Ваенны пераварот у Літве, 1926 (літ.: 1926-ųjų perversmas) — ваенны пераварот у Літве, які прывёў да змены дэмакратычна абранага ўрада да кансерватыўнай аўтарытарнай улады на чале з Антанасам Сметонай. Пераварот адбыўся 17 снежня 1926 г і быў у значнай ступені арганізаваны вайскоўцамі; Роля Смятоны застаецца прадметам дыскусій. Пераварот здзейсніў Саюз літоўскіх нацыяналістаў, найбольш кансерватыўная партыя на той час [1]. Да 1926 Саюз літоўскіх нацыяналістаў быў малавядомай нацыяналістычнай партыяй. У 1926 годзе, у яго складзе было каля 2000 чалавек і ён атрымаў толькі тры месцы ў парламенце на парламенцкіх выбарах [2].

Антанас Смятона

Літоўская Хрысціянска-дэмакратычная партыя, найбуйнейшая партыя ў Сейме ў той час супрацоўнічала з ваеннымі і надала канстытуцыйную легітымнасьць перавароту, але не атрымала пасадаў ў новым урадзе і распусцілася ў маі 1927. Пасля гэтага вайскоўцы атрымалі ўладу над грамадзянскім урадам, і ён перастаў гуляць вызначальную ролю ў палітычным жыцці. Смятона і яго партыя заставаліся ва ўладзе да 1940 года, калі Літва была акупаваная Савецкім Саюзам.

Перадумовы

Літва была ўключана ў склад (акупавана) Расійскай імперыі ў 1795 годзе. Яна была акупавана Германіяй падчас Першай сусветнай вайны, і абвясціла сябе незалежнай дзяржавай 16 лютага 1918. Перыяд (1918-1920) вядомы ў гістарыяграфіі Літвы як вайна за незалежнасць. Спачатку затрымлівалася міжнароднае прызнанне і стварэнне палітычных інстытутаў Літвы. Літоўская армія змагалася з бальшавікамі, войскамі Бермонд-Авалава і Польшчай. У кастрычніку 1920 года Польшча анэксавала Вільню (былую сталіцу ВКЛ) і Віленскі край . Гэта падзея стала крыніцай спрэчак і пастаяннай напружанасці ў адносінах паміж двума дзяржавамі ў міжваенны перыяд. Другі па велічыні горад Літвы, Коўна, быў прызначаны часовай сталіцай дзяржавы.

Устаноўчы сход Літвы, абраны ў красавіку 1920 года, у жніўні 1922 прыняў Канстытуцыю; выбары ў Першы Сейм адбыліся ў кастрычніку 1922. найбольш спрэчным канстытуцыйным пытаннем была роля прэзідэнта. У рэшце рэшт, паўнамоцтвы ўрада былі перададзены на карысць аднапалатнага парламенту (Сейм). Члены Сейма абіраліся народам на трохгадовы тэрмін. Кожны новы Сейм абіраў прэзідэнта, які быў ўпаўнаважаны прызначаць прэм'ер-міністра. Прэм'ер-міністр зацвярджаў кабінет міністраў. Прэзідэнцкі тэрмін быў абмежаваны не больш за два трохгадовых тэрміна запар[3]. Парламенцкая сістэма выявілася няўстойлівай. У перыяд з лістапада 1918 года па снежань 1926 года было сфармавана 11 кабінетаў міністраў [4]. Асноўнымі палітычнымі ўдзельнікамі перавароту былі актыўныя дзеячы перыяду руху за незалежнасць і ў першыя гады рэспублікі: Антанас Смятона быў першым прэзідэнтам Літвы ў перыяд з красавіка 1919 па чэрвень 1920. Затым ён адышоў ад актыўнай палітычнай дзейнасці. Публікаваў палітычную крытыку - праз гэта быў зняволены на кароткі тэрмін у 1923[5]; Аўгусцінас Вальдемарас прадстаўляў Літву на Брэсцкіх перамовах у 1918 годзе і пазней быў прэм'ер-міністрам, міністрам абароны і міністрам замежных спраў. Ён сышоў у адстаўку ў 1920 годзе, працягваў пісаць і публікаваць палітычную крытыку, праз якую таксама быў прысуджаны да кароткага тэрміну зняволення [6]; Казіс Грынюс узначальваў камісію па рэпатрыяцыі пасля Першай сусветнай вайны, і быў кіраўніком Шостага Кабінета міністраў у Першым і Другім складах Сейма[7]. Мікалас Слежавічус быў прэм'ер-міністрам у 1918 і 1919 годзе, курыраваў арганізацыю літоўскіх узброеных сілаў у 1920 годзе, і быў членам Другога Сейма паміж 1922 і 1926 [8].

Выбары ў парламент,1926

Рэзультаты парламенцкіх выбараў ў Літве, 1926[9]
ПартыяКолькасць месцаў
Літоўская хрысціянска-дэмакратычная партыя (krikdemai)30
Сялянскі Народны Саюз (liaudininkai)22
Сацыял-Дэмакратычная партыя Літвы (socdemai)15
Літоўскі нацыянальны Саюз (tautininkai)3
Партыя фермераў2
Партыя нацыянальных меншасцяў (немцы, габрэі, палякі)13
Усяго85

Паміж 8 і 10 мая 1926 года, былі праведзены чарговыя выбары ў Трэці Сейм. Упершыню з 1920 года, блок на чале з літоўскай Хрысціянска-дэмакратычнай партыяй, якую моцна падтрымлівала Рымска-каталіцкай царква і духавенства, не атрымаў большасці месцаў у парламенце. Літоўскія грамадзяне былі расчараваныя гэтай партыяй, а яе члены былі ўцягнутыя ў некалькіх фінансавых скандалаў: Юозас Пурыцкас, злоўжываючы сваімі дыпламатычнымі паўнамоцтвамі ў Маскве быў уцягнуты ў скандал з какаінам і сахарынам; Элізэюс Драўгеліс і Пятрас Ёсукас былі ўдзельнікамі скандалу, звязанага з закупкамі замежных тавараў замест літоўскіх; міністр фінансаў, Вітаўтас Петруліс, пералічыў вялікую суму грошай з дзяржаўнага бюджэту на яго асабісты рахунак[10]. Стратэгіі партыі для барацьбы з эканамічным крызісам ўспрымаліся як неэфектыўныя[11]. Дадатковая напружанасць ўзнікла, калі Канкардат 1925 года ў аднабаковым парадку прызнаў Вільню царкоўнай правінцыяй Польшчы, нягледзячы на ​запыты з Літвы аб кіраўніцтве Вільняй непасрэдна з Рыма [12] Папа фактычна прызнаў польскія прэтэнзіі на Вільню, што стала прычынай страты даверу да літоўскіх хрысціянскіх дэмакратаў[13]. Дыпламатычныя адносіны былі разарваныя [14], і не палепшыліся, калі ў красавіку 1926 Папа Пій XI у аднабаковым парадку стварыў і рэарганізаваў літоўскую царкоўную правінцыю без уліку літоўскіх прапаноў і патрабаванняў[15].

Сялянскі саюз і сацыял-дэмакраты сфармавалі левую кааліцыю ў апазіцыі да хрысціянскіх дэмакратаў. Але кааліцыя не склала большасць, і тады ў яе ўвайшлі прадстаўнікі меншасцяў Літвы: немцаў Клайпедскага краю, палякаў, габрэяў і [16] 7 чэрвеня, Казіс Грынюс быў абраны 3-м Прэзідэнтам Літвы і Мікалас Слежавічус стаў прэм'ер-міністрам. Абодва былі сябрамі Сялянскага народнага саюза.

Пераварот

Брашура, якая распаўсюджвалася пасля перавароту ў Коўне

Позна ўвечары 16 снежня, савецкі консул паведаміў Слежавічусу аб магчымым перавароце ў наступную ноч, але Слежавічус не звярнуў увагі на гэта папярэджанне[17]. Пераварот пачаўся ў ноч на 17 снежня 1926 на 60-годдзе Прэзідэнта Казіса Грынюса, якое святкавалася ў Коўне, з удзелам шматлікіх дзяржаўных чыноўнікаў. Ноччу войскі занялі цэнтральныя ваенныя і ўрадавыя ўстановы і арыштавалі некалькі чалавек. Палкоўнік Казіс Шкірпа, які ініцыяваў праграму ваеннай рэформы[18], паспрабаваў аб'яднаць войскі супраць перавароту, але неўзабаве быў арыштаваны[19]. Сейм быў разагнаны і прэзідэнт Грынюс быў змешчаны пад хатні арышт. Палкоўнік Павілас Плехавічус быў вызвалены з турмы (ён адбываў 20-дзённы тэрмін пасля бойкі з іншым афіцэрам) і быў абвешчаны дыктатарам Літвы[20]. У той жа дзень, палкоўнік Плехавічус прапанаваў Смятоне стаць новым прэзідэнтам і нармалізаваць сітуацыю. Ваенныя імкнуліся стварыць уражанне, што пераварот быў выключна іх ініцыятывай, што Смятона не ўдзельнічалі зусім, і што ён далучыўся да яго толькі ў адказ на запрашэнне, каб служыць у якасці «выратавальніка нацыі»[21]. Прэм'ер-міністр Слежавічус падаў у адстаўку, і прэзідэнт Грынюс прызначыў Аўгусцінаса Вальдемараса ў якасці новага прэм'ер-міністра.

Казіс Грынюс

Смятона і Вальдэмарас, як прадстаўнікі Нацыянальнага Саюза Літвы, запрасілі хрысціянскіх дэмакратаў далучыцца да іх у фармаванні новага ўрада. Яны пагадзіліся неахвотна. Хрысціянскія дэмакраты лічылі, што яны маглі б лёгка перамагчы ў пазачарговых выбарах у Сейм, прыйсці да ўлады канстытуцыйным шляхам і пазбегнуць прамой сувязі з пераваротам[22]. У адпаведнасці з гэтай стратэгіяй, яны дазволілі членам Нацыянальнага саюза Літвы заняць важная пасты ва Ўрадзе. Першапачаткова прэзідэнт Грынюс адмовіўся сысці ў адстаўку, але пераканаўся, што польскі ўварванне непазбежнае. Смятона пакляўся выконваць канстытуцыю[23]. На 19 снежаня 42 дэлегаты сейма сустрэліся (без сацыял-дэмакратаў і сялянскага народнага саюза) і абралі Аляксандраса Стульгінскіса новага спікерам Сейма. На працягу некалькіх гадзін, перш чым Смятона быў абраны прэзідэнтам, Стульгінскіс быў фармальным кіраўніком дзяржавы (38 дэпутатаў прагаласавалі за, двое супраць, і двое ўстрымаліся)[24]. Сейм вынес вотум даверу новаму кабінету міністраў, створанаму Вальдемарасам , Канстытуцыйныя фармальнасці былі выкананыя [25] Нацыянальны саюз Літвы замацаваны іншыя галоўныя ролі: Антанас Меркіс стаў на чале міністэрства абароны, а Ігнас Мустэйкіс на чале міністэрства ўнутраных спраў [26].

Крыніцы

  1. ↑ Vardys, Vytas Stanley; Judith B. Sedaitis (1997). Lithuania: The Rebel Nation. Westview Series on the Post-Soviet Republics. WestviewPress. pp. 34–36. ISBN 0-8133-1839-4.
  2. ↑ Kamuntavičius, Rūstis; Vaida Kamuntavičienė, Remigijus Civinskas, Kastytis Antanaitis (2001). Lietuvos istorija 11–12 klasėms (in Lithuanian). Vilnius: Vaga. p. 385. ISBN 5-415-01502-7.
  3. ↑ Laučka, Juozas B. (Fall 1986). "The Structure And Operation Of Lithuania's Parliamentary Democracy 1920–1939". Lituanus 32 (3). ISSN 0024-5089. Retrieved 2008-03-04.
  4. ↑ Crampton, R. J. (1994). Eastern Europe in the Twentieth Century. Routledge. p. 102. ISBN 0-415-05346-3. Retrieved 19 June 2010.
  5. ↑ "Antanas Smetona". Institution of the President of the Republic of Lithuania. Archived from the original on 30 March 2008. Retrieved 2008-03-09.
  6. ↑ Vaičikonis, Kristina (Fall 1984). "Augustinas Voldemaras". Lituanus 30 (3). ISSN 0024-5089. Retrieved 2008-03-10.
  7. ↑ "Kazys Grinius". Institution of the President of the Republic of Lithuania. Archived from the original on 30 March 2008. Retrieved 2008-03-09.
  8. ↑ "Mykolas Sleževičius" (in Lithuanian). Seimas of the Republic of Lithuania. Retrieved 2008-03-09.
  9. ↑ Eidintas, Alfonsas (1991). Lietuvos Respublikos prezidentai [літоўская]. Vilnius: Šviesa. pp. 104. ISBN 5-430-01059-6.
  10. ↑ Eidintas, Alfonsas (1991). Lietuvos Respublikos prezidentai (in Lithuanian). Vilnius: Šviesa. pp. 87–95. ISBN 5-430-01059-6.
  11. ↑ Kulikauskas, Gediminas (2002). "1926 m. valstybės perversmas". Gimtoji istorija. Nuo 7 iki 12 klasės (in Lithuanian). Vilnius: Elektroninės leidybos namai. ISBN 9986-9216-9-4. Archived from the original on 26 February 2008. Retrieved 2008-02-23.
  12. ↑ Gerutis, Albertas (1984). "Independent Lithuania". In Ed. Albertas Gerutis. Lithuania: 700 Years. translated by Algirdas Budreckis (6th ed.). New York: Manyland Books. pp. 216–221. ISBN 0-87141-028-1. LCC 75-80057
  13. ↑ Crampton, R. J. (1994). Eastern Europe in the Twentieth Century. Routledge. p. 102. ISBN 0-415-05346-3. Retrieved 19 June 2010.
  14. ↑ Gerutis, Albertas (1984). "Independent Lithuania". In Ed. Albertas Gerutis. Lithuania: 700 Years. translated by Algirdas Budreckis (6th ed.). New York: Manyland Books. pp. 216–221. ISBN 0-87141-028-1. LCC 75-80057
  15. ↑ Eidintas, Alfonsas (1991). Lietuvos Respublikos prezidentai (in Lithuanian). Vilnius: Šviesa. pp. 50–51. ISBN 5-430-01059-6.
  16. ↑ Vardys, Vytas Stanley; Judith B. Sedaitis (1997). Lithuania: The Rebel Nation. Westview Series on the Post-Soviet Republics. WestviewPress. pp. 34–36. ISBN 0-8133-1839-4.
  17. ↑ Žalys, Vytautas (2006). Lietuvos diplomatijos istorija (1925-1940). T-1. Vilnius: Versus aureus. p. 210. ISBN 9955-699-50-7.
  18. ↑ Gerutis, Albertas (1984). "Independent Lithuania". In Ed. Albertas Gerutis. Lithuania: 700 Years. translated by Algirdas Budreckis (6th ed.). New York: Manyland Books. pp. 216–221. ISBN 0-87141-028-1. LCC 75-80057.
  19. ↑ Kamuntavičius, Rūstis; Vaida Kamuntavičienė, Remigijus Civinskas, Kastytis Antanaitis (2001). Lietuvos istorija 11–12 klasėms (in Lithuanian). Vilnius: Vaga. pp. 376–379. ISBN 5-415-01502-7.
  20. ↑ Kulikauskas, Gediminas (2002). "1926 m. valstybės perversmas". Gimtoji istorija. Nuo 7 iki 12 klasės (in Lithuanian). Vilnius: Elektroninės leidybos namai. ISBN 9986-9216-9-4. Archived from the original on 26 February 2008. Retrieved 2008-02-23.
  21. ↑ Kulikauskas, Gediminas (2002). "1926 m. valstybės perversmas". Gimtoji istorija. Nuo 7 iki 12 klasės (in Lithuanian). Vilnius: Elektroninės leidybos namai. ISBN 9986-9216-9-4. Archived from the original on 26 February 2008. Retrieved 2008-02-23.
  22. ↑ Eidintas, Alfonsas; Vytautas Žalys; Alfred Erich Senn (September 1999). Ed. Edvardas Tuskenis, ed. Lithuania in European Politics: The Years of the First Republic, 1918–1940 (Paperback ed.). New York: St. Martin's Press. pp. 53–58. ISBN 0-312-22458-3.
  23. ↑ Eidintas, Alfonsas; Vytautas Žalys; Alfred Erich Senn (September 1999). Ed. Edvardas Tuskenis, ed. Lithuania in European Politics: The Years of the First Republic, 1918–1940 (Paperback ed.). New York: St. Martin's Press. pp. 53–58. ISBN 0-312-22458-3.
  24. ↑ Eidintas, Alfonsas; Vytautas Žalys; Alfred Erich Senn (September 1999). Ed. Edvardas Tuskenis, ed. Lithuania in European Politics: The Years of the First Republic, 1918–1940 (Paperback ed.). New York: St. Martin's Press. pp. 53–58. ISBN 0-312-22458-3.
  25. ↑ Gerutis, Albertas (1984). "Independent Lithuania". In Ed. Albertas Gerutis. Lithuania: 700 Years. translated by Algirdas Budreckis (6th ed.). New York: Manyland Books. pp. 216–221. ISBN 0-87141-028-1. LCC 75-80057
  26. ↑ Eidintas, Alfonsas; Vytautas Žalys; Alfred Erich Senn (September 1999). Ed. Edvardas Tuskenis, ed. Lithuania in European Politics: The Years of the First Republic, 1918–1940 (Paperback ed.). New York: St. Martin's Press. pp. 53–58. ISBN 0-312-22458-3.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.