Дунганская
Саманазва Хуэйзў йүян, җун-ян хуа
Краіны Кыргызстан, Казахстан, Узбекістан
Агульная колькасць носьбітаў каля 100 тыс. чал.
Статус ёсць пагроза знікнення[d][1]
Класіфікацыя
Катэгорыя Мовы Еўразіі

Сіна-тыбецкія мовы

Кітайскія мовы
Пісьменнасць дунганская пісьменнасць (кірыліца, раней арабскі алфавіт, лацініца)
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97 dun дун 191
ISO 639-1 —
ISO 639-2 не вызначаны, але прадугледжаны групавы код sit для сіна-тыбецкіх моў
ISO 639-3 dng
Atlas of the World’s Languages in Danger 1670
Ethnologue dng
ELCat 4096
IETF dng
Glottolog dung1253

Дунганская мова (/ˈdʊŋɡɑːn/ або /ˈdʌŋɡən/) — адна з сініцкіх моваў[2], на якой размаўляюць галоўным чынам дунганцы ў Казахстане і Кыргызстане, этнічная група, звязаная з Народам Хуэй Кітая. Нягледзячы на тое, што яна паходзіць ад паўночнакітайскай мовы цэнтральных раўнін Ганьсу і Шэньсі, яна запісваецца кірыліцай (або на сяаэрцзын) і змяшчае запазычаныя словы і архаізмы, якіх няма ў іншых сучасных разнавіднасцях паўночнакітайскай.

Дэмаграфія

На дунганскай мове размаўляюць пераважна ў Кыргызстане, а таксама ў Расіі, Казахстане і Узбекістане. Дунганская этнічная група — гэта нашчадкі бежанцаў з Кітая, якія мігравалі на захад у Цэнтральную Азію.

Паводле савецкай статыстыкі перапісу насельніцтва з 1970 па 1989 год, дунганцы захавалі выкарыстанне сваёй этнічнай мовы значна больш паспяхова, чым іншыя этнічныя меншасці ў Цэнтральнай Азіі; аднак у постсавецкі перыяд доля дунганцаў, якія размаўляюць на дунганскай мове ў якасці роднай, здаецца, рэзка скарацілася.

Носьбіты дунганскай мовы паводле колькасці насельніцтва
Год Дунганская L1 Руская L2 Агульная колькасць дунганскага насельніцтва Крыніца
1970 год 36 445 (94,3 %) 18 566 (48,0 %) 38 644 Савецкі перапіс
1979 год 49 020 (94,8 %) 32 429 (62,7 %) 51 694 Савецкі перапіс
1989 год 65 698 (94,8 %) 49 075 (70,8 %) 69323 Савецкі перапіс
2001 год 41 400 (41,4 %) Н/Д 100 000 Ethnologue

Сістэма пісьма

Сучасная дунганская мова — адзіная гутарковая кітайская мова, напісаная кірыліцай, бо яны жылі пры савецкай уладзе. Гэта алфавіт, заснаваны на рускай, з пяццю адмысловымі літарамі: Ә, Җ, Ң, Ү і Ў. Такім чынам, яна некалькі адрозніваецца ад сістэмы Паладыя, якая звычайна выкарыстоўваецца ў Расіі для напісання кітайскай мовы кірыліцай.

Кнігі на дунганскай або пра дунганцаў (на рускай або англійскай мовах). Большасць з іх выдадзена ў 1970-80-х гадах у Фрунзэ Кіргізскай ССР.
Двухмоўная шыльда на дунганскай і рускай адпаведна на доме савецкага героя вайны Мансузы Ванахуна.
Сучасны дунганскі алфавіт і вымаўленне літар
Кірыліца А/а Б/б В/в Г/г Д/д Е/е Ё/ё Ә/ә Ж/ж Җ/җ З/з И/и Й/й К/к
Назва а бэ вэ гэ дэ е ё ә жэ җе зэ и йи ка
МФА [a] [pɛ] [vɛ] [kɛ] [tɛ] [je] [jɔ] [ɤ] [ʐɛ] [t͡ɕʲe] [t͡sɛ] [i] [ʝi] [kʰa]
Лацініца a be ve ge de ye yo ê re jie ze i yi ka
Кірыліца Л/л М/м Н/н Ң/ң О/о П/п Р/р С/с Т/т У/у Ў/ў Ү/ү Ф/ф Х/х
Назва эль эм эн ың о пэ эр эс тэ у ў ү эф xa
МФА [ɛlʲ] [ɛm] [ɛn] [ɨŋ] [ɔ] [pʰɛ] [əɻ] [ɛs] [tʰɛ] [ʊw] [u] [y] [ɛf] [xa]
Лацініца el em en îng o pe er es te u û ü ef ha
Кірыліца Ц/ц Ч/ч Ш/ш Щ/щ Ъ/ъ Ы/ы Ь/ь Э/э Ю/ю Я/я
Назва цэ чэ ша ща нин xo ы ван xo э ю йа
МФА [t͡sʰɛ] [t͡ʂʰɛ] [ʂa] [ɕa] [nʲɪ̃ xɔ] [ɨ] [vã xɔ] [ɛ] [jʊw] [ja]
Лацініца ce che sha sh(i)a nin ho î van ho e yu ya
Заўвага
  • Літары ъ і ь выкарыстоўваюцца толькі для запісу рускіх запазычанняў і тонавых знакаў у дзіцячых букварных слоўніках.[3]

Зноскі

  1. ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger Праверана 24 чэрвеня 2018.
  2. ↑ Dungan.
  3. ↑ Dungan language, alphabet and pronunciation. www.omniglot.com.

Літаратура

  • Rimsky-Korsakoff, Svetlana (1967). "Soviet Dungan: The Chinese language of Central Asia: alphabet, phonology, morphology". Monumenta Serica. 26: 352–421. doi:10.1080/02549948.1967.11744973. JSTOR 40725857.
  • Svetlana Rimsky-Korsakoff Dyer, Iasyr Shivaza: The Life and Works of a Soviet Dungan Poet. 1991. ISBN 3-631-43963-6. (Contains a detailed bibliography and ample samples of Shivaza works', some in the original Cyrillic Dungan, although most in a specialized transcription, with English and sometimes standard Chinese translations).
  • Olga I. Zavjalova. «Some Phonological Aspects of the Dungan Dialects.» Computational Analyses of Asian and African Languages. Tokyo, 1978. No. 9. Pp. 1-24. (Contains an experimental analysis of Dungan tones).
  • Olga Zavyalova. «Dungan Language.» Encyclopedia of Chinese Language and Linguistics. General Editor Rint Sybesma. Vol. 2. Leiden-Boston: Brill, 2017. pp. 141-148.
  • Hai Feng (海峰). 《中亚东干语言研究》 (Zhongya Donggan yuyan yanjiu—A Study of the Dungan Language of Central Asia.) Urumchi, 2003. ISBN 7-5631-1789-X. (Description of the Dungan language by a professor of Xinjiang University).
  • Salmi, Olli (2018). Dungan–English Dictionary. Manchester, England: Eastbridge Books. ISBN 978-1-78869-154-3.

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.