Гомельскае Палессе (2001)

Гомельскае Палессе (1977)

Гомельскае Палессе — фізіка-геаграфічная акруга Беларускага Палесся, уключае частку Прыдняпроўскай нізіны, што заходзіць з боку Украіны. Размешчана на ўсходзе Гомельскай вобласці ў Гомельскім, Добрушскім, Лоеўскім, Брагінскім, Хойніцкім, Нараўлянскім, Рэчыцкім, Жлобінскім, Светлагорскім і, часткова, у Калінкавіцкім, Акцябрскім, Рагачоўскім, Буда-Кашалёўскім, Чачэрскім і Веткаўскім раёнах. Мяжуе з Цэнтральнабярэзінскай і Чачэрскай раўнінамі на поўначы, Мазырскім і Прыпяцкім Палессем на захадзе, Чарнігаўскім Палессем на поўдні і Бранскімі раўнінамі на ўсходзе. Плошча — 16,5 тыс. км², працягласць з поўначы на поўдзень — каля 180 км, з захаду на ўсход — ад 78 да 126 км. Вышыні складаюць ад 100 да 150 м.

Геалогія

Тэктанічна тэрыторыя прымеркавана да Прыпяцкага прагіну, на крайнім поўдні — да Украінскага шчыта і паўднёвым усходзе — да Варонежскай антэклізы. Крышталічны падмурак перакрыты асадкавымі тоўшчамі верхняга пратэразою, палеазою і кайназою. Асабліва развітыя верхнедэвонскія саляносныя адклады магутнасцю да 2500 м. Палеаген-неагенавыя асадкі выходзяць на паверхню ў берагавых абрывах Дняпра (каля Рэчыцы і Лоева), Сажа і Іпуці. Антрапагенавая тоўшча магутнасцю ад 20 м на поўдні да 60 м на паўночным захадзе складзеная адкладаннямі трох ледавіковых і міжледавіковых перыядаў.

Рэльеф

Сучасная паверхня Гомельскага Палесся плоскахвалістая, радзей — хвалістая, з нахілам на поўдзень. Ваганні адносных вышынь 3—5 м/км². Азёрна-алювіяльныя і алювіяльныя тэрасаваныя раўніны істотна пашыраюцца ў межах Прыдняпроўскай нізіны. У раёне асабліва вылучаюцца Хойніцка-Брагінскія вышыні (максімальныя вышыні да 153—157 м на марэнных узгорках) і Юравіцкае ўзвышша (вышыня да 170 м) на крайнім захадзе па левабярэжжы Прыпяці. Уздоўж правага берага Дняпра вылучаюцца зандравыя раўніны. У далінах Дняпра, Прыпяці і Сажа выразна выяўлены пойма і 2 надпоймавыя тэрасы. Пойма рэк вышынёй 2—3 м, грывістая, месцамі плоскагрывістая, складзеная дробна- і сярэднезярновымі пяскамі. Вышыня грыў 1,5 м, шырыня 10—20 м, працягласць — да 100—200 метраў.

Таксама характэрныя поймавыя азёры. Першая надпоймавая тэраса (вышынёй 5—6 м) складзеная алювіяльнымі пяскамі, аснова другой (вышыня 12—18 м) — марэнай, перакрытай алювіяльнымі асадкамі. Паверхня тэрас слабахвалістая, ускладненая выдмамі, рэшткамі марэны ў выглядзе ўзгоркаў з западзінамі і лагчынамі.

Клімат

Гомельскае Палессе размешчана ў межах Гомельскага (усходняя частка) і Жыткавіцкага-Мазырскага (заходняя частка) агракліматычных раёнаў. Сярэдняя тэмпература ў студзені складае — 6,5 — −7,0°С, у ліпені +18,5 — +19,0°С. Мінімальныя тэмпературы ўзімку могуць апускацца да −36 °C і ніжэй, максімальныя летнія паднімаюцца вышэй за +36 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў змяняецца ад 600 м на паўночным захадзе раёна да 530 мм на паўднёвым усходзе.

Гідраграфія

Гомельскае Палессе перасякаецца Дняпром і нізоўямі яго прытокаў — Прыпяці, Сажа і Бярэзіны. На ўсходзе раёна размешчаныя нізоўі прытокаў Сажа — Беседзі, Іпуці, Вуць, у заходняй частцы цякуць Жалонь, Мытва, Віць, Іпа, на поўдні — Брагінка.

Глебы

Тэрыторыя Гомельскага Палесся знаходзіцца ў межах Палескай аграглебавай правінцыі Любанска-Светлагорска-Калінкавіцка-Ельскага і Мазырска-Хойніцка-Брагінскага раёнаў. Глебы дзярнова-падзолістыя і дзярнова-падзолістыя забалочаныя пяскова-супясковыя прымеркаваныя да надабалонавых тэрасаў і водна-ледавіковых раўнін. На Хойніцка-Брагінскіх вышынях развітыя дзярнова-палева-падзолістыя легкасуглінкавыя і дзярнова-падзолістыя супясковыя глебы, на Юравіцкім узвышшы — дзярнова-падзолістыя суглінкавыя. Паўднёвей лініі Хойнікі — Брагін, у басейнах Віці і Ведрыча распаўсюджаныя тарфяна-балотныя глебы нізінных балот, часцей за ўсё асушаныя. У абалонах буйных рэчак фармуюцца алювіяльныя дзярновыя забалочаныя глебы.

Расліннасць

Гомельскае Палессе размешчана ў межах Палеска-Прыдняпроўскай геабатанічнай акругі падзоны шыракаліста-хваёвых лясоў, паўночная частка ў Бярэзінска-Перадпалескай акрузе падзоны грабава-дубова-цёмнахваёвых лясоў. Максімальная лясістасць адзначаецца на паўднёвым захадзе (да 55 %), мінімальная (да 22 %) на паўднёвым усходзе. Распаўсюджаныя хваёвыя лішайнікава-хмызняковыя і хмязнякова-зялёнамховыя, шыракаліста-хваёвыя арлякова-зялёнамхова-кіслічныя, чорнаалешнікавыя вятроўнікавыя, бярозавыя лясы і дубровы.

У абалонах рэчак развіты зёлкавыя астэпаваныя і зёлкавыя гідрамезафітныя лугі. Сярод балот, якія займаюць 7 % тэрыторыі, пераважаюць нізінныя. Найвялікшыя балотныя масівы Паганянскае, Васілевічы-1, 2, Ладава, Кабылянскае, Булеў Мох, Іпра-Вішанскае.

Ахова прыроды

У межах раёна размешчаны Палескі дзяржаўны радыяцыйна-экалагічны запаведнік, Веткаўскі, Чачэрскі, Шабрынскі батанічныя, Буда-Кашалёўскі біялагічны, Чыркавіцкі журавінавы заказнікі дзяржаўнага значэння, а таксама шэраг заказнікаў абласнога і мясцовага значэння: Закрашынскі Мох, Ратміравіцкі, Светлагорскі, Выдрыца, Дубоўка, Мох, Беседзь і іншыя, а таксама шматлікія помнікі прыроды.

Літаратура

• Гомельскае Палессе // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).
• Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
• География Гомельской области / Под ред. Г. Н. Каропы, В. Е. Пашука. — Гомель: Изд-во Гомельского государственного университета им. Ф. Скорины, 2000.