Другая кангалезская вайна

Зверху: лагер бежанцаў на кангалезска-ўгандыйскай мяжы (2004 г.); баец антыўрадавых сіл наладкоўвае кулямёт (2001 г.).
Знізу: паўстанцы ў Гбадалітэ (2000 г.).
Дата 2 жніўня 1998 — 30 чэрвеня 2003
Месца Дэмакратычная Рэспубліка Конга
Вынік Мірнае пагадненне ў Кіншасе, падзел улады паміж Кабілай і апазіцыяй
Праціўнікі

ДР Конга

Этнічныя групы

Узброеныя групоўкі

Замежныя інтэрвенты[К 6]

Этнічныя групы

Арганізацыя Аб’яднаных Нацый MONUSCO
Камандуючыя
Ларан Кабіла †
Жазеф Кабіла
Ангола Жазэ Эдуарду душ Сантуш
Зімбабвэ Роберт Мугабэ
Намібія Сэм Нуёма
Чад Ідрыс Дэбі
Цэнтральнаафрыканская Рэспубліка Анж-Фелікс Патасэ
Джозеф Коні
Джаміль Мукулу
Леанард Ньянгома
Іньяс Мурванаш’яка
Майсей Алі 		Эрнест Вамба дыя Вамба
Ларан Нкунда
Жан-П’ер Бемба
Томас Лубанга
/Руанда Поль Кагамэ
Уганда Ёверы Мусевені
Бурундзі П’ер Буёя
Жонаш Савімбі †
Джон Гаранг

Жэрмен Катанга
Кобра Матата
Мацьё Нгуджола Чуі

Арганізацыя Аб’яднаных Нацый Сенегал Маунтага Дыяла
Сілы бакоў
дзясяткі тысяч байцоў дзясяткі тысяч байцоў
Агульныя страты
ад 3,4 да 6 млн загінулых, у т.л. ад 350 да 500 тысяч непасрэдна ад баявых дзеянняў
    Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

    Другая кангалезская вайна[17] (фр.: Deuxième guerre du Congo, англ.: Second Congo War), таксама вядомая як Вялікая афрыканская вайна[18] (фр.: Grande guerre africaine, англ.: Great African War) — узброены канфлікт на тэрыторыі Дэмакратычнай Рэспублікі Конга, у якім удзельнічалі шматлікія ўзброеныя групы з дзесяці краін.

    Вайна пачыналася як грамадзянская, праз супрацьстаянне народаў хуту і тутсі, але затым у ёй прынялі ўдзел іншыя дзяржавы Афрыкі[18], што было выклікана барацьбой краін кантыненту за рэсурсы ДР Конга[19]. Фактычным працягам падзей стаў канфлікт у Ківу[20].

    У выніку баявых дзеянняў і іх наступстваў загінула ад 3,4 да 6 млн чалавек, у асноўным ад хвароб і голаду, што робіць гэтую вайну адной з самых кровапралітных у сусветнай гісторыі і самым смяротным канфліктам з часоў Другой сусветнай[21].

    Урад ДРК называў канфлікт «Агрэсіўнай вайной» (фр.: guerre d'aggression) або «Акупацыйнай вайной» (guerre d'occupation), а паўстанцы — «Вайной выпраўлення» (guerre de rectification)[22].

    Перадгісторыя

    Сітуацыя ва Усходнім Конга

    У 1994 годзе ў Руандзе прадстаўнікі народа хуту ўчынілі генацыд тутсі. Калі Руандыйскі патрыятычны фронт, які прадстаўляў апошніх, захапіў уладу ў краіне, больш за мільён хуту збеглі ў суседні Заір. Сярод іх было шмат байцоў сіл самаабароны хуту Інтэрахамвэ — галоўных вінаватых у генацыдзе. Заірскі лідар Мабуту Сесе Секо прыняў бок хуту, спадзяваючыся з іх дапамогай выціснуць з краіны кангалезскіх тутсі (баньямуленге), якія не раз у мінулым падымалі супраць яго паўстанні[23]. Гэта праблема наклалася на іншыя канфлікты, абвастрыўшы этнічныя супярэчнасці паміж рознымі народамі[24], што толькі пагоршыла палітычны крызіс у краіне, які дапаўняўся карумпаванасцю і беспрацоўем[25].

    У 1996 годзе супраць уладаў паўстала групоўка «Альянс дэмакратычных сіл за вызваленне Конга», якую ўзначаліў Ларан Кабіла. Па выніку грамадзянскай вайны баевікі перамаглі, зрынуўшы Мабуту. Кабіла стаў прэзідэнтам краіны і пераназваў Заір у Дэмакратычную Рэспубліку Конга (ДРК)[18][26].

    Новы ўрад сутыкнуўся з шэрагам праблем. Адной з іх стала ваенная прысутнасць Уганды, Руанды і Бурундзі, якія дапамагалі баевікам Кабілы ў вайне з Мабуту. Гэты фактар выклікаў недавер насельніцтва да ўладаў[27]. Так, у кастрычніку 1997 года, паводле апытання Bureau d’etudes, de Recherches, et de Consulting International (BERCI), 71 % рэспандэнтаў лічылі, што кіраўнік дзяржавы знаходзіцца пад замежным уплывам[28]. Другой праблемай сталі спробы інтэграваць ва ўзброеныя сілы паўстанцаў-тутсі і афіцэраў былой арміі Заіра[18].

    14 ліпеня 1998 года Кабіла звольніў руандыйца Джэймса Кабарэбэ з пасады начальніка штаба УС ДРК і замяніў яго карэнным кангалезцам Селесцінам Кіфвам[29]. Праз два тыдні прэзідэнт прыбраў усіх тутсі з урада і загадаў выслаць з краіны руандыйскіх ваенных інструктараў[18]. На працягу 24 гадзін замежныя вайсковыя спецыялісты, якія пражывалі ў Кіншасе, былі бесцырымонна вывезены на самалётах. Больш за ўсё гэты загад устрывожыў баньямуленге на ўсходзе ДР Конга[30]. Кампанія ўладаў супраць замежнікаў справакавала ўсплёск міжэтнічных сутыкненняў, розныя народнасці пачалі ствараць баявыя атрады[31].

    Замежны фактар

    Як і заўжды, вялікую ролю сыграла спадчына каланіялізму, дзякуючы якой новапаўсталыя ў ХХ ст. незалежныя афрыканскія дзяржавы мелі граніцы паводле былых еўрапейскіх калоній, нягледзячы на этнічную, рода-племянную, культурную і моўную сувязі.

    Дэмакратычная Рэспубліка Конга, з’яўляючыся краінай з вялікімі запасамі карысных выкапняў, стала арэнай супрацьстаяння і канфлікту інтэрасаў як лакальных, так і сусветных гульцоў. Паводле ацэнак «Нацыянальнага агенцтва па заахвочванню інвестыцый», на 2015 год прыблізны агульны кошт карысных выкапняў складаў больш за 36 трлн долараў. Менавіта тут знаходзіцца амаль 47 % агульнасусветных запасаў кобальту, 25 % прамысловых алмазаў, 14 % тантала, 5 % ювелірных алмазаў, па 3 % — медзі і волава[32][33].

    Этнічныя прычыны канфлікту цесна пераплятаюцца з эканамічнымі праблемамі ўсяго раёна Вялікіх азёр, куды ўваходзяць ДРК, Руанда, Уганда і Бурундзі: кангалезскія мінералы на працягу доўгага перыяду былі задзейнічаны ў эканоміцы невялікіх па памерах дзяржаў Уганды і Руанды. Прычым эксплуатацыя ажыццяўлялася часцяком у парушэнне суверэнітэту ДРК, нацыянальнага заканадаўства, а часам і міжнароднага права[24]. Паводле справаздачы ААН за 2001 год, краіны мелі інтарэсы ў кантраляванні над цэнтрамі здабычы алмазаў, золата, кобальта і іншых карысных выкапняў на ўсходзе ДРК[34]. Падобная сітуацыя склалася яшчэ падчас Першай кангалезскай вайны[24].

    Што тычыцца Руанды, то яе інтарэсы не абмяжоўваліся толькі кантролем над рэсурсамі. Некаторыя прадстаўнікі кіруючых колаў лічылі тэрыторыі ДРК, дзе пражывалі іх супляменнікі (як, напрыклад, Паўночнае Ківу), «працягам Руанды»[6]. У дадатак, урад краіны таксама спрабаваў спыніць атакі баевікоў хуту[35], якія нападалі на прыгранічныя рэгіёны са сваіх кангалезскіх баз[27]. З аналагічнай праблемай сутыкнуліся бурундзійскія і ўгандыйскія ўлады, так як узброеная апазіцыя гэтых краін выкарыстоўвала тэрыторыю суседняй дзяржавы для нападаў[36].

    У будучай вайне падтрымку Кабіле аказвалі Намібія, Чад, Ангола, Судан, Зімбабвэ і Лівія[37][38], Цэнтральна-Афрыканская Рэспубліка[7]. У кожнай з іх былі свае матывы. Намібія і Зімбабвэ адносна вайны ў ДРК мелі эканамічныя інтарэсы, уключаючы прыбытковы экспарт рыбы і каштоўную долю ў Горназдабыўнай кампаніі Бакванга[39]. Зімбабвійцы, паводле ААН, таксама былі заўважаны ў эксплуатацыі рэсурсаў ДРК, нароўні з Угандай і Руандай[34]. Больш за тое, Зімбабвэ імкнулася за кошт канфлікту стаць рэгіянальнай дзяржавай, пацясніўшы ПАР[14][36].

    Суданская інтэрвенцыя была абумоўлена прысутнасцю тут баевікоў, якія змагаліся за незалежнасць Паўднёвага Судана[38][36] і падтрымліваліся Угандай. У адказ Хартум дапамагаў угандыйскім паўстанцам (Армія супраціўлення Гасподня, Нацыянальны фронт выратавання Уганды, Альянс дэмакратычных сіл)[40][7]. Чад у вайне згуляў ролю пасрэдніка Францыі. Французскія ўлады праз яго меркавалі аднавіць свой аўтарытэт у рэгіёне, які аслабеў пасля вываду войскаў з Руанды падчас генацыду тутсі[5].

    Урад Анголы хацеў ліквідаваць дзейнасць апазіцыйнай групоўкі УНІТА на поўдні Конга. Баевікі абменьвалі здабытыя на радзіме алмазы на замежную зброю. Афіцыйная Луанда не была ўпэўненая, што новы прэзідэнт будзе больш эфектыўным, чым Кабіла, і асцерагалася, што працяг баявых дзеянняў прывядзе да вакууму ўлады, які можа толькі дапамагчы УНІТА[41].

    Сілы бакоў

    Кангалезскія фракцыі

    Перад вайной Узброеныя сілы Дэмакратычнай Рэспублікі Конга налічвалі 140 тысяч байцоў. З пачаткам баявых дзеянняў частка перайшла на бок апазіцыі, таму армія Кабілы скарацілася да 40 тысяч. Найбольш надзейнымі часцямі апынуліся прэзідэнцкая гвардыя, ваенная паліцыя, сілы хуткага рэагавання і 50-я пяхотная брыгада. Усяго не больш за 15 тысяч чалавек[1].

    Саюзнікамі ўрадавых войск стала міліцыя Май-май, баевікі якой выступалі супраць ваеннай, палітычнай і эканамічнай экспансіі руандыйцаў, а таксама панавання тутсі. Гэтыя фарміраванні ствараліся мясцовымі ўладамі ўсходнекангалезскіх правінцый[42]. Колькасць Май-май ацэньваецца ў 20—30 тысяч байцоў[43].

    Апазіцыйны рух быў прадстаўлены групоўкай «Кангалезскае аб’яднанне за дэмакратыю» (КАД). Колькасць паўстанцкіх войск — да 50 тысяч баевікоў. У пачатку 1999-га фракцыя раскалолася на дзве варожыя групоўкі са штабамі ў Кісангані і ў Гома. КАД/Кісангані (40 тысяч[44]) застаўся ў падпарадкаванні Руанды, а Гома (20 тысяч[44]) стаў саюзнікам Уганды. Восенню экс-вайскоўцы арміі Мабуту стварылі Вызваленчы рух Конга (ВРК), які хутка заняў поўнач краіны[1]. Прыхільнікі былога ўрада сабралі сілы ў 8 тысяч баевікоў[44]. Арганізацыя знаходзілася пад кантролем урада Уганды[1].

    Іншай бачнай антыўрадавай групоўкай быў Саюз кангалезскіх патрыётаў. Фракцыя была ўтворана ў 2001 годзе, дзейнічаючы на поўначным усходзе ДРК[45]. Была праўгандыйскай[46][47]. Баявыя атрады складаліся пераважна з прадстаўнікоў народа хема[48]. Паводле ацэнак на люты 2003 года, групоўка налічвала каля 15 000 байцоў[49]

    У апошнія месяцы вайны, у 2003 годзе, на паўночным усходзе аформіліся новыя рухі — Патрыятычныя сілы супраціўлення Ітуры і Фронт нацыяналістаў і інтэграцыяністаў. У першым, станам на май 2003 года, складалася 9000 апалчэнцаў[50].

    Бакі канфлікту      На баку паўстанцаў Саюзніцы ДРК:     Шырокі вайсковы кантынгент     Невялікі вайсковы кантынгент     Лагістычная падтрымка     Палітычная падтрымка

    Замежныя інтэрвенты

    Руандыйцы размяшчалі ў ДРК 8 тысячамі вайскоўцаў[51]. Кантынгент Уганды налічваў 10[52]—13[44] тысяч чалавек. Ангола накіравала пяцітысячную групоўку, але неўзабаве скараціла яе колькасць да 2,5—3 тысяч[37]. Чад вылучыў экіпіраваны на грошы Лівіі двухтысячны кантынгент[37][5][53]. Ад Цэнтральна-Афрыканскай Рэспублікі накіравана 850 чалавек[54].

    На люты 1999 года асабісты склад сіл абароны Намібіі ў «гарачай кропцы» налічваў усяго толькі 1000 чалавек: верагодна, гэта была адна група пяхотнага батальёна са штабам, артылерыяй, матэрыяльна-тэхнічнай падтрымкай і групай верталётаў Allouette і транспартных самалётаў Y-12[55]. У перыяд з 2000 па 2001 год гэтая лічба магла вагацца ад 1600 да 2000 чалавек, хоць намібійскія войскі па-ранейшаму не мелі вялікага значэння для канфлікту[39]. Ваенныя дзеянні абыходзіліся Намібіі ў 150 000 долараў у дзень[56].

    Адміністрацыя зімбабвійскага лідара Роберта Мугабэ накіравала дастаткова сучасныя і вопытныя свае падраздзяленні — ВПС[55]. Армія краіны таксама лічылася адной з найбольш добра абсталяваных і прафесійных у рэгіёне. Менавіта зімбабвійскі ўдзел быў вырашальным фактарам у зыходзе вайны. У баях зімбабвійцы дэманстравалі выбітнае тактычнае майстэрства[57]. Першапачаткова кантынгент краіны складаўся з сіл спецыяльнага прызначэння і некалькіх парашутыстаў, колькасцю ад 600 да 1000 чалавек. Да жніўня 1998 года былі адпраўленыя яшчэ два батальёны. Іх суправаджалі танкі Т-54/55 савецкай вытворчасці, БТРы «Кракадзіл» і разведвальныя машыны EE-9 Cascavel, дастаўленыя ў сталіцу на самалётах ВПС Анголы. Прыкладна ў лістападзе колькасць кантынгенту вырасла да 3800 чалавек і дасягнула піку ў 12 000 у студзені 2001 года[58].

    У вайне ўдзельнічалі апазіцыйныя сілы дзяржаў-інтэрвентаў, напрыклад, Нацыянальны савет абароны дэмакратыі – Сілы абароны дэмакратыі[59], Фронт нацыянальнага вызвалення[60] і іншыя. У гэты перыяд кангалезскі ўрад стаў галоўным саюзнікам антыўрадавых фракцый Угадны, Руанды і Бурундзі[61]. Адных толькі інтэрахамвэ налічвалася 25 000[62].

    Ход вайны

    Кампанія канца 1990-х

    22 жніўня 1998
    13 кастрычніка 1998
    24 снежня 1998
    15 ліпеня 1999
         Пад кантролем урада ДРК і саюзнікаў

         Пад кантролем Руанды і праруандыйскіх баевікоў

         Пад кантролем Уганды і праўгандыйскіх баевікоў

    2 жніўня 1998 года паднялі мяцеж два найлепшых злучэнні арміі ДРК — 10-я (Гома) і 12-я пяхотныя брыгады (Букаву). Яны складаліся пераважна з баньямуленге[22]. Неадкладна ўспыхнулі баі ў Кіншасе, дзе салдаты-тутсі адмовіліся падпарадкавацца загаду раззброіцца. Урадавыя часці хутка здушылі амаль усе ачагі выступленняў[18]. Аднак на ўсходзе краіны мяцежныя вайскоўцы на чале з генералам-маёрам Андэканам, былым паплечнікам Кабілы, яшчэ працягвалі супраціўляцца. На другі дзень яны ўсталявалі кантроль над гарадамі Увіра і Букаву[63].

    4 жніўня паўстанцкі атрад у 150 чалавек, які ўзначальваў палкоўнік Джэймс Кабарэбэ, захапіў пасажырскі самалёт і прыбыў на у горад Кітана (Ніжняе Конга, захад ДРК), апынуўшыся ў стратэгічным тыле кангалезскіх войск, дзе праходзілі перападрыхтоўку былыя байцы арміі Мабуту і атрадаў паўстанцаў мінулай вайны. Частка з іх далучылася да апазіцыі. Такім чынам, мяцежнікі адкрылі другі фронт, захапіўшы парты Матадзі, Бома і Банана і гідраэлектрастанцыю Інга Фолс[18].

    Руанда неадкладна аказала падтрымку мяцежнікам, аб’яднаўшыся з Угандай і Бурундзі. Разам яны акупавалі ўсю паўночна-ўсходнюю частку ДРК. У адказ Кабіла заключыў саюз з хуту і абвясціў вайну ўсім тутсі[64]. Адначасна ўрад запытаў дапамогу ў іншых дзяржаў. Ужо 23 жніўня на мяцежныя тэрыторыі ўварваліся ангольскія бранятанкавыя калоны. Наступленне пачалося з двух бакоў — з анклава Кабінда і з поўначы Анголы. У выніку паўстанцы былі ўзяты ў кляшчы, а пасля іх адціснулі на тэрыторыю, кантраляваную УНІТА[37]. У верасні зімбабвійскія войскі, перакінутыя ў Кіншасу, стрымалі наступленне паўстанцаў, якія ўжо дасягнулі ўскраін сталіцы. Замежная інтэрвенцыя выратавала ўрад Кабілы і адціснула лінію фронту ад Кіншасы[65]. У той жа час на ўсходзе краіны разгарнулі аперацыі суданскія вайскоўцы[40].

    Да кастрычніка лінія фронту адносна стабілізавалася. Вайна распалася на шэраг асобных ачагоў барацьбы за стратэгічныя пункты. Першая буйная бітва разгарнулася за горад Кінду. Адсюль урадавыя войскі планавалі нанесці вырашальны ўдар на поўдзень і зняць аблогу з Лубумбашы. Аднак атрады кангалезскай апазіцыі і руандыйцы апярэдзілі ўдар, аблажыўшы Кінду. Нягледзячы на колькасную перавагу — 5 тысяч салдат арміі ДРК супраць 3 тысяч войск праціўніка — горад захапілі паўстанцы і замежнікі. Прычынай стаў нізкі ўзровень падрыхтоўкі ўрадавых часцей. Таксама ў ходзе бітвы баевікі шырока выкарыстоўвалі сістэмы спадарожнікавай сувязі, што павысіла ўзровень узаемадзеяння падраздзяленняў[1].

    Іншым важным месцам супрацьстаяння стаў Кабало. Тут супраць кангалезскай апазіцыі выступілі зімбабвійскія інтэрвенты[66], якія ў снежні распачалі спробу захапіць горад пры падтрымцы танкаў і авіяцыі[67]. Па выніку бітвы паўстанцы ўтрымалі Кабало[68].

    З заканчэннем сезону дажджоў 1999 года паўстанцы неадкладна пачалі шырокамаштабнае наступленне па трох напрамках: паўднёвае — на Лумумбашы, цэнтральнае — на Мбуджы Маі, паўночна-заходняе — на Мбандаку. У Мбуджы Маі зімбабвійскія часці цягам трох тыдняў адбівалі штодзённыя атакі праціўніка[69]. У жніўні пачаліся сутыкненні паміж часцямі Уганды і Руанды ў ваколіцах Кісангані за кантроль над раёнамі алмазаздабычы. Паўстанцкія групоўкі сталі змагацца паміж сабой услед за сваімі куратарамі. У лістападзе баявыя дзеянні аднавіліся. Асноўныя баі разгарнуліся вакол гарадоў Бакунга і Басанкусу. У апошнім трохтысячны зімбабвійска-кангалезскі гарнізон трапіў у поўнае акружэнне. Забеспячэнне войск ажыццяўлялася толькі па паветры. Спробы прарыву не ўдаваліся. Аднак і ў апазіцыі не хапіла сіл для ўзяцця горада, што дазволіла ўтрымаць Басанкусу[69]. Да канца снежня кангалезскія баевікі захапілі ўсе поўначныя раёны краіны, аж да мяжы з Рэспублікай Конга[70].

    Мірныя ініцыятывы

    З пачатку канфлікту былі прыняты меры па яго ўрэгуляванні як на рэгіянальным, так міжнародным узроўні. ПАР меркавала вырашыць праблему крызісу праз інтэграцыю сіл паўстанцаў і палітычных партый апазіцыі ва ўрад нацыянальнага адзінства. Прэзідэнт краіны Нельсан Мандэла прапанаваў наступныя крокі: спыненне агню з замарожваннем лініі фронту без тэрміновага вываду замежных кантынгентаў; прызнанне Кабілы ў якасці кіраўніка дзяржавы; правядзенне агульнанацыянальнай дыскусіі з удзелам усіх бакоў канфлікту; фарміраванне ўрада нацыянальнага адзінства з уключэннем іншых палітычных сіл, акрамя блока прэзідэнта; падрыхтоўка агульнанацыянальных выбараў. Гэты план міру быў прыняты паўстанцамі, але ад яго адмовіліся ўлады. Тады Мандэла прапанаваў сфармаваць пасрэдніцкі камітэт з прадстаўнікоў Мазамбіка, Танзаніі і ПАР для змякчэння сітуацыі. Але запусціць дыпламатычны механізм аказалася не так-то проста, паколькі ў ПАР па праблеме ДРК паўсталі сур’ёзныя рознагалоссі з Зімбабвэ: Мандэла выступіў за спыненне агню, а Мугабэ прагаласаваў за ваенную падтрымку ДРК[71].

    Іншай прычынай тупіковасці дыпламатычнага працэсу была адмова кангалезскіх уладаў прыняць апазіцыю за сталом перамоваў. Сітуацыя стала выпраўляцца, калі лівійскі лідар Муамар Кадафі арганізаваў шэраг сакрэтных сустрэч па чарзе з кіраўнікамі Уганды, ДРК і вядучых узброеных груповак. 18 красавіка 1999 года ў Сірце (Лівія) Кабіла і яго ўгандыйскі калега Ёверы Мусевені пад наглядам лівійскага кіраўніка падпісалі Пагадненне аб спыненні вайны. У сярэдзіне мая таго ж года па ініцыятыве Кадафі ў Сірце склікана новая сустрэча, на якой прэзідэнт ДРК упершыню прызнаў, што дыялог з паўстанцамі магчыма было б правесці ў Лусацы (Замбія)[71].

    У ліпені шасцю ваюючымі краінамі (Дэмакратычная Рэспубліка Конга, Ангола, Намібія, Зімбабвэ, Руанда і Уганда) было падпісана Лусакскае пагадненне аб спыненні агню. 1 жніўня ўлады заключылі перамір’е з ВРК, а 31 жніўня — з КАД[72][73].

    30 лістапада, на фоне чарговай эскалацыі вайны, Савет Бяспекі ААН прыняў рэзалюцыю № 1279. Дакумент санкцыянаваў разгортванне шматнацыянальных сіл у складзе 5537 міратворцаў і 500 назіральнікаў. Місія прызначалася для кантролю за выкананнем Лусакскага пагаднення[74][75].

    Кампанія пачатку 2000-х

    11 чэрвеня 2000
    15 лютага 2001
         Пад кантролем урада ДРК і саюзнікаў

         Пад кантролем Руанды і праруандыйскіх баевікоў

         Пад кантролем Уганды і праўгандыйскіх баевікоў

    Нягледзячы на ўвод міратворцаў ААН і заключэнне Лусакскага пагаднення, сутыкненні працягваліся. Неаднаразовыя дыпламатычныя спробы некалькіх краін і міжнародных арганізацый, такіх як ААН, Арганізацыя афрыканскага адзінства (цяперашні Афрыканскі саюз) і Садружнасць развіцця краін Паўднёвай Афрыкі, не дапамаглі спыніць канфлікт. Найбольш буйныя бітвы адбываліся ў раёнах стратэгічнага значэння — правінцыі Катанга (багатая меддзю) і Усходняе Касаі (цэнтр алмазнай здабычы). Мэта Руанды заключалася менавіта ў захопе багатых прыроднымі рэсурсамі раёнаў, каб пазбавіць урад ДРК крыніц фінансавання ваенных дзеянняў. У перыяд з мая па снежань 2000 года было зафіксавана каля 177 сутыкненняў, прычым з тэндэнцыяй нарастання. У дадзеных правінцыях баі пераважна вяліся паміж вяліся узброенымі групамі «Май-май» і сіламі паўстанцаў, падтрыманых замежнымі саюзнікамі. У некаторых раёнах на працягу года было зафіксавана да 10 сутыкненняў. Відавочцаў паведамлялі аб прысутнасці руандыйскіх і ўгандыйскіх вайскоўцаў, якія забяспечвалі ахову шахт, дзе здабываліся колтан і алмазы[71].

    У сакавіку 2000 года тэрыторыя, падкантрольная апазіцыі і яе саюзнікам, дасягнула піка[70]. У маі і чэрвені абвастрыўся ўгандыйска-руандыйскі канфлікт вакол алмазнай здабычы пад Кісангані. 9 жніўня сіламі ВРК у раёне ракі Убангі было спынена буйное наступленне праціўніка[76][77][69]. У кастрычніку войскі ДРК пры падтрымцы арміі Зімбабвэ пачалі аперацыю па вызваленні Катангі і на працягу двух тыдняў адваявалі значную колькасць гарадоў, аднак, у далейшым наступленне было спынена. У снежні ў Харарэ было падпісана пагадненне аб стварэнні дзесяцімільнай зоны бяспекі ўздоўж лініі фронту і размяшчэння ў ёй назіральнікаў ААН[69].

    16 студзеня 2001 года Ларан Кабіла быў застрэлены ў прэзідэнцкім палацы ў Кіншасе[78][79]. Першапачаткова ўрад заявіў, што прэзідэнт паранены, але яшчэ жывы. Яго даставілі самалётам у Зімбабвэ для інтэнсіўнай тэрапіі, дзе той і памёр[80]. Абставіны забойства Кабілы незразумелыя і былі прадметам шматлікіх чутак і рознагалоссяў[81]. Так ці інакш, але ўлада перайшла да ягонага сына Жазефа[82].

    У гэты перыяд расстаноўка сіл, у цэлым, не змянялася. Бакі стаміліся ад вайны, а таму абменьваліся млявымі ўдарамі[83]. У 2002 годзе становішча праціўнікаў Кабілы пагоршылася: многія байцы КАД альбо дэзертыравалі, альбо перайшлі на бок урада. Баньямуленге, якія да гэтага часу заставаліся касцяком праруандыйскіх сіл у ДРК, стаміліся ад вайны. Час ад часу апалчэнцы бунтавалі[84].

    У сакавіку групоўка КАД-Гома захапіла ва ўрадавых войск горад Маліра, размешчаны на ўзбярэжжы возера Танганьіка. Па даных названай фракцыі, на наступны дзень у адказ населены пункт быў абстраляны ўрадавымі кананерскімі лодкамі. Захоп быў расцэнены як парушэнне Лусакскага пагаднення аб спыненні агню[85].

    Завяршэнне вайны

    Дж. Буш, Ж. Кабіла (злева, ДРК), Т. Мбэкі (цэнтр, ПАР), П. Кагамэ (справа, Руанда) на перамовах у Нью-Ёрку, 13 верасня 2002 года.

    У красавіку 2002 года актывізаваліся мірныя перамовы[19]. 19-га чысла кангалезкія фракцыі падпісалі дагавор, які прадугледжваў фарміраванне ўрада з прадстаўнікоў усіх удзельнікаў канфлікту, інтэграцыю баевікоў у армію і паліцыю, свабодныя выбары. Ключавыя пасады размеркаваны паміж уладай і апазіцыяй: прэзідэнтам заставаўся Кабіла, прэм’ер-міністрам павінен быў стаць Бемба[86]. У кастрычніку ў Прэторыі праведзены чарговыя сустрэчы прадстаўнікоў урада з апазіцыяй. Бакі абмяркоўвалі пасляваенны падзел улады. 16 снежня было нечакана заключана новае пагадненне, як мяркуецца, пад ціскам кіраўніка ПАР Таба Мбэкі[87]. У дакуменце ўтрымліваліся тыя ж асноўныя пункты, што і ў красавіцкай дамове[88].

    30 ліпеня ў Прэторыі падпісана пагадненне паміж Руандай і Дэмакратычнай Рэспублікай Конга[89]. Паводле дамовы, руандыйскі кантынгент павінен быў пакінуць зону баявых дзеянняў. Апалчэнне Інтэрахамвэ стала раззбройвацца[90]. 27 верасня руандыйцы пачалі пакідаць краіну[83], а 5 кастрычніка Руанда абвясціла аб завяршэнні вываду свайго кантынгенту[91]. 6 верасня ДРК падпісала дамову і з Угандай, армія якой таксама абавязвалася пакінуць тэрыторыю суседняй дзяржавы[92][83]. Пакідаць «гарачую кропку» сталі і саюзнікі Кабілы: у канцы 2001 года быў завершаны вывад намібійскіх войск[39]; далей сталі сыходзіць зімбабвійцы, цалкам пакінуўшы краіну да канца 2002-га[58].

    Адносна часцей Узброеных сіл Уганды, якія размяшчаліся галоўным чынам у правінцыі Ітуры, узніклі праблемы. Вывад замежных войск прывёў у маі 2003 года да эскалацыі даўняга канфлікту паміж плямёнамі хема і лінду. У эпіцэнтры баёў апынуліся 700 вайскоўцаў ААН. Пасля дзесяці дзён сутыкненняў, толькі пры пасрэдніцтве кангалезскага ўрада, удалося дамагчыся спынення агню. Францыя, атрымаўшы мандат ААН, пачала ваенную аперацыю «Artemis», перакінуўшы ў Ітуры 1500 салдат і размясціўшы ў суседняй Угандзе ўдарную эскадрыллю з 10 самалётаў. Французскае камандаванне прымусіла бакі прыпыніць сутычкі[83].

    30 чэрвеня ў Кіншасе паўстанцы і Кабіла падпісалі пагадненне аб падзеле ўлады. У падпарадкаванні прэзідэнта застаўся штаб Узброеных сіл і ВМФ, лідары КАД узначалілі сухапутныя войскі, лідары ВРК — ВПС. Краіну падзялілі на 10 ваенных акругаў, перадаўшы іх у падпарадкаванне кіраўнікам асноўных груповак. Афіцыйна вайна скончылася[83].

    Наступныя падзеі

    За аснову прымірэння ўрада і апазіцыі ДРК легла класічная схема народаўладдзя, якая прызнае права Кабілы займаць пасаду прэзідэнта краіны на пераходны перыяд. У той жа час склалася рэдкая, калі не выключная, формула ўлады: прэзідэнт і чатыры віцэ-прэзідэнта. Прычым двое з іх, найбольш уплывовыя, належалі да ўзброенай апазіцыі, і за імі стаяла больш за 10 тыс. баевікоў. У гэтых умовах пачаўся найскладанейшы этап кангалезскай перабудовы. Пры адсутнасці адзінства ў пераходным урадзе трэба было завяршыць працэс фарміравання прававой базы, павысіць абароназдольнасць шляхам стварэння арміі і паліцыі, ліквідаваць узброеныя групоўкі, аднавіць дзяржаўную ўладу па ўсёй краіне і, як завяршэнне працэсу пераходнага перыяду, правесці агульнадэмакратычныя выбары[93].

    Размах і амбіцыйнасць задач пераходнага перыяду прымусілі мабілізаваць унутраныя рэсурсы краіны для рэалізацыі намечаных праграм. У 2005 годзе была праведзена рэгістрацыя 25 млн будучых выбаршчыкаў, абсталявана 50 тысяч выбарчых участкаў, адбыўся канстытуцыйны рэферэндум. У лютым наступнага года Кабіла зацвердзіў новую Канстытуцыю і закон аб усеагульных выбарах, які вызначаў тэрміны і парадак іх правядзення. Гаворка ішла пра прэзідэнцкія, парламенцкія і выбары ў мясцовыя органы самакіравання. Змянілася геральдыка краіны. На гербе леў саступіў месца леапарду, а сцяг вярнуў сваё аблічча часоў 1963—1971 гадоў[93]. У 2006 годзе ў краіне прайшлі выбары, перамогу на якіх атрымаў Кабіла. Тым самым, пераходны перыяд быў завершаны[94].

    Абстаноўка ў краіне па-ранейшаму была неспакойнай. ДР Конга была ахоплена палітычнымі і эканамічнымі крызісамі, насельніцтва пакутавала ад беспрацоўя і злачыннасці[93]. Усё яшчэ працягваўся ўзброены гвалт. Гэта было абумоўлена непрымірымай пазіцыяй урада Руанды, які не жадаў пазбаўляцца даходаў ад экспарту кангалезскіх мінералаў, і дзейнасцю ва Усходнім Конга груповак хуту. Працягвалі барацьбу баевікі-тутсі, меўшы асцярогі з нагоды сваёй далейшай маргіналізацыі. У 2004 годзе тутсі разгарнулі паўстанне ў правінцыі Паўночнае Ківу. Такім чынам, баявыя дзеянні аднавіліся[95][96]. Збольшага працягу канфрантацыі спрыяла знешнеэканамічныя арыентацыя краін: ДР Конга ўзяла курс на збліжэнне з КНР, у той час як Руанда карысталася падтрымкай Захаду[97].

    Вайна выклікала пагрозу «балканізацыі» ДР Конга. Упершыню ў падобную сітуацыю краіна трапіла яшчэ ў першыя гады незалежнасці, але ёй удалося пераадолець крызіс. З другой паловы 1990-х фактычна знікла цэнтралізаваная дзяржава, адбыўся падзел на дзве, а затым на тры асноўныя вобласці ўплыву: Захад (прадстаўлены афіцыйнымі ўладамі), Усход (у асаблівасці рэгіён Ківу, дзе дзейнічаюць апазіцыйныя групоўкі) і Поўдзень (рэгіён Катанга, дзе ў пачатку 2000-х актывізаваўся сепаратысцкі рух і моцны пазіцыі атрадаў «Май-май»). Становішча пагаршаецца рэгіяналізацыяй: паводле артыкула 3 канстытуцыі 2006 года, правінцыі і дэцэнтралізаваныя тэрытарыяльныя ўтварэнні валодаюць правасуб’ектнасцю і кіруюцца мясцовымі органамі. Яны карыстаюцца свабодным кіраваннем і аўтаноміяй кіравання сваімі эканамічнымі, чалавечымі, фінансавымі і тэхнічнымі рэсурсамі[98].

    У пасляваенную эканоміку ДРК укараніліся магутныя фінансава-прамысловыя кампаніі з ЗША, ПАР, Швейцарыі і КНР. Танная працоўная сілы і самае прымітыўнае абсталяванне дазваляе карпарацыям-пасярэднікам скупляць рэсурсы па нізкай цане, а затым перапрадаваць сусветным гігантам. Адсюль і характэрная асаблівасць дзеянняў мясцовых узброеных фарміраванняў, якія імкнуцца ў першую чаргу ўзяць пад кантроль руднікі[32][99].

    Страты і шкода

    Людскія ахвяры

    Міжнародны камітэт выратавання (МКВ) назваў Другую кангалезскую самым смяротным канфліктам з часоў Другой сусветнай вайны[100]. Паводле ацэнак Міжнароднага камітэта Чырвонага Крыжа за 2004 года, колькасць загінуўшых склала ад 3,4 да 4,4 мільёна чалавек. У 2008 годзе МКВ заявіў, што баявыя дзеянні і іх наступствы забралі 5,4 мільёна жыццяў, у асноўным ад хвароб і недаядання. Ахвяры непасрэдна ад баявых дзеянняў склалі 500 000 загінуўшымі[101][102] (існуюць таксама ацэнкі ў 350 000 забітых[103][104]). Кангалезская актывістка па абароне ахвяр згвалтаванняў Рэбека Масіка Кацува заяўляла пра каля 6 млн ахвяр[105]. Яшчэ 2 мільёны чалавек былі вымушаны пакінуць свае дамы[19]. У агульную колькасць загінуўшых таксама ўнесены 60—70 тысяч пігмеяў (40 % ад даваеннай пігмейскай дыяспары Усходняга Конга), забітых падчас кампаніі «Сціранне табліцы», праведзенай ВРК[106]. Правабаронцы заклікалі прызнаць гэта генацыдам, аднак такі статус трагедыя так і не атрымала[107].

    У сваю чаргу Праект справаздачы аб бяспецы чалавека Універсітэта Саймана Фрэйзера аспрэчвае большасць ацэнак. Як сцвярджалі спецыялісты, лічбы былі заснаваны на агульным узроўні смяротнасці[108][109].

    Эканамічная шкода

    З-за вайны інфраструктура знасілася, а пастаянная пагроза нападаў зрабілі немагчымым сухапутнае паведамленне паміж рэгіёнамі краіны, у выніку чаго ўнутраны гандаль у дзяржаве застопарыўся. Па рацэ Конга, самым важным транспартным маршруце, на некалькі гадоў прыпынілася суднаходства. Ізаляваныя вёскі апынуліся адрэзанымі ад гарадскіх рынкаў, а гарады пакутавалі ад недахопу стравы. У сталічнай Кіншасе цэны на прадукты харчавання за год выраслі ў чатыры разы. Сітуацыя пагаршалася тым, што міжнародная дапамога паступала вельмі рэдка. Першапачаткова яна ў асноўным абмяжоўвалася сталіцай і толькі ў 2001 годзе дасягнула непасрэдных зон баявых дзеянняў[110].

    Узмацнілася збядненне насельніцтва. Даследаванне, праведзенае ўрадам краіны ў 2006 годзе, паказала, што 76 % жыхароў не маглі адправіць сваіх дзяцей у школу, 79 % недаядалі, 81 % не мелі належнага жылля, а 82 % не мелі доступ да медыцынскай дапамогі. 71 % грамадзян былі ў абсалютнай беднасці. Па даных гуманітарных арганізацый, у 2000 годзе 31 % жыхароў Кіншасы хранічна недаядалі і толькі 10 % маглі дазволіць сабе трохразовае харчаванне. У 2003 годзе сярэдняе спажыванне ежы насельніцтвам складала 1300 кілакалорый у дзень[111].

    Сярод замежных інтэрвентаў галоўным пацярпелым было Зімбабвэ. З-за ўдзелу краіны ў вайне Міжнародны валютны фонд і Сусветны банк паставілі на перагляд свае праграмы дапамогі Харарэ[112], пазбавіўшы Мугабэ замежнай валюты, неабходнай яму для куплі запасных частак для ваеннай тэхнікі на суму 600 мільёнаў долараў [113]. Часопіс Financial Times паведаміў, што ў перыяд са студзеня па чэрвень 2000 года ўрад Зімбабвэ выдаткаваў 166 мільёнаў на ваенныя патрэбы[114][115][116]. Гэтыя фактары спрыялі сур’ёзнай эканамічнай нестабільнасці ў краіне ў 2000-я, кульмінацыяй якой стала гіперінфляцыя 2007—2009 гадоў[116][117].

    Экалагічная шкода

    З-за вайны ў Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга папуляцыя сланоў скарацілася ўдвая. З 22 000 бегемотаў засталося толькі 900[118][119]. Акрамя таго, страчана 1,31 % лясоў краіны, што супастаўна з памерам тэрыторыі Бельгіі[120]. Гэта было абумоўлена адразу некалькімі прычынамі:

    1. Перасяленне мірных жыхароў з населеных пунктаў у лясы, дзе ў выніку палявання па дзікіх жывёл бежанцы скарацілі іх папуляцыю[121]. Неабходнасць выжыць вымушала людзей парушаць табу (гэта тычылася толькі вясковых, бо ў выхадцаў з горада забарон не існавала). Так, паводле даследвання Кіёцкага ўніверсітэта 2009 года, у народа нганда з-за вайны знікла забарона на паляванне па баноба[122].
    2. Размяшчэнне паўстанцамі сваіх баз у джунглях, з-за чаго мяса дзікіх жывёл стала асноўнай ежай апалчэнцаў[119].
    3. Улады ДРК, шукаючы сродкі для вядзення вайны, здавалі ў арэнду ўчасткі з ляснымі масівамі замежным карпарацыям[123].

    Злачынствы і парушэнні

    Сустрэча ахвяр згвалтаванняў, якія праходзілі праграму USAID па рэінтэграцыі.

    Следствам узброенага канфлікту сталі шматлікія злачынствы супраць чалавечнасці і ваенныя злачынствы. Некаторыя з іх застаюцца беспакаранымі. Праблему спрабуюць пераадолець улады ДР Конга, праваахоўныя рэгіянальныя і міжнародныя арганізацыі, прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці, аднак пакуль яна застаецца нявырашанай[124].

    Пакаранне за ўчыненыя злачынствы стала «болевым пунктам» для дзяржавы. Істотнай перашкодай для яе рашэння з’яўляецца ваенна-палітычны крызіс на ўсходзе краіны, актыўнасць баевікоў як кангалезскага, так і замежнага паходжання, слабасць сілавых структур. Судовыя органы практычна бяздзейнічаюць у чаканні рэформы, на якую не хапае ні сіл, ні фінансавых рэсурсаў. Нямоглымі застаюцца таксама патрабаванні рэгіянальных арганізацый і грамадзянскай супольнасці прыцягнуць вінаватых да адказу з-за недастатковай развітасці і актыўнасці[125]. Больш за тое, дзясяткі баевікоў працягваюць здзяйсняць супрацьпраўныя дзеянні супраць безабаронных жыхароў у кангалезскіх правінцыях. Гэта стварае спрыяльную глебу для ўзнікнення новых ачагоў узгарання канфліктаў і незлічоных людскіх страт[126].

    У перыяд з 1993 па 2003 год з 617 зафіксаваных выпадкаў грубых парушэнняў правоў чалавека раскрыта не больш за два дзясяткі, што, у сваю чаргу, паказвае слабасць усёй судовай сістэмы ДРК. У 2010-я было раскрыта і даведзена да суда ўсяго некалькі спраў, звязаных з адказнасцю некаторых асоб за генацыд, ваенныя злачынствы і злачынствы супраць чалавечнасці. Улічваючы вельмі нізкія паказчыкі ў выкрывальнасці злачынстваў, кангалезцам даводзіцца звяртацца па дапамогу ў Міжнародны крымінальны суд (МКС) і іншыя міжнародныя інстанцыі для выпраўлення становішча ў гэтай сферы[127]. Тым не менш, кангалезскі правасуддзе хоць працуе павольна, але ўсё ж мае пэўныя дасягненні[128].

    У верасні 2011 года ўлады распачалі спробу стварэння Міжнароднага крымінальнага суда па ДРК (аналагічнага таму, які быў створаны па Руандзе). Аднак у жніўні парламент адхіліў праект закона аб заснаванні такой установы. Дэпутаты апелявалі да таго, што маюць намер ратыфікаваць Рымскі статут, які не дапускае стварэння міжнароднага трыбунала па асобна ўзятай краіне. У ДРК разгарнулася жорсткая палеміка паміж прыхільнікамі і праціўнікамі дадзенай ініцыятывы[129].

    У 2007—2013 гадах вялося следства па справе Мацьё Нгуджола Чуі, які раней узначальваў Фронт нацыяналістаў і інтэграцыяністаў. Былы баявік абвінавачваўся па сямі пунктах у ваенных злачынствах і трох — у злачынствах супраць чалавечнасці. Адным з галоўных эпізодаў абвінавачвання быў напад на вёску Багаро ў правінцыі Ітуры (24 лютага 2003). Тады апазіцыянеры забілі 200 мірных жыхароў з народнасці хема. Нгуджола былі таксама прад’яўленыя абвінавачванні ў вярбоўцы і выкарыстанні дзяцей-салдат, у рабаваннях, сексуальным гвалце над захопленымі жанчынамі і дзяўчынкамі, утрыманні палонніц у нечалавечых умовах. Па той жа справе разам з ім праходзіў таксама адзін з былых лідараў Патрыятычных сіл супраціўлення Ітуры — Жэрмен Катанга. Пазней справы двух баевікоў былі падзелены. У выніку датычнасць Нгуджола да разні ў Багаро і іншых эпізодах не была даказана, а вось Катанга атрымаў 12 гадоў турмы[130].

    Тым часам пачаўся судовы працэс над Боска Нтаганда, які добраахвотна здаўся амерыканскай дыпмісіі ў Руандзе, запатрабаваўшы перадаць сябе МКС. Гэта стала першай добраахвотнай здачай міжнароднаму трыбуналу. Экс-баевіка абвінавацілі ў ваенных злачынствах і злачынствах супраць чалавечнасці, учыненых у перыяд з верасня 2002 па верасень 2003 года. У яго справе ўтрымлівалася 922 імя ахвяр, 97 з якіх — так званыя «дзеці-салдаты», якіх абвінавачаны рэкрутаваў у шэрагі паўстанцаў[131].

    Пілоты з былога СССР

    Пасля распаду СССР вялікая колькасць вайскоўцаў па розных прычынах вымушаны былі адысці ад службы. Падобная сітуацыя была і ў грамадзянскіх галінах. У пошуках заробку яны накіраваліся ў розныя «гарачыя кропкі» як на постсавецкай прасторы, так і па-за ёй. Па словах прэзідэнта расійскай Асацыяцыі лётнага складу Анатоля Качура, за мяжу з’ехалі каля 7 тыс. лётчыкаў і тэхнікаў з былога СССР, большасць з іх па прыватных кантрактах. Лёс многіх застаўся невядомым. Толькі ў Афрыцы з 400 пілотаў, якія ляталі па прыватных кантрактах, палова трапіла ў палон ці загінула[132].

    Непасрэдна ў ДР Конга найміты з былога СССР з’явіліся яшчэ ў сярэдзіне 1990-х, некаторыя з іх змагаліся ў Першай кангалезскай вайне на баку Мабуто[133]. У Другой кангалезскай вайне яны ваявалі за Кабілу. Замежнікі ляталі на чатырох Су-25, закупленых у Грузіі па кантракце 1999 года Тбіліскага авіяцыйнага завода. З іх два самалёты пабудовы 1991 года (завадскія нумары 25508110578 і 25508110579, бартавыя нумары ВПС ДРК FG-500 і FG-501) і два самалёты новай пабудовы 1999 года (завадскія нумары 25508110580 і 25508110581, бартавыя нумары ВПС ДРК FG-502 і FG-503). Дастаўка машын з Тбілісі ў ДРК праведзена ў канцы 1999 — пачатку 2000, пасля чаго дадзеныя чатыры штурмавікі склалі аснову баявога патэнцыялу ВПС краіны. Пазней лётчыкі грунтаваліся на аэрадромах Гома і Букаву, сярэдняя заработная плата наймітаў складала ад 1 да 1,5 тысяч долараў у месяц[3].

    У жніўні 2001 года ў джунглях з-за адмовы рухавіка разбіўся самалёт Ан-28, які належаў мясцовай кампаніі Agefreco Air. На месцы катастрофы, за 25 км ад аэрапорта горада Букаву, байцы з атрадаў паўстанцаў і мясцовыя жыхары знайшлі целы дваіх пілотаў і трохгадовага кангалезскага дзіця. Яшчэ сем чалавек, якія знаходзіліся ў самалёце, атрымалі раненні. Як заявіў уладальнік самалёта Патрыс Башэнгезі, яго пілатавалі Генадзь Соснін (грамадзянін Расіі) і Садырдат Аралееў (грамадзянін Казахстана)[132].

    З канцом вайны замежнікі засталіся ў краіне і ўдзельнічалі ў наступных ваенных канфліктах. У снежні 2006 года Су-25 (борт FG-503) быў страчаны падчас катастрофы, загінуў лётчык з Беларусі А. П. Ліхоткін. У чэрвені 2007 года разбіўся борт FG-501, загінуў украінскі лётчык А. А. Маргатаў[3].

    Гл. таксама

    Заўвагі

    Каментарыі

    1. ↑ У рамках паўстання ГАС.
    2. ↑ У рамках паўстання АДС.
    3. ↑ Паміж кісанганскай і гомскай фракцыімі адбываліся сутыкненні.
    4. ↑ У рамках грамадзянскай вайны ў Анголе.
    5. ↑ У рамках Другой грамадзянскай вайны ў Судане.
    6. ↑ У 2000 годзе на тэрыторыі ДР Конга адбылася Шасцідзённая вайна паміж Руандай і Угандай.
    7. ↑ У рамках Ітурыйскага канфлікту.

    Крыніцы

    1. 1 2 3 4 5 Коновалов 2012, p. 70.
    2. ↑ Торговля оружием и будущее Беларуси — maxpark (5 марта 2011)
    3. 1 2 3 4 Ремонт и модернизация штурмовиков Су-25 ДРК в Барановичах (30 октября 2018)
    4. ↑ Завоюет ли Беларусь позиции на глобальных рынках оружия? — maxpark (10 сентября 2011)
    5. 1 2 3 Congo at War: A Briefing of the Internal and External Players in the Central African Conflict. International Crisis Group (17 лістапада 1998). Архівавана з першакрыніцы 26 June 2021. Праверана 26 June 2021.
    6. 1 2 3 4 Денисова и Костелянец 2023, p. 39.
    7. 1 2 3 Россия и Африка 2023, p. 94.
    8. ↑ Россия и Африка 2023, p. 93.
    9. ↑ Чешские власти незаконно поставляли оружие в Африку. Архівавана з першакрыніцы 29 чэрвеня 2019. Праверана 29 чэрвеня 2019.
    10. ↑ Scholl-Latour 2003, p. 122.
    11. ↑ Scholl-Latour 2003, p. 310.
    12. ↑ Alexander Schwabe: Kongo-Krieg: Massaker, Hungertod und dicke Geschäfte. auf: spiegel online. 14. November 2002.
    13. ↑ Katherine Murison, ed. (2002). Africa South of the Sahara 2003. Londres: Routledge, pp. 148. ISBN 978-1-85743-131-5. 40.000 soldados y 5.500 gendarmes.
    14. 1 2 3 Черная заря. Самая страшная война современности продолжается до сих пор. О ней все забыли // Lenta.ru, 2 августа 2018
    15. ↑ ДР Конго и Россия 2020, p. 144.
    16. ↑ Торговля оружием по-молдавски Архіўная копія ад 20 лістапада 2018 на Wayback Machine — Молдавские ведомости, 10.02.2009
    17. ↑ В Африке возобновилась самая кровавая гражданская война в её истории(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 14 ліпеня 2014. Праверана 11 лістапада 2008.
    18. 1 2 3 4 5 6 7 Коновалов 2012, p. 69.
    19. 1 2 3 Soderlund, Walter C.; DonaldBriggs, E.; PierreNajem, Tom; Roberts, Blake C. (2013-01-01). Africa's Deadliest Conflict: Media Coverage of the Humanitarian Disaster in the Congo and the United Nations Response, 1997–2008. Waterloo: Wilfrid Laurier University Press. ISBN 9781554588787. Архівавана з арыгінала 23 February 2016. Праверана 16 February 2016.
    20. ↑ Bowers, Chris. World War Three. My Direct Democracy (24 ліпеня 2006). Архівавана з першакрыніцы 7 October 2008.
    21. ↑ "Congo war-driven crisis kills 45,000 a month-study". // Reuters. 2008-01-22. Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 10 жніўня 2010. Праверана 29 студзеня 2019.
    22. 1 2 Johnson 2009, p. 86.
    23. ↑ Коновалов 2012, p. 67.
    24. 1 2 3 Сидорова (война) 2011, p. 82.
    25. ↑ Россия и Африка 2023, p. 89.
    26. ↑ Россия и Африка 2023, p. 90.
    27. 1 2 Денисова и Костелянец 2023, p. 40.
    28. ↑ BERCI, October 1997. p. 38, as cited in International Crisis Group, 21 May 1999. How Kabila Lost His Way: The performance of Laurent Désiré Kabila’s government Архівавана 20 верасня 2021 года.. p. 9. Texts have been modified and adapted from the original.
    29. ↑ Reyntjens, Filip (2010). The Great African War: Congo and Regional Geopolitics, 1996–2006. New York: Cambridge University Press. p. 169. ISBN 9780521169059.
    30. ↑ James Rupert. NATIONALIST OUTCRY THREATENS TUTSIS IN CONGO CAPITAL // The Washington Post, 1 octobre 1998
    31. ↑ Россия и Африка 2023, pp. 90–91.
    32. 1 2 ДР Конго и Россия 2020, p. 143.
    33. ↑ Демократическая Республика Конго: «сердце Африки» — страна Патриса Лумумбы. К 55-летию установления дипломатических отношений
    34. 1 2 Talbot, Chris. The Congo: Unanswered questions surround Kabila's assassination – World Socialist Web Site. wsws.org (25 студзеня 2001). Архівавана з першакрыніцы 23 February 2016. Праверана 16 лютага 2016.
    35. ↑ Kron, Josh (2009-03-12). "Congo: Delays in Rebel Leader's Case". The New York Times [амерыканская англійская]. ISSN 0362-4331. Архівавана з арыгінала 20 May 2021. Праверана 2021-05-20.
    36. 1 2 3 Россия и Африка 2023, p. 92.
    37. 1 2 3 4 Коновалов 2012, pp. 69–70.
    38. 1 2 Сидорова (война) 2011, p. 84.
    39. 1 2 3 Scramble for the Congo: Anatomy of an Ugly War. Архівавана з першакрыніцы 29 October 2013. Праверана 18 June 2013.
    40. 1 2 1999 World Report: Sudan. Human Rights Watch (1999). Архівавана з першакрыніцы 12 November 2008. Праверана 4 December 2016.
    41. ↑ Reyntjens, Filip (24 August 2009). The Great African War: Congo and Regional Geopolitics, 1996–2006. Cambridge University Press. p. 62. ISBN 978-0-521-11128-7.
    42. ↑ Денисова и Костелянец 2023, pp. 40–41.
    43. ↑ First assessment of the armed groups operating in DR Congo(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 кастрычніка 2008. Праверана 9 сакавіка 2024.
    44. 1 2 3 4 Prunier 2009, p. 306.
    45. ↑ DRC: Who's who in Ituri - militia organisations, leaders. IRIN humanitarian news and analysis, UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (20 красавіка 2005). Архівавана з першакрыніцы 16 March 2012.
    46. ↑ "Profile: DR Congo militia leader Thomas Lubanga". BBC News. 23 January 2009. Архівавана з арыгінала 31 January 2009.
    47. ↑ Profile: DR Congo militia leader Thomas Lubanga. BBC News. Праверана 27 ліпеня 2023.
    48. ↑ Union of Patriotic Congolese (UPC). GlobalSecurity.org (1 чэрвеня 2003). Архівавана з першакрыніцы 28 June 2003.
    49. ↑ "DR Congo 'awash' with child soldiers". BBC News. 17 February 2003.
    50. ↑ «Ituri: Bloodiest Corner of Congo — Who is Who — Armed Political Groups in Ituri» (May 2003), Human Rights Watch
    51. ↑ "Africa's great war". The Economist. 4 July 2002. Архівавана з арыгінала 5 February 2007. Праверана 7 February 2007.
    52. ↑ Scholl-Latour 2003, p. 35.
    53. ↑ Johnson 2009, p. 93.
    54. ↑ Johnson 2009, p. 89.
    55. 1 2 Peter Abbott (2014). Modern African Wars: The Congo 1960–2002. Osprey Publishing. pp. 41–42. ISBN 978-1782000761.
    56. ↑ Namibia will withdraw troops once UN peacekeepers in place (25 лістапада 1999). Архівавана з першакрыніцы 17 May 2014. Праверана 17 May 2014.
    57. ↑ Great Lakes Conflagration-The Second Congo War 1998 – 2003. Helion and Company. 2013. p. 62. ISBN 978-1909384668.
    58. 1 2 Africa south of the Sahara 2004. London: Routledge. 2003. pp. 272. ISBN 1-85743-183-9. OCLC 52621809.
    59. ↑ Burundi : Les combats s'intensifient. Архівавана з першакрыніцы 2 чэрвеня 2021. Праверана 29 мая 2021.
    60. ↑ Lansford, Tom, рэд. (2017). Political Handbook of the World 2016-2017. Volume 1. Thousand Oaks, California: SAGE Publishing. ISBN 978-1-5063-2718-1.
    61. ↑ Денисова и Костелянец 2023, p. 41.
    62. ↑ Johnson 2009, p. 104.
    63. ↑ Blow by blow in the Congo crisis
    64. ↑ BBC, 12 de agosto de 1998, Hate messages on East Congolese radio (англ.)
    65. ↑ Scherrer, Christian P. (2002). Genocide and crisis in Central Africa : conflict roots, mass violence, and regional war. Westport, Conn.: Praeger. pp. 274–275. ISBN 0-275-97224-0. OCLC 44979803.
    66. ↑ World: Africa UN issues new Congo peace appeal. Архівавана з першакрыніцы 8 лютага 2015. Праверана 15 лістапада 2008.
    67. ↑ Cease-fire talks fail to dent Congo fighting. Архівавана з першакрыніцы 11 снежня 2008. Праверана 15 лістапада 2008.
    68. ↑ UN Boats Head Upriver With First Aid In Two Years(недаступная спасылка)
    69. 1 2 3 4 Коновалов 2012, p. 71.
    70. 1 2 Johnson 2009, p. 96.
    71. 1 2 3 Сидорова (война) 2011, p. 85.
    72. ↑ Kasanda, Peter L. (23 July 1999). "Letter Dated 23 July 1999 From The Permanent Representative of Zambia to the United Nations Addressed to the President of the Security Council" (PDF). United Nations. Архівавана (PDF) з арыгінала 24 September 2020. Праверана 12 March 2020. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка)
    73. ↑ SECRETARY-GENERAL WELCOMES RCD SIGNING OF LUSAKA CEASEFIRE AGREEMENT ON DEMOCRATIC REPUBLIC OF CONGO | Meetings Coverage and Press Releases. United Nations (31 жніўня 1999). Архівавана з першакрыніцы 21 September 2021. Праверана 12 сакавіка 2020.
    74. ↑ Consejo de Seguridad de las Naciones Unidas, 30 de noviembre de 1999. Resolución 1279(недаступная спасылка) (en español).
    75. ↑ Johnson 2009, p. 106.
    76. ↑ 2008 Octubre " diario de un corresponsal — el congo se desangra de nuevo
    77. ↑ Scramble for the Congo: Anatomy of an Ugly War (англ.). Crisis Group (20 снежня 2000). Архівавана з першакрыніцы 6 June 2021. Праверана 6 чэрвеня 2021. Modified from the original.
    78. ↑ Onishi, Norimitsu (2001-01-17). "Congo Leader Reportedly Dead After Being Shot by Bodyguard". The New York Times [амерыканская англійская]. ISSN 0362-4331. Архівавана з арыгінала 23 March 2022. Праверана 2021-10-25.
    79. ↑ Johnson 2009, p. 99.
    80. ↑ "DRC: Introduction – The death of Laurent Desire Kabila". IRIN News. 12 February 2001. Архівавана з арыгінала 19 September 2007. Праверана 20 August 2007.
    81. ↑ Who killed Laurent? (англ.). africa-confidential.com. Архівавана з першакрыніцы 25 October 2021. Праверана 25 кастрычніка 2021.
    82. ↑ Onishi, Norimitsu (2001-01-17). "Congo Leader Reportedly Dead After Being Shot by Bodyguard". The New York Times [амерыканская англійская]. ISSN 0362-4331. Архівавана з арыгінала 23 March 2022. Праверана 2021-10-25.
    83. 1 2 3 4 5 Коновалов 2012, p. 72.
    84. ↑ "War Crimes in Kisangani | The Response of Rwandan-backed Rebels to the May 2002 Mutiny" [англійская]. Human Rights Watch. 2002-08-20. Архівавана з арыгінала 14 May 2021. Праверана 2020-03-13. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка)
    85. ↑ US Urges Warring Sides in the D R Congo to Uphold a Ceasefire – 2002-03-19 | Voice of America – English (англ.). voanews.com (19 сакавіка 2002). Праверана 13 чэрвеня 2021.
    86. ↑ Inter-Congolese Negotiations: The Final Act (Sun City Agreement) UN Peacemaker Database
    87. ↑ Johnson 2009, pp. 103–105.
    88. ↑ Johnson 2009, p. 133.
    89. ↑ "Inter-Congolese Dialogue: Political Negotiations on the Peace Process and on Transition in the DRC: Global and Inclusive Agreement on Transition in the Democratic Republic of the Congo" (PDF). United Nations. 16 December 2002. Архівавана (PDF) з арыгінала 9 December 2020. Праверана 13 March 2020. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка)
    90. ↑ SECRETARY-GENERAL HAILS PRETORIA AGREEMENT AS POLITICAL MILESTONE FOR PEACE IN CONGOLESE CONFLICT | Meetings Coverage and Press Releases. United Nations (8 жніўня 2002). Архівавана з першакрыніцы 9 May 2021. Праверана 13 сакавіка 2020.
    91. ↑ Rwandan Patriotic Army completes troops withdrawal from DR of Congo – UN (англ.). UN News (7 кастрычніка 2002). Архівавана з першакрыніцы 11 June 2020. Праверана 13 сакавіка 2020.
    92. ↑ "Agreement between the Governments of the Democratic Republic of the Congo and the Republic of Uganda on Withdrawal of Ugandan troops from the Democratic Republic of the Congo, Cooperation and Normalisation of Relations between the two countries" (PDF). United Nations. Архівавана (PDF) з арыгінала 11 June 2020. Праверана 13 March 2020. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка)
    93. 1 2 3 Сидорова (война) 2011, p. 86.
    94. ↑ Россия и Африка 2023, p. 45.
    95. ↑ Денисова и Костелянец 2023, pp. 42–43.
    96. ↑ Коновалов 2012, p. 73.
    97. ↑ Денисова и Костелянец 2023, p. 43.
    98. ↑ Огюстин Ндайисаба Угроза "балканизации" Демократической республики Конго и позиция государств региона Великих озер Африки // Южно-российский журнал социальных наук. — 2019. — № 3. — С. 127-135.
    99. ↑ Johnson 2009, p. 124.
    100. ↑ Bavier, Joe (22 January 2007). "Congo war-driven crisis kills 45,000 a month: study". Reuters. Архівавана з арыгінала 21 February 2009. Праверана 2007-01-22.
    101. ↑ "Congo war-driven crisis kills 45,000 a month-study". Reuters. 22 January 2008. Архівавана з арыгінала 14 April 2011. Праверана 30 January 2021.
    102. ↑ Genocidio «High-Tech» en el Congo " Barricada.com.ni
    103. ↑ International Rescue Committee ([undated]) Congo Crisis Архівавана 29 жніўня 2010 года. International Rescue Committee
    104. ↑ Les Roberts & others (2001) Mortality in eastern Democratic Republic of Congo: Results from Eleven Mortality Surveys (PDF) Архівавана 27 красавіка 2012 года. (Report) International Rescue Committee
    105. ↑ Россия и Африка 2023, p. 95.
    106. ↑ «Between October 2002 and January 2003, two of the rebel groups, the MLC and RCD-N in the East of the Congo launched a premeditated, systematic genocide against the local tribes and Pygmies nicknamed operation „Effacer le Tableau“ („erase the board“). During their offensive against the civilian population of the Ituri region, the rebel groups left more than 60,000 dead and over 100,000 displaced. The rebels even engaged in slavery and cannibalism. Human Rights Reports state that this was due to the fact that rebel groups, often far away from their bases of supply and desperate for food, enslaved the Pygmies on captured farms to grow provisions for their militias or when times get really tough simply slaughter them like animals and devour their flesh which some believe gives them magical powers. 11. Fatality Level of Dispute (military and civilian fatalities): 70,000 estimated» see: Raja Seshadri. Pygmies in the Congo Basin and Conflict. Case Study 163. The Inventory of Conflict & Environment, American University (7 лістапада 2005). Архівавана з першакрыніцы 4 March 2016. Праверана 21 July 2012.
    107. ↑ "DR Congo Pygmies appeal to UN". BBC News. 23 May 2003. Архівавана з арыгінала 13 December 2010. Праверана 8 January 2008.
    108. ↑ Human Security Report 2009: The Shrinking Costs of War. Human Security Report Project at the School for International Studies, Simon Fraser University (20 студзеня 2010). Архівавана з першакрыніцы 24 December 2016. Праверана 21 January 2010.
    109. ↑ Michael Spagat, Andrew Mack, Tara Cooper and Joakim Kreutz, "Estimating War Deaths: An Arena of Contestation, " Архівавана 24 мая 2013 года. Journal of Conflict Resolution, (2009); 53; 934—950.
    110. ↑ Johnson 2009, pp. 106–108.
    111. ↑ Johnson 2009, p. 180.
    112. ↑ Zimbabwe losses add up in the Congo. Архівавана з першакрыніцы 6 January 2014. Праверана 17 May 2014.
    113. ↑ Zimbabwe: Controversy Over $600m Spare Parts For ZNA.
    114. ↑ Pearce, Justin (25 July 2000). "Mugabe's costly Congo venture". BBC News. Архівавана з арыгінала 29 November 2019.
    115. ↑ Konadu-Agyemang, Kwadwo; Shabaya, Judith (2005). "What has corruption got to do with it? Understanding the persistence of rural-urban and inter-regional inequalities in Ghana and Zimbabwe". GeoJournal. 62 (1/2): 129–146. doi:10.1007/s10708-005-8181-y. ISSN 0343-2521. JSTOR 41147983. S2CID 154159372 – via JSTOR.
    116. 1 2 Muronzi, Chris (9 September 2019). "Robert Mugabe leaves a legacy of economic mismanagement". Al Jazeera. Архівавана з арыгінала 8 June 2023.
    117. ↑ Hanke S., & Kwok, A. (2009) "On the Measurement of Zimbabwe's Hyperinflation", Cato Journal, 29 (2). Архівавана з першакрыніцы 7 September 2019. Праверана 11 July 2015.
    118. ↑ Beyers, Rene L.; Hart, John A.; Sinclair, Anthony R. E.; Grossmann, Falk; Klinkenberg, Brian; Dino, Simeon (2011). "Resource wars and conflict ivory: the impact of civil conflict on elephants in the Democratic Republic of Congo—the case of the Okapi Reserve". PLOS ONE. 6 (11): e27129. Bibcode:2011PLoSO...627129B. doi:10.1371/journal.pone.0027129. ISSN 1932-6203. PMC 3212536. PMID 22096529.
    119. 1 2 Deo, Plumptre, Andrew J. Nixon, Stuart Critchlow, Robert Vieilledent, Ghislain Nishuli, Radar Kirkby, Andrew Williamson, Elizabeth A. Hall, Jefferson Kujirakwinja (2015). Status of Grauer's gorilla and chimpanzees in eastern Democratic Republic of Congo: Historical and current distribution and abundance. Wildlife Conservation Society. OCLC 951605195. Архівавана з арыгінала 27 February 2023. Праверана 19 July 2022.
    120. ↑ Kikuta, Kyosuke (2020-01-24). "The Environmental Costs of Civil War: A Synthetic Comparison of the Congolese Forests with and without the Great War of Africa". The Journal of Politics. 82 (4): 1243–1255. doi:10.1086/708241. ISSN 0022-3816. S2CID 213051823.
    121. ↑ 1 The Context of Congo's Internal Wars. Civil Wars in the Democratic Republic of Congo, 1960–2010. Lynne Rienner Publishers. 2012-03-01. pp. 1–36. doi:10.1515/9781626370821-003. ISBN 9781626370821. Архівавана з арыгінала 27 February 2023. Праверана 2022-07-15.
    122. ↑ LINGOMO, Bongoli; KIMURA, Daiji (December 2009). TABOO OF EATING BONOBO AMONG THE BONGANDO PEOPLE IN THE WAMBA REGION, DEMOCRATIC REPUBLIC OF CONGO. African Study Monographs [англійская]. Vol. 30. The Center for African Area Studies, Kyoto University. doi:10.14989/91451. Архівавана з арыгінала 27 February 2023. Праверана 2022-07-15.
    123. ↑ Laurance, William F (December 2001). "Immense logging deal to sustain war in the Congo". Trends in Ecology & Evolution. 16 (12): 670. doi:10.1016/s0169-5347(01)02363-1. ISSN 0169-5347. Архівавана з арыгінала 27 February 2023. Праверана 19 July 2022.
    124. ↑ Сидорова (преступления) 2016, pp. 118–119.
    125. ↑ Сидорова (наказание) 2016, pp. 284–285.
    126. ↑ Сидорова (наказание) 2016, pp. 295.
    127. ↑ Сидорова (наказание) 2016, p. 286.
    128. ↑ Сидорова (преступления) 2016, p. 125.
    129. ↑ Сидорова (наказание) 2016, p. 285.
    130. ↑ Сидорова (преступления) 2016, pp. 123–124.
    131. ↑ Сидорова (наказание) 2016, pp. 293–294.
    132. 1 2 Воздушные наемники // Журнал «Коммерсантъ Деньги» № 35 от 05.09.2001, стр. 20
    133. ↑ Коновалов, Иван Петрович. Солдаты удачи и воины корпораций : История современного наёмничества. — Пушкино : Центр стратегической конъюнктуры, 2015. — 216 с. — ББК 68:8 К64. — УДК 623(G). — ISBN 978-5-9906069-7-5.

    Літаратура

    Спасылкі

    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.