Эдыякарый (англ.: Ediacaran period) — апошні геалагічны перыяд неапратэразоя, непасрэдна перад кембрыем. Доўжыўся прыкладна з 635 па 541 ± 1 мільёнаў гадоў да н. э^[1]. Назва перыяду ўтворана ад назвы Эдыякарскага ўзвышша ў Паўднёвай Аўстраліі. Афіцыйна назва зацверджана Міжнародным саюзам геалагічнай навукі ў сакавіку 2004 і абвешчана ў траўні таго ж года. Да зацвярджэння афіцыйнай міжнароднай назвы ў рускамоўнай літаратуры выкарыстоўваўся тэрмін «вендскі перыяд» або «венд». Гэты тэрмін выкарыстоўваўся таксама ў замежнай літаратуры (англ.: Vendian period).

У цяперашні час, згодна з рашэннем Міжнароднай стратыграфічнай камісіі (МСК) 1991 года, тэрмін «Венд» ужываецца толькі ў дачыненні да тэрыторыі СССР. У шкале Міжнароднай камісіі па стратыграфіі дакембрыі венду адпавядае «неапратэразой-III», адасобленае падраздзяленне з ніжняй мяжой 650 млн гадоў.

Зямлю засялялі мяккацелыя істоты — вендабіёнты — першыя з вядомых і шырока распаўсюджаных мнагаклетачных жывёл.

У адкладах гэтага перыяду выкапні рэшткі жывых арганізмаў рэдкія, таму што яны яшчэ не паспелі выпрацаваць цвёрдую абалонку. Тым не менш у некаторых месцазнаходжаннях захавалася нямала адбіткаў.

Эдыякарый і Венд

Эдыякарскі перыяд часткова супадае з вендскім перыядам, але карацей яго.

Назва «Венд» была прапанавана савецкім геолагам і палеантолагам Барысам Сакаловым у 1952 годзе для рэгіянальнага гарызонту, упершыню вывучанага па свідравінам паўночнага захаду Рускай платформы. У першы час афіцыйна ўжываўся тэрмін «Валдайскі комплекс». Над вендскімі адкладамі размяшчаўся балтыйскі комплекс, у якім былі вядомыя нешматлікія выкапні ніжняга кембрыя. Б. С. Сакалоў першапачаткова лічыў венд асобнай сістэмай палеазою, папярэдняй кембрыю, аргументуючы гэта агульнасцю этапу ўтварэння платформеннага чахла.

З вендскімі адкладамі меркавана карэлявала сінійская сістэма, адкрытая А. Грэбо (A. Grabau) у 1922 годзе ў Кітаі і якая доўгі час не мела пэўных аб’ёмаў. Узрост ніжніх слаёў сінія ацэньваўся як 800 млн гадоў, што значна больш старажытны, чым узрост падэшвы Валдайскага комплексу. Калі сінійскія адклады былі канчаткова аднесены да пратэразоя, паўстала пытанне пра самастойнасць і магчымым рангу Валдайскай серыі і іншых адкладаў Рускай і Сібірскай платформаў. Усе гэтыя адклады залягалі на крышталічным падмурку.

У далейшым у ніжніх пластах Валдайскай серыі былі выяўленыя шматлікія астанкі бесшкілетных мнагаклетачных, аналагічных ужо вядомым знаходкам верхняга дакембрыя Аўстраліі і іншых рэгіёнаў: адбіткі буйных водарасцей, планктона, а таксама страматаліты. Гэты комплекс выкапняў рэзка адрозніваўся ад кембрыйскага і быў значна больш разнастайным, чым больш старажытныя комплексы, што паслужыла падставай для вылучэння верхняга дакембрыя ў якасці асаблівай геалагічнай сістэмы.

У пошуках натуральнай падэшвы венда ў яго сталі ўключаць размешчаную ніжэй Валынскую серыю, для якой характэрныя тыліты (кангламераты ледавіковага паходжання), а таксама пласты базальту і туфаў. Абодзве гэтыя прыкметы характэрныя для дакембрыя многіх раёнаў свету. Такім чынам, венд атрымаў глабальную пэўнасць як перыяд абляднення з наступнай за ім трансгрэсіяй, выкліканай пацяпленнем клімату ў выніку вулканічнай дзейнасці.

У якасці стратыграфічнага падраздзялення на тэрыторыі СССР венд быў афіцыйна прызнаны шэрагам міжведамасных нарад у 1962—1965 гадах. У 1990—1991 гадах афіцыйна зацверджаны МСК.

Канцэпцыя венда фармавалася стратыграфічна зверху ўніз, і ніжняя мяжа кембрыя стала верхняй мяжой венда. Палеанталагічнае абгрунтаванне гэтай мяжы было распрацавана асобна для крамянёвых басейнаў (аснова балтыйскага яруса Усходне-Еўрапейскай платформы) і для карбанатных басейнаў (аснова тамотскага яруса Сібірскай платформы). Ніжнюю мяжу венда было прапанавана вызначыць у падэшве варангерскых тылітаў Лапландыі.

Вэнд у сваёй тыпавой вобласці складаецца з вялікіх падраздзелаў: лапландскага, рэдкінскага, котлінскага і роўненскага рэгіянальных ярусаў з глабальнымі падраздзеламі і іх межамі, уключаючы ніжнюю. Рэдкінскі, Котлінскі і Роўненскі рэгіянальныя ярусы былі абгрунтаваныя ў тыпавой галіне венда на аснове часта сустракаемых мікразакамянеласцей, буйных водарасцей, закамянеласцяў і адбіткаў мнагаклетачных жывёл. Ніжняя мяжа венда можа мець біястратыграфічнае абгрунтаванне.

Заўвагі

Літаратура

• Иорданский Н. Н. Развитие жизни на земле. — М.: Просвещение, 1981.
• Короновский Н. В., Хаин В. Е., Ясаманов Н. А. Историческая геология : Учебник. — М.: Академия, 2006.
• Ушаков С. А., Ясаманов Н. А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984.
• Ясаманов Н. А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985.
• Ясаманов Н. А. Популярная палеогеография. — М.: Мысль, 1985.

Спасылкі

• Introduction to the Vendian Period
• Introduction to the Ediacaran Fauna
• transcript — Catalyst (TV series)
• Mistaken Point Fauna : The Discovery Архівавана 13 лістапада 2006.