| Год чатырох імператараў — 69 |
|---|
|
|
Год чатырох імператараў (лац.: annus quattuor imperatorum) — перыяд у гісторыі Рымскай імперыі (68—69 гады), на працягу якога на прастоле змянілася чатыры кіраўніка: Гальба, Атон, Вітэлій і Веспасіян.
Канец кіравання Нерона
У сакавіку 68 года намеснік Лугдунскай Галіі Гай Юлій Віндэкс падняў свае легіёны супраць імператара Нерона. Здушыць паўстанне было даручана намесніку Верхняй Германіі Луцыю Вергінію Руфу. Разумеючы, што самастойна не справіцца з войскамі Руфа, Віндэкс заклікаў на дапамогу папулярнага ў войсках намесніка Тараконскай Іспаніі Сервія Сульпіцыя Гальбу і прапанаваў яму абвясціць сябе імператарам. На такіх умовах Гальба падтрымаў паўстанне. Легіёны, размешчаныя ў Іспаніі і Галіі, абвясцілі яго імператарам, і ён рушыў на злучэнне з Віндэксам.
У маі 68 года войскі Руфа, якія размясціліся лагерам пры Везонцыа, самавольна напалі на легіёны Віндэкса і разбілі іх. Рэшткі мяцежных легіёнаў беглі і далучыліся да Гальбы. Войскі Вергінія Руфа абвясцілі свайго камандзіра імператарам, але Руф прапусціў армію Гальбы, якая накіроўвалася да Рыма, абвясціўшы, што давярае сябе і свае легіёны ў рукі сената.
Сенат абвясціў Гальбу ворагам народа, але, нягледзячы на гэта, яго папулярнасць працягвала расці. Урэшце на яго бок устаў другі прэфект прэтарыянцаў — Гай Німфідзій Сабін і большая частка гвардыі. Нерон пакінуў Рым і накіраваўся ў бок Осціі ў надзеі сабраць флот і армію ў лаяльных яму ўсходніх правінцыях. Легіёны Гальбы працягвалі свой рух да Рыма. 9 чэрвеня Нерон скончыў жыццё самагубствам, а сенат абвясціў новым імператарам Гальбу.
Кіраванне Гальбы
Неўзабаве пасля пачатку свайго кіравання Гальба наклікаў на сябе няласку рымлян тым, што для папаўнення дзяржаўнага бюджэту загадаў адшукаць і спагнаць шчодрыя дарункі Нерона апошніх гадоў, пакідаючы ўладальнікам толькі 1/10 падоранай сумы. Салдаты і прэтарыянцы таксама перасталі падтрымліваць імператара, даведаўшыся, што не атрымаюць грошай, раней абяцаных ім за лаяльнасць ад імя Гальбы. Першым адкрытую варожасць у студзені 69 гады праявілі легіёны Ніжняй Германіі, якія абвясцілі імператарам свайго намесніка Вітэлія. Даведаўшыся пра гэта, Гальба вырашыў прызначыць сабе пераемніка. Ім стаў Луцый Кальпурній Пізон Фругі Ліцыніян. Гэты выбар не спадабаўся чалавеку з атачэння Гальбы (і былому фаварыту Нерона), Атону, які самаму жадаў стаць імператарам. Ён арганізаваў змову супраць Гальбы. 15 студзеня 69 года Гальба разам з Пізонам быў забіты прэтарыянцамі на форуме. У той жа дзень Атон быў абвешчаны сенатам прынцэпсам.
Кіраванне Атона
Новаму імператару павінен быў супрацьстаяць паўсталым войскам Вітэлія, якога тым часам прызналі імператарам легіёны Галіі, Брытаніі, Германіі і Іспаніі. На вернасць Атону прысягнуліся Ілірыя, Грэцыя і ўсе ўсходнія правінцыі (Сірыя, Іўдзея, Егіпет), а таксама Афрыка. Вітэлій меў пад рукой больш баяздольную армію: ён абапіраўся першым чынам на загартаваныя ў бітвах верхнегерманскія легіёны, у той час як Атон сабраў часці, раскватараваныя ў Рыме і Італіі — салдаты, якія служылі тут, былі разбэшчаны бяздзейнасцю, частымі падачкамі і паддобрываннем камандзіраў. Але на падыходзе былі чатыры ілірыйскіх легіёна, а акрамя таго, ён мог разлічваць на сем іўдзейскіх і сірыйскіх легіёнаў, якія таксама ўяўлялі грозную сілу. Флот быў на яго старане, што дазваляла бесперабойна падвозіць прыпасы і харч. У вайне, якая разгарнулася ў Паўночнай Італіі, вайскаводы Атона перамаглі ў трох першых малаважных бітвах, але 14 красавіка 69 года ў бітве пры Бедрыяку (недалёка ад сучаснай Крэмоны) былі разбіты. Даведаўшыся пра гэта, Атон скончыў жыццё самагубствам.
Кіраванне Вітэлія
_01.jpg.webp)
Сенат прызнаў Вітэлія імператарам 19 красавіка 69 года. Стаўшы прынцэпсам, Вітэлій аддаўся марнатраўным балям і святам, а салдаты, верныя яму, займаліся рабаваннем і забойствамі. Такім чынам, ён змог варожа настроіць супраць сябе насельніцтва Рыма. І калі ў ліпені 69 года ўсходнія і дунайскія легіёны прысягнуліся Веспасіяну, гэта моцна пахіснула становішча Вітэлія. Прыхільнік Веспасіяна Марк Антоній Прым з легіёнамі Мёзіі і Рэцыі, уварваўся ў Італію і ў вырашальнай другой бітве пры Бедрыяку атрымаў перамогу над войскамі Вітэлія, які бег у Рым, але быў забіты салдатамі 20 снежня 69 года.
Прыход да ўлады Веспасіяна
Пасля забойства Вітэлія імператарам быў прызнаны Ціт Флавій Веспасіян, які заснаваў новую дынастыю Флавіяў, якая кіравала аж да канца першага стагоддзя.
Храналогія падзей
68
69
- 1 студзеня — паўстанне германскіх легіёнаў пад кіраўніцтвам Вітэлія.
- 15 студзеня — забойства Гальбы і Пізона. Імператарам становіцца Атон.
- 14 красавіка — паражэнне войскаў Атона пры Бедрыяку. Самагубства Атона.
- 19 красавіка — Сенат прызнае Вітэлія імператарам.
- Чэрвень — усходнія легіёны прызнаюць Веспасіяна імператарам.
- Кастрычнік — паражэнне войскаў Вітэлія ў другой бітве пры Бертыяке. Уцёкі Вітэлія ў Рым.
- 20 снежня — войскі Веспасіяна пад кіраўніцтвам Антонія Прыма ўступаюць у Рым. Забойства Вітэлія.
- 21 снежня — сенат прызнае Веспасіяна імператарам.
Гл. таксама
- Батаўскае паўстанне
- Год пяці імператараў
Гістарычныя крыніцы
- Гай Светоній Транквіл. Жыццё дванаццаці цэзараў
- Плутарх. Параўнальныя жыццяпісы (Гальба, Атон)
- Карнелій Тацыт. Гісторыя
Літаратура
- Циркин Ю. Б. 2008: Последствия гражданской войны 68/69 г. для развития принципата // История: мир прошлого в современном освещении. Сборник научных статей к 75-летию со дня рождения проф. Э. Д. Фролова / А. Ю. Дворниченко (ред.). СПб., 282—305.
- Циркин Ю.Б. Гражданская война 68-69 гг. как этап становления римской средиземноморской державы(руск.) // Вестник древней истории. — 1999. — № 4. — С. 141-149.