Калода карт Таро
Таро Тота, Алістера Кроўлі

Карты таро — сістэма знакаў, калода з сямідзесяці васьмі карт, якая з’явілася, як мяркуецца, у Сярэднявеччы ў XIV—XVI стагоддзі[1], у нашы дні выкарыстоўваецца пераважна для варажбы, таксама захавалася і прынамсі адна картачная гульня з выкарыстаннем поўнай калоды таро. Малюнкі на картах таро маюць складанае тлумачэнне з пункту гледжання астралогіі, акультызму і алхіміі, таму традыцыйна таро звязваюцца з «таемным веданнем» і лічыцца загадкавым.

Апісанне калоды карт таро

Склад

Карты тыповай калоды таро дзеляцца на дзве вялікія групы:

  • Старэйшыя арканы або козыры, звычайна 22 карты. Кожная з гэтых карт мае свой арыгінальны малюнак, а ў варажбітных калодах таксама ўнікальную назву. Парадак карт і найменні ў розных варыянтах калоды таро могуць некалькі адрознівацца.
  • Малодшыя арканы — чатыры масці, звычайна 56 карт, па 14 карт у кожнай масці. Малодшыя арканы складаюцца з чатырох серый або масцей (у варажбітных калодах гэта звычайна посахі, мячы, кубкі і дэнарыі, у ігральных — трэфы, пікі, чырвы і звонкі). Кожная масць змяшчае туза, двойку, тройку і так далей да дзясяткі, за якой ідуць «прыдворныя» або «фігурныя карты» («карцінкі») — паж (валет), рыцар (вершнік), каралева, кароль. Становішча туза ў шэрагу малодшых арканаў вызначаецца толькі прынятым пагадненнем, ён можа стаяць як у пачатку паслядоўнасці (гэта значыць лічыцца, па сутнасці, Адзінкай адпаведнай масці), так і пасля караля (гэта значыць лічыцца старэйшай з фігурных карт). У сучасных варажбітных практыках, якія выкарыстоўваюць калоду таро, часцей ўжываецца першы варыянт.

Дызайн

У залежнасці ад выкарыстанай стылістыкі, розныя знакамітыя калоды атрымалі імёны:

  • Егіпецкае таро — егіпецкія матывы.
  • Марсельскае таро — у стылі Францыі XVII стагоддзя.
  • Таро Вісконці — Сфорца — самая старая з вядомых поўных калод, створана ў XV стагоддзі, называецца па імя заказчыкаў. Выявы старэйшых арканаў выкананы ў стылі італьянскага Рэнесансу.
  • Таро Райдэра — Уэйта — намаляваныя ў 1909 годзе карты[2], самая папулярная іканаграфія, якая пакінула мноства клонаў і нашчадкаў. Названыя па прозвішчах першага выдаўца Уільяма Райдэра і аўтара дызайну Артура Уэйта. Мастачка — Памэла Колман-Сміт. У калодзе ўпершыню малодшыя арканы атрымалі не толькі абазначэння масцей і наміналу, але і асэнсаваныя сюжэтныя малюнкі.
  • Таро Тота — калода, створаная Алістэрам Кроўлі і мастачкай-егіптолагаў Фрыдай Харыс. Выкананыя ў больш сучасным стылі з надзвычай багатай эзатэрычнай сімволікай.

У XX стагоддзі, асабліва ў другой яго палове, з’явілася мноства «новых» дызайнаў калоды таро, так што цяжка не толькі пералічыць усе варыянты, але нават назваць іх дакладную колькасць. Значная іх частка з’яўляюцца варыяцыямі на тэму адной з класічных калод, у асноўным — таро Райдэра — Уэйта, але ёсць і даволі арыгінальныя «тэматычныя» дызайны. У якасці прыкладаў можна назваць эратычнае таро Манара (арканы таро праілюстраваны тэматычнымі замалёўкамі з востраэратычным ухілам, аўтар — італьянскі мастак Міла Манара, калода створана ў самым канцы XX стагоддзя і ўпершыню выпушчаная ў 2000 годзе) або «Таро эльфаў» Марка Мак-Элроя і Дэвіда Корсі (у адрозненне ад цэлага шэрагу іншых варыяцый на эльфійскую тэму, тут кампазіцыі малюнкаў не запазычаныя з Уэйта, а цалкам самастойныя, больш таго, у калодзе, пры захаванні ўсіх агульных асаблівасцей таро, сімвалічна паказаныя пяць гісторый: старэйшыя арканы паслядоўна расказваюць пра тое, як галоўны герой расследуе знікненне чатырох рэліквій, а карты масцей апісваюць гісторыю кожнай з гэтых рэліквій). Ёсць калоды, створаныя па матывах розных культавых твораў мастацтва, і проста на папулярныя тэмы («Таро кветак», «Таро вампіраў», «Самурайское таро» і гэтак далей). Шэраг паслядоўнікаў філасофскіх, рэлігійных і псіхалагічных школ аформілі ў выглядзе калод таро свае сістэмы поглядаў і выкарыстоўваюць такія калоды для розных практык («Ошо дзэн таро» і іншыя).

Таро, ігральныя карты

Існуюць паралелі паміж калодай таро і распаўсюджанымі еўрапейскімі ігральнымі картачнымі калодамі. Чатыры масці таро можна паставіць у адпаведнасць чатыром традыцыйным картачным масцям: посахі — трэфам, мячы — пікам, кубкі — чырвам, дынарыі — звонкам, шэраг добрых якасцяў малодшых арканаў, ад туза да караля (або ад двойкі да туза) адрозніваецца ад большасці ігральных калод толькі наяўнасцю не трох, а чатырох «фігурных» карт, прычым у большасці еўрапейскіх калод няма рыцара, але ёсць валет (паж), бываюць і такія, у якіх няма валета, але ёсць рыцар (вершнік). Старэйшым арканам у ігральных калодах нічога не адпавядае, толькі джокер у складзе 54-картачнай калоды можа быць прыраўнаны да «Блазна».

Усе гэтыя паралелі шматкроць адзначаліся рознымі даследчыкамі гісторыі таро. Па адной з распаўсюджаных гіпотэз, калода таро была агульным папярэднікам для ўсіх еўрапейскіх калод ігральных карт. Ёсць і іншыя варыянты, некаторыя з іх прыведзены ніжэй у раздзеле «Паходжанне таро».

Паходжанне таро

Паходжанне карт таро абрасло шматлікімі легендамі. На аснове большасці сучасных даследаванняў лічыцца, што карты таро з’явіліся ў Італіі ў пачатку XV стагоддзя (1420—1440). У 1450 г. у Мілане з’явілася калода таро Вісконці — Сфорца. Захаваліся фрагменты калод, прыдуманых сямействамі Вісконці і Сфорца, якія паслужылі прататыпам сучаснай калоды з 78-мі карт. Калоды тых часоў, якія захаваліся, уяўляюць сабой раскошныя карты ручной работы, выкананыя для арыстакратыі. У 1465 годзе з’яўляецца калода Тарокі Мантэнні, структура якой заснавана на кабалістычным падзеле Сусвету, вядомым як 50 Варот Біны. Калода складаецца з пяцідзесяці карт, пяці серый або масцей (Нябесны звод, Асновы і цноты, Навукі, Музы, Грамадскі статус) па дзесяць карт у кожнай. Некаторыя малюнкі на сучасных картах таро (старэйшых і малодшых арканах) былі запазычаныя з калоды тарокі (Энцыклапедыя сучаснай магіі, т. 2. 1996 г.). Калода Тарокі Мантэнні служыла шаблонам сімвалаў для мастакоў II паловы XV стагоддзя (у прыватнасці для Рабінэ Тэстара ў манускрыпце «Павучальная кніга пра шахматы кахання»).

Няма дакладнай інфармацыі аб тым, што таро з’явіліся раней за XV ст. Часам яго гісторыю спрабуюць пачаць з 1392 года, паколькі існуе датаваны ім запіс, згодна з якім у Жакміна Грынганье была заказана калода карт для французскага караля Карла VI, і некаторыя з гэтых карт да гэтага часу захоўваюцца ў Парыжы. Аднак «Таро Карла VI» ў Нацыянальнай Бібліятэцы — гэта калода ручной работы канца XV ст. паўночнаітальянскага тыпу. Таму, магчыма, заказаныя для караля карты былі звычайнай калодай для гульняў.

У Еўропе таго часу ведалі, што звычайныя ігральныя карты прыйшлі з ісламскага свету, аб чым сведчыць запіс італьянскага жывапісца Нікола Кавелуцца, зроблены ў 1379 годзе ў хроніках яго роднага горада: «ўведзена ў Вітэрбо гульня ў карты, якая паходзіць з краіны Сарацынаў і званая імі „наіб“». Гэтыя раннія карты мелі чатыры масці — чары, мячы, манеты і клюшкі для пола (якія еўрапейцы ўспрынялі як палкі) — і фігуры, якія складаюцца з караля і двух чыноўнікаў-мужчын. Існавалі і карты мамлюкаў з 22 козырамі, вельмі падобныя на таро, якія, магчыма, і былі продкам як карт мамлюкаў, так і звычайных ігральных карт; магчыма, што спачатку ад карт мамлюкаў пайшло таро, а з яго узніклі ігральныя карты. Карты мамлюкаў па сваёй структуры нагадвалі менавіта таро: 56 малодшых арканаў і 22 старэйшыя козыры, дзяліліся на чатыры масці — мячы, кіі, кубкі і пентакли (таксама вядомыя як «дыскі» і «манеты»). Мамлюкі пільнаваліся забароны Карана на стварэнне вобраза людзей і таму наносілі на карты толькі так званыя арабескі. Ігральныя карты са звыклымі для нас масцямі (трэфами, пікамі, чырвами, звонкамі) уведзены ва ўжыванне французамі незадоўга да 1480 года. Сцверджанне таго, што ігральныя карты паходзяць ад таро, часам даказваецца існаваннем джокера, які падаецца як адзіны ацалелы козыр таро («Блазан»). Але відавочна, што гэта памылковая думка, бо джокер з’явіўся ў ЗША каля 1857 г. і выкарыстоўваўся ў якасці г. зв. «вольнай» карты ў покеры або ў якасці старэйшага козыра ў гульні юкер.

Назва

Што тычыцца паходжання самой назвы таро, то вядома, што першапачаткова карты называліся «карты трыумфаў» (італ.: carte da trionfi), аднак каля 1530 г. італьянскае слова «tarocchi» (у адз. л. «tarocco») пачало выкарыстоўвацца для таго каб адрозніць гульню з таро ад гульні са звычайнымі козырамі (triumphs — trumps). Як і звычайныя ігральныя карты, таро выкарыстоўваліся ў азартных мэтах, а менавіта ў гульні, якая нагадвае брыдж. Гэтая гульня была вельмі папулярная ў Еўропе, у яе працягваюць гуляць і цяпер, асабліва ў Францыі. Некаторыя лічаць, што слова паходзіць ад арабскага طرق турук, што значыць 'на шляху'[3]. Таксама назва можа паходзіць ад арабскага ترك тарак, 'пакідаць, кідаць'[4]. Паводле іншай этымалогіі, італьянскае tarocco паходзіць ад арабскага طرح тарх[5], 'адхіленне, адніманне'[6].

Легенды

Егіпецкая

Існуе легенда, што ў Старажытным Егіпце быў храм, у якім было дваццаць два пакоі, а на сценах намаляваны сімвалічныя карціны, ад якіх пасля пайшлі вялікія арканы таро[7][8]. Гэтая легенда пацвярджае версію пра тое, што карты таро паходзяць ад віньетак старажытнаегіпецкай Кнігі Мёртвых, малюнкі якіх на самай справе наносіліся на сцены святых збудаванняў — магільняў.

Упершыню магчымасць паходжання таро з Егіпта дапусціў Курэй дэ Жэбелен. Ён пісаў у пятым томе «Першабытнага свету» (1778): "Таро. Картачная гульня, распаўсюджаная ў Германіі, Італіі і Швейцарыі. Гэта гульня егіпецкая, як мы яшчэ аднойчы пакажам; яе назва складаецца з двух усходніх слоў, Tar і Rha (Rho), і азначае «царскі шлях».[9] Гэта заява была зроблена да адкрыцця разецкага каменя ў 1799 і тым больш да таго, як былі расшыфраваны егіпецкія сімвалы. Усе гэтыя факты ставяць пад сумнеў тэорыю аб егіпецкім паходжанні, паколькі названых Жэбеленам слоў у егіпецкай мове не аказалася.

Кабалістычная

Існуе меркаванне пра паходжанне таро з кабалы (дваццаць дзве літары і дзесяць сфірот у кабале — аснова сістэмы таро), за адпраўную кропку ў гісторыі таро прымаецца 300 год нашай эры — прыкладная дата стварэння «Сэфэр Йеціра», фундаментальнай працы па Кабале[10].

Функцыі

Гульня

Французская гульня таро (jeu de tarot) — картачная гульня з біткамі для чатырох гульцоў. Гэта адзіная шырока распаўсюджаная гульня, якая захавалася да нашых дзён і выкарыстоўвае поўную 78-картачную калоду таро. Гульня распаўсюджана па ўсёй Францыі, а таксама вядомая ва франкамоўнай Канадзе. Французскія таро вядомыя з даўніх часоў і карысталіся папулярнасцю на працягу як мінімум некалькіх стагоддзяў.

Гадальныя карты

У працах некаторых акультыстаў можна сустрэць сцверджанні, што таро выкарыстоўваліся для прадказанняў ледзь ці не з часоў Сусветнага патопу, калі не раней. Аднак першыя дакументальныя сведчанні аб практыцы суаднясення карт (у прыватнасці карт таро) і чалавечых лёсаў адносяцца толькі да XVI стагоддзя. Некаторыя паэты таго часу, апісваючы знакамітасцей у хвалебных вершах, параўноўвалі людзей з козырамі таро. Такія вершы называліся «tarocchi appropriati», і ў адным выпадку (1527 годзе) яны адносяцца да лёсу чалавека. У 1540 годзе ў Італіі выходзіць кніга «Варажба» (італ.: «Le Sorti»«Le Sorti»), у якой аўтар, нехта Франчэска Маркаліна да Форлі, паказвае просты спосаб прадказання будучыні з дапамогай карт масці манет звычайнай ігральнай калоды. Гэта найбольш ранні з вядомых нам трактатаў аб варажбе. Хоць калода таро і змяшчае аналагічныя карты, немагчыма адназначна сцвярджаць, што яны з’яўляліся ў тыя часы развітым гадальным інструментам. Упэўнена казаць аб таро як пра сфарміраваную сістэму прадказанняў можна толькі пачынаючы з канца XVII стагоддзя, паколькі ў Балонні захаваліся запісы, датаваныя 1700 годам, у якіх недвухсэнсоўна апісваюцца гадальныя значэнні карт таро.

Медытатыўная практыка

Вядомы медытатыўныя практыкі з дапамогай малюнкаў карт таро. Часцей за ўсё для гэтага выкарыстоўваюцца старэйшыя арканы. Мэты такой практыкі могуць быць розныя: глыбейшае разуменне карт для выкарыстання ў варажбе, духоўнае развіццё, акультная практыка. Медытацыя ўяўляе сабой разумовае ўваходжанне ў карту таро, дыялог з героямі сюжэту або ўяўленне сябе на іх месцы.[11][12].

Таро як крыніца таемных ведаў

Згодна з эзатэрычнымі ўяўленнямі, у картах таро прысутнічае герметычная, гнастычная або кабалістычная сімволіка, паколькі ранняе італьянскае Адраджэнне, якое спарадзіла таро, было часам вялікай інтэлектуальнай актыўнасці. Таму герметызм, астралогія, неаплатанізм, піфагарэйская філасофія і неартадаксальная хрысціянская думка, распаўсюджаная тады, маглі пакінуць свой след у сімволіцы таро.

Падобныя сімвалічныя «сляды» наштурхнулі пазнейшых даследчыкаў на думку, што таро паходзіць ад старажытных культур (егіпецкай або вавілонскай), што гэтая сістэма ўяўляе сабой таемны збор мудрасці мінулага. Першым вядомым даследчыкам у гэтай галіне быў Кур дэ Жэбелен. У 1781 годзе выйшла яго кніга «Першабытны свет, яго аналіз і параўнанне са светам сучасным» («Le Monde primitif analysé et comparé avec le monde moderne»), у апошнім раздзеле якой сцвярджаецца, што таро ўзыходзяць да егіпецкай традыцыі. Ён выказаў здагадку, што назва «таро» перакладаецца са старажытнаегіпецкай як «Шлях Цара».

З гэтага часу на калоду глядзелі як на таямнічую акультную сістэму, на аснове якой вяліся акультныя даследаванні, а Марсельскае таро сталі ўзорам для стварэння новых калод. У ранніх версіях таро не было не толькі астралагічных знакаў, літар іўрыту, але нават нумароў. Такой была, напрыклад, калода Вісконці — Сфорца, якая датуецца 1428 годам, вырабленая мастаком Баніфацыа Бемба да вяселля Б’янкі Марыі Вісконці з Франчэска Сфорца. Толькі ў 1470 годзе з’явіцца калода карт Montegna з выявай антычных багоў і астралагічных знакаў.

Асобна ў шэрагу даследчыкаў сімвалізму таро стаіць настаўнік матэматыкі і цырульнік Альет, на якога моцна паўплывалі ідэі кнігі дэ Жэбелена. Альет, прысвяціўшы сябе акультным заняткам, распрацаваў сваю сістэму варажбы па картах. У гісторыі ён вядомы як Этэйла, гэты псеўданім быў анаграмай уласнага імя даследчыка.

Значныя даследчыкі сімволікі таро належаць да адной з двух школ: французскай ці англійскай. Галоўнае адрозненне школ складаецца ў тым, куды яны змяшчаюць «Блазна» ў шэрагу старэйшых арканаў.

Заснавальнікам французскай школы з’яўляецца Эліфас Леві. У 1856 г. у сваёй працы «Вучэнне і рытуал вышэйшай магіі» Эліфас Леві ўпершыню звязвае кабалу і таро, асацыюючы старэйшыя арканы таро з літарамі іўрыту, а значыць, і з шляхамі Кабалістычнага дрэва. Менавіта гэтай схемай карыстаўся С. Л. Макгрэгар Мазерс пры стварэнні калоды таро «Залатой Зары». У 1887 годзе Мазерс пачынае апісваць эзатэрычныя атрыбуты таро ў сваім манускрыпце «Кніга Т».

Згодна з паданнямі французскай школы, аркан «Блазан» варта размяшчаць паміж арканамі «Суд» і «Свет». У гэтым выпадку шэраг старэйшых арканаў адкрывае карта «Маг» і ёй адпавядае літара іўрыту «алеф». Заснавальнік англійскай школы Мазерс змяшчае «Блазна» — нулявы аркан — перад «Чараўніком», паколькі нуль ёсць пачаткам усіх іншых лікаў, як Нішто ёсць прабацькам усіх рэчаў. У гэтай сістэме адпаведнасці алеф суадносіцца ўжо з «Блазнам».

Далей пытаннем сімволікі карт займаўся Артур Эдвард Уэйт (Уайт), які ў 1910 годзе апублікаваў кнігу «Ілюстраваны ключ да Таро». Пад яго кіраўніцтвам Памэла Колман-Сміт, маладая амерыканка, якая была ў ордэне «Залатой Зары», намалявала новую калоду таро, так званую калоду Райдэра — Уэйта. Уэйт упершыню змясціў на картах «лічбавых» малодшых арканаў, на якіх раней маляваліся толькі сімвалы масці ў адпаведнай наміналу колькасці, малюнкі з пэўным сюжэтам, унікальным для кожнай карты. Гэта дазволіла пашырыць тлумачэнне малодшых арканаў пры варажбе: калі раней гэтыя карты трактаваліся выключна па спалучэнні масці і намінале, то цяпер з’явілася магчымасць выкарыстоўваць сімволіку малюнкаў. Другой істотнай рэформай стала змена пазіцый арканаў «Правасуддзе» і «Сіла» (у ранейшых калодах — VIII і XI, у Уэйта — XI і VIII адпаведна). Выдадзеная Уэйтам адначасова з калодай кніга «Ілюстраваны ключ да Таро» дае поўнае апісанне калоды, сімволікі карт і яе трактовак.

Яшчэ праз тры дзесяцігоддзі ўласную калоду стварыў Алістэр Кроўлі ў суаўтарстве з мастачкай Фрыдай Харыс. Хоць калода Кроўлі была выканана ў цэлым у «англійскім» стылі, ён ўнёс у яе прыкметныя змены: вярнуў «Правасуддзе» і «Сілу» на зыходныя «французскія» пазіцыі (VIII і XI), пераназваў частку старэйшых арканаў, змяніўшы іх трактоўку, а таксама прысвоіў усім «лічбавым» картам малодшых арканаў уласныя імёны, якія адлюстроўваюць іх значэнне. Фігурныя карты малодшых арканаў былі перайменаваны: замест чацвёркі з «Пажа», «Рыцара», «Каралевы» і «Караля» выкарыстоўваецца чацвёрка «Прынцэса», «Прынц», «Каралева» і «Рыцар». Праца над калодай, якая атрымала назву «Таро Тота» ў гонар аднайменнага егіпецкага бажаства, была скончаная ў 1944 годзе. Тады ж Кроўлі выпусціў пад псеўданімам «Майстар Тэрыён» «Кнігу Тота», дзе даецца апісанне калоды і яе расшыфроўка сімволікі. Трактоўка карт, выкладзеная Кроўлі, шмат у чым адрозніваецца ад класічнай традыцыі, яна ўключае тлумачэнні з еўрапейскай астралогіі, кабалы, міфалогіі мноства народаў, ад Індыі да Скандынавіі. Сімволіка «Таро Тота» надзвычай багатая, многія таролагі называюць гэтую калоду самым насычаным сімваламі варыянтам таро; яна таксама найменш адназначная ў тлумачэнні. Існуе меркаванне, што Кроўлі захаваў у таямніцы некаторыя аспекты сімволікі сваёй калоды, з прычыны чаго яго трактоўкі нярэдка дапаўняюцца і відазмяняюцца тлумачальнікамі. Нягледзячы на імкненне аўтара распаўсюдзіць свой падыход да таро як мага шырэй, калода Кроўлі была выдадзена пры яго жыцці толькі вельмі абмежаваным накладам (200 асобнікаў) і ў непаўнавартасным выглядзе (нізкая якасць друку, малюнкі карт ўзятыя з рэпрадукцый «Кнігі Тота», выкарыстана ўсяго два колеры). Шырокае яе распаўсюджанне адбылося ўжо пасля смерці аўтараў, калі некалькі выдавецтваў выпусцілі калоду вялікім накладам і ў нармальнай якасці, выкарыстаўшы арыгіналы малюнкаў, выкананых Фрыдай Харыс пад кіраўніцтвам Кроўлі.

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ Каплан, С. Р. Классика Таро: происхождение, история, гадание. М.; 2004 с. 23, 25
  2. ↑ Таро Райдера-Уэйта | История создания Проверено 20 октября 2021 года.
  3. ↑ History of Tarot Cards. Buzzle.com (July 15, 2008). Проверено 27 января 2009. 25 июня 2012 года.
  4. ↑ Etymology for Tarot, Douglas Harper — The Online Etymology Dictionary
  5. ↑ French etymology for tarot Portail Lexical: Lexicographie — Centre National de Ressources Textuelle et Lexicales
  6. ↑ Manorathtarot.com Архівавана 5 сакавіка 2012.
  7. ↑ Куманяева, Наина. Подлинное Таро Эттейлы. — Москва : Рипол Классик, 2006. — P. 5,6,22,23,32,33,37. — ISBN 5-7905-4736-6.
  8. ↑ Бартлет, Сара. Таро: Полное руководство по гаданию на картах таро. — Кладезь-Букс, 2007. — P. 16,18. — ISBN 978-5-93395-195-7.
  9. ↑ catlongtail.info — Карты правду говорят…
  10. ↑ Куманяева, Наина. Подлинное Таро Эттейлы. — Москва : Рипол Классик, 2006. — P. 6,7. — ISBN 5-7905-4736-6.
  11. ↑ Ирина Тризна «Таро как система анализа и воздействия» Киев: София, 2006
  12. ↑ Алексей Пряников «Медитация на Старшие Арканы Таро» Н. Новгород, 2013 — ISBN

Літаратура

навуковая
  • Кэрролл Р. Т Карты Таро // Энцыклапедыя памылак: сход неверагодных фактаў, дзіўных адкрыццяў і небяспечных павер’яў. — М.: Выдавецкі дом «Вільямс», 2005. — 672 с. — ISBN 5-8459-0830-2, ISBN 0-471-27242-6.
афіляваная
  • Таро: тэорыя і практыка. Поўнае апісанне сістэмы Артура Эдварда Уэйт.
  • Каплан С. Р Класіка Таро: паходжанне, гісторыя, варажба. — М., 2004.
  • С. Л. Макгрэгар Матерс. Таро. Акультнае значэнне, выкарыстанне ў прадказанні, метады гульні, і г. д., 1888.
  • Хайо Банцхаф. Таро і падарожжа героя.
  • Рэйчел Поллак. Семдзесят восем прыступак мудрасці.
  • Рэйчел Поллак. Мудрасць Таро. Духоўныя вучэнні і глыбінныя значэння карт.
  • Аляксей Пернікаў. Медытацыя на Старэйшыя Арканы Таро. — Н. Н., 2013.

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.