 1914 годзе маскоўскую гімназію Флёрава і зрабіўся паэтам. Ён уваходзіў у малавядомы літаратурны гурток, які застаўся ў летапісах адным-адзіным друкаваным зборнікам «Дворец мечтаний» і некалькімі публічнымі выступамі. У 1915 годзе выйшаў альманах гуртка, які ўтрымлівае шэсць яго вершаў. На адным з маскоўскіх аўкцыёнаў у 2018 годзе быў выстаўлены рукапісны зборнік «Щекатихин Н. Браслет экстазов», атрыбуцыя і набыццё якога дазволілі пашырыць корпус вершаў М. Шчакаціхіна ў некалькі разоў.

У 1914—1918 вучыўся ў Маскоўскім універсітэце, куды паступіў на гісторыка-філалагічны факультэт, праз год перавёўся на прыродазнаўчае аддзяленне фізіка-матэматычнага, а ў 1917 годзе вярнуўся назад на гісторыка-філалагічны. З 1922 года ў Мінску. У 1922—1924 працаваў у БДУ, дацэнт; у 1925—1928 — у Інбелкульце (стварыў пры Інбелкульце Камісію па гісторыі мастацтва), у 1929—1930 — у БелАН[2].

Рэпрэсіі

18 ліпеня 1930 года арыштаваны ДПУ БССР па сфабрыкаванай справе «Саюза вызвалення Беларусі». 10 красавіка 1931 года па пастанове пазасудовага органа (калегіі АДПУ СССР) быў высланы ў Белябей Башкірскай АССР тэрмінам на 5 гадоў. Працаваў статыстыкам, планавіком у кааперацыі, выкладаў у сярэдніх навучальных установах. Нейкі час жыў у в. Колтаўцы (30 км ад Белябея). Працягваў займацца навуковай дзейнасцю, аб выніках якой пісаў у лістах да акадэміка У. Пічэты. Але на навуковыя пасады яму не дазволілі вярнуцца. Рэгулярна перад рэвалюцыйнымі святамі М. Шчыкаціхіна ў «прафілактычных» мэтах арыштоўвалі. У турмах захварэў на туберкулёз, ад якога і памёр. Рэабілітаваны 30 студзеня 1956 года судовай калегіяй па крымінальных справах Вярхоўнага суда БССР. Групавая справа М. Шчакаціхіна і іншых № 20951-с з фотаздымкам захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.

Навуковая дзейнасць

Экслібрыс Міколы Шчакаціхіна. Анатоль Тычына. Венера Мілоская, якая абвіта скарпіёнам; праз вакно відаць вежа езуіцкага калегіума; унізе з правага боку — манаграма: «M. S.», а з левага — злучэнне астранамічных знакаў Венеры і Скарпіёна. Аздобы на матывы слуцкіх паясоў.
Мікола Шчакаціхін у сваім кабінеце. 1920-29

Адзін з заснавальнікаў беларускага мастацтвазнаўства. Даследаваў выяўленчае мастацтва і архітэктуру Беларусі ад старажытных часоў да сучаснасці: культавае дойлідства і манументальны жывапіс XI—XIX стагоддзяў, іканапіс XVII—XVIII стагоддзяў, абарончыя збудаванні, старажытныя беларускія гравюры, мастацтва кніг Ф. Скарыны, творчасць многіх беларускіх мастакоў, у тым ліку В. Вашчанкі, М. Філіповіча, В. Волкава, А. Грубэ, І. Ахрэмчыка, У. Кудрэвіча, і інш. Упершыню ў беларускім савецкім мастацтвазнаўстве выпрацаваў навуковую канцэпцыю гісторыі беларускага мастацтва, асноўныя кірункі яго развіцця, зрабіў спробу перыядызацыі. Пільную ўвагу аддаваў станаўленню нацыянальнай мастацкай школы, арганізацыі мастацкага жыцця рэспублікі. Выступаў з публікацыямі па праблемах беларускага мастацтва, аўтар артыкула пра беларускае мастацтва для 1-га выдання Вялікай Савецкай Энцыклапедыі (т. 5, 1930)[2]. Разглядзеў і апісаў будынак Мінскай халоднай сінагогі.

У 1928 годзе выдаў т. 1 сваёй галоўнай працы «Нарысы з гісторыі беларускага мастацтва». Прадоўжыць гэта выданне не здолеў, бо 18 ліпеня 1930 быў арыштаваны ДПУ БССР па справе «Саюза вызвалення Беларусі». У час арышту навуковы супрацоўнік БелАН, дацэнт БДУ, гадаваў дваіх дзяцей.

Памяць

Мемарыяльная дошка

У 2008 годзе на доме Кастравіцкай (вул. Валадарскага, 24) у Мінску, дзе ў 1922—1930 гадах жыў Мікалай Шчакаціхін, устаноўлена мемарыяльная дошка (скульптар К. Селіханаў). На адкрыцці дошкі з прамовамі выступілі дырэктар Нацыянальнага мастацкага музея Уладзімір Пракапцоў, старшыня праўлення Беларускага фонду культуры Уладзімір Гілеп, пісьменнік Арсень Ліс і іншыя[3].

Творы

  • Феликс Валлотон. М., 1918;
  • Васіль Вашчанка — магілёўскі гравёр канца XVI — пачатку XVIII сталецця. Мн., 1925;
  • Матар’ялы да гісторыі беларускага малярства XVIII ст. // Віцебшчына. Т. 1. 1925;
  • Фрэскі Полацкага Барысаглебскага манастыра // Наш край. 1925, № 1;
  • Наша сучаснае мастацтва і нацыянальны стыль // Трыбуна мастацтва. 1925, № 3;
  • Гравюры i кнiжныя аздобы ў выданьнях Францiшка Скарыны // Чатырохсотлецьце беларускага друку 1525–1925. Мн., 1926. С. 180–227;
  • Беларуская архiтэктура ў XI-XII ст. Мн., 1927;
  • На шляхох новага беларускага мастацтва // Полымя. 1927, № 2;
  • Да пытання аб храналогіі «Малой падарожнай кніжыцы» Скарыны: Scoriniana // Запіскі аддзела гуманітарных навук Інбелкульта. Кн. 3. Працы клясы гісторыі. Т. 2. — Мн., 1928;
  • Нарысы з гісторыі беларускага мастацтва. Т. 1. Мн., 1928; факсімільнае выд.: Мн., 1993;
  • Помнікі старадаўняй архітэктуры XVII—XVIII стагоддзяў у Мінску // Запіскі аддзела гуманітарных навук. Мн., 1928. Кн. 6. Працы камісіі гісторыі мастацтва. Т. 1, сш. 1;
  • Сучаснае беларускае мастацтва. Праваднік па аддзеле сучаснага беларускага малярства і різьбярства. Мн., 1929;
  • Новы Менск // Чырвоная Беларусь. 1930, № 1.

У філатэліі

  • У 2021 годзе быў выпушчаны мастацкі маркіраваны канверт «Вядомыя асобы Беларусі. М. М. Шчакаціхін» (руск.). Дызайн канверта Святлана Цырулік.
  • У 1996 годзе, да 100 — годдзя з дня нараджэння навукоўца, РУП «Белпошта» выпусціла паштовую марку.

Зноскі

Літаратура

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.