Кварк-глюонная плазма (хромаплазма[1]) — стан рэчыва ў фізіцы высокіх энергій і фізіцы элементарных часціц, пры якім адроннае рэчыва пераходзіць у стан, аналагічны стану, у якім знаходзяцца электроны і іоны ў звычайнай плазме[2][3][1]. Яму папярэднічае стан глазма[4].
Агульнае апісанне стану
Звычайна рэчыва ў адронах знаходзіцца ў так званым бескаляровым («белым») стане[3]. Гэта значыць, кваркі розных колераў кампенсуюць адзін аднаго. Аналагічны стан ёсць і ў звычайнага рэчыва — калі ўсе атамы электрычна нейтральныя, гэта значыць, дадатныя зарады ў іх кампенсаваныя адмоўнымі. Пры высокіх тэмпературах можа адбывацца іанізацыя атамаў, пры гэтым зарады падзяляюцца, і рэчыва становіцца, як кажуць, «квазінейтральным». Гэта значыць, нейтральным застаецца ўсё воблака рэчыва ў цэлым, а асобныя яго часціцы нейтральнымі быць перастаюць. Тое ж, мабыць, можа адбывацца і з адронным рэчывам — пры вельмі высокіх энергіях, колер выходзіць на волю[5] і робіць рэчыва «квазібясколерным»[3].
Як мяркуецца, рэчыва Сусвету знаходзілася ў стане кварк-глюённай плазмы ў першыя імгненні пасля Вялікага Выбуху[6]. Зараз кварк-глюённая плазма можа на кароткі час утварацца пры сутыкненнях часціц вельмі высокіх энергій.
Эксперыментальная дадзеныя
Кварк-глюонная плазма была атрымана эксперыментальна на паскаральніку RHIC Брукхейвенскай нацыянальнай лабараторыі ў 2005 годзе. У лютым 2010 года там жа была атрымана тэмпература плазмы ў 4 трыльёны градусаў Цэльсія [7]. Максімальную тэмпературу — звыш 10 трыльёнаў градусаў — атрымалі ў лістападзе 2010 года на ВАК [8].
Гл. таксама
- Кваркавая зорка
Зноскі
- 1 2 Кварк-глюонная плазма . Физическая энциклопедия. Архівавана з першакрыніцы 4 мая 2013. Праверана 30 сакавіка 2014.
- ↑ Многоликий протон Почему всё это интересно физикам? . Элементы.ру.
- 1 2 3 Жарче Солнца . Все о плазме. Лента.Ру (28 чэрвеня 2012). Архівавана з першакрыніцы 4 студзеня 2014. Праверана 26 студзеня 2014.
- ↑ В. Л. Коротких. Взрыв горячей ядерной материи . old.sinp.msu.ru. Архівавана з першакрыніцы 5 красавіка 2013.
- ↑ И. Ройзен. Кварк-глюонная плазма . Наука и жизнь (1 сакавіка 2001). Праверана 9 жніўня 2013.
- ↑ Аствацатурян Марина. Эхо Москвы :: Гранит науки В Европейском центре ядерных исследований (CERN) начался процесс перезапуска Большого адронного коллайдера, об этом ученые сообщили журналистам на прошлой неделе: Марина Аствацатурян . Эхо Москвы.
- ↑ Артыкул Архівавана 20 жніўня 2012. на сайце Брукхейвенской лабараторыі ад 15 лютага 2010 года (англ.)
- ↑ Артыкул(рус.)
Літаратура
- И. М. Дремин, А. В. Леонидов Кварк-глюонная среда // УФН. — 2010. — Т. 180. — С. 1167—1196.
Спасылкі
- В.Л. Коротких. Взрыв горячей ядерной материи С. 1, 2, 4-9. old.sinp.msu.ru. Архівавана з першакрыніцы 5 красавіка 2013. Праверана 29.03.2013.