Фермапільская бітва
Асноўны канфлікт: Грэка-персідскія войны
«Леанід у Фермапілах» (Жак-Луі Давід, 1814 г.)
Дата	7-9 жніўня[1] 480 г. да Н.Х.
Месца	Фермапілы (вобласць Фтыятыда, Старажытная Грэцыя)
Прычына	Персідскае ўварванне ў Грэцыю
Вынік	Персідскае войска заняло Беотыю
Праціўнікі
Грэчаскія полісы Дзяржава Ахеменідаў
Камандуючыя
Леанід I Ксеркс I
Сілы бакоў
5,2 тыс. чалавек 70 тыс. чалавек
Страты
2 тыс. забітымі 20 тыс. забітымі[2]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Фермапільская бітва — 3-дзённая абарона 5 тысячамі грэкаў Фермапільскага перавала (цяпер вобласць Фтыятыда, Сярэдняя Грэцыя) ад праходу 70-тысячнага персідскага войска ў пачатку жніўня 480 г. да н.э. 3 жніўня 480 г. да н.э. персідскае войска падыйшло да Фермапільскай цясніны і стаяла насупраць грэчаскага войска ў перавале без пачатку баявых дзеянняў цягам 4 дзён (3-6 жніўня). Першыя 2 дні бітвы (7-8 жніўня) грэкі ўдавалі ўцёкі ўглыб перавала, дзе разбівалі персаў дробнымі групамі ў рукапашным баі. Уначы на 3-і дзень (9 жніўня) малейскі здраднік Эфіяльт з бліжэйшага горада Трахін правёў 20 тыс. персідскіх салдат па горнай сцяжыне з усходу ў тыл грэчаскага войска^[2]. Спартанскі цар Леанід загадаў грэчаскім саюзнікам адступіць без яго дружыны, якая загінула ў той дзень разам з ім пры прыкрыцці адступлення з перавала асноўнай часткі грэчаскага войска^[1].

Першы дзень

7 жніўня 480 г. да н.э., пасля 4 дзён стаяння, Ксеркс загадаў 10 тыс. мідыйскіх і кісійскіх салдат персідскага войска напасці на грэкаў у Фермапільскім перавале. У выніку амаль усе персідскія нападнікі загінулі, бо мелі меншыя чым у грэкаў мячы і шчыты. Грэкі ж бараніліся ў найвузейшай частцы перавала, дзе размяшчалася Факійская сцяна, у паставе фалангі пры дапамозе вялізных круглых бронзавых шчытоў і доўгіх дзідаў. Сярод абаронцаў страты склалі толькі 3 спартанцы. Тады Ксеркс накіраваў у перавал 10 тыс. сваіх «неўміручых» гвардзейцаў, большасць якіх грэкі таксама забілі пры дапамозе тактыкі ўдаванага адступлення.

Другі дзень

8 жніўня Ксеркс накіраваў персідскую пяхоту на захоп Фермапільскага перавала, якая панесла нават большыя страты, чым у 1-ы дзень бітвы. Уначы малейскі здраднік Эфіяльт з бліжэйшага горада Трахін за ўзнагароду паведаміў Ксерксу пра горную сцяжыну ў абыход Фермапільскага перавала і прапанаваў правесці ёй персідскае войска. Тады Ксеркс накіраваў той сцяжынай на ўсход ад перавала 20 тыс. салдат на чале з ваяводам Гідарнам.

Трэці дзень

На світанку 9 жніўня факійцы (тысяча воінаў), якіх Леанід паставіў ахоўваць выдадзеную Эфіяльтам сцяжыну на ўсход ад Фермапільскага перавала, заўважылі набліжэнне персідскага войска і адступілі на бліжэйшы пагорак. На зары Тырастыяд з горада Кіма (вобласць Эолія, дзяржава Ахеменідаў; цяпер Турцыя) паведаміў Леаніду аб пагрозе акружэння. Леанід адразу склікаў ваенную нараду, на якой пастанавалі адступіць асноўнымі сіламі ў Афіны для наступнай эвакуацыі гараджан. Для прыкрыцця адступлення грэчаскай пяхоты ад насцігання персідскай конніцай на перавале пакінулі тылавую ахову на чале са спартанскім царом Леанідам агульнай колькасцю ў 1,5 тыс. воінаў. Ранкам Ксеркс накіраваў у перавал 10 тыс. персідскіх салдат у складзе лёгкай пяхоты і конніцы. Грэкі рушылі ім насустрач у шырэйшую частку перавала. У баі загінулі 2 браты персідскага цара Ксеркса (Абраком і Гіперанф) і спартанскі цар Леанід. Зламаўшы ўсе дзіды, грэкі перайшлі на кароткія мячы. Пасля прыбыцця персідскага падмацавання з рэшткаў «неўміручых» гвардзейцаў грэкі адступілі за Факійскую сцяну на Калонскі пагорак. Тым часам рэшткі тэбанцаў з грэчаскага войска, якіх да бітвы налічвалася 400 воінаў, здаліся ў палон. Разбурыўшы частку Факійскай сцяны, Ксеркс загадаў акружыць Калонскі пагорак. Затым персідскія лучнікі пачалі абстрэл пагорка, у ходзе якога забілі ўсіх яго грэчаскіх абаронцаў.

Ушанаванне

Эпітафія Сіманіда

На Калонскім магільным пагорку, дзе загінулі апошнія абаронцы Фермапільскага перавала, пасля грэчаска-персідскіх войнаў паставілі помнік з эпіграмай паэта Сіманіда Кеоскага (556—468 г. да н.э.), які аднавілі 1955 годзе. Таксама на месцы бітвы ўзвялі бронзавую статую спартанскага цара Леаніда з надпісам унізе: «Прыйдзі і вазьмі». На метопах па баках змясцілі батальныя сцэны.

У 1997 г. урад Грэцыі адкрыў на месцы бітвы мармуровую статую з надпісам унізе: «У памяць аб 700 феспійцах», якія засталіся ў Фермапільскім перавале разам са спартанцамі на 3-і дзень бітвы.

У культуры

• «Прыйдзі і вазьмі» (480 г. да н.э., за 4 дні да бітвы) — адказ спартанскага цара Леаніда на пісьмовае патрабаванне персідскага цара Ксеркса «Здайце зброю»
• «Фермапілы» (1868—1907) — брытанскі гандлёва-марскі кліпер
• Гімн Калумбіі (1887 г., 9-я страфа) — гімн аўтарства 1-га прэзідэнта адноўленай Рэспублікі Калумбія Рафаэля Нуньеса (1886—1894)
• «Фермапілы» (1903) — паэма грэчаскага паэта Канстантынаса Кафавіса (1863—1933)
• «Фермапілы» (1945—1968) — брытанская падводная лодка
• «300 спартанцаў» (1962) — амерыканскі фільм рэжысёра Рудольфа Матэ (1898—1964)
• «Шчыт Таласа» (1988) — раман італьянскага пісьменніка Валерыя Манфрэдзі (нар. 1943)
• «Вогненная брама» (1998) — раман амерыканскага пісьменніка Стывена Прэсфілда (нар. 1943)
• «300» (1998) — комікс амерыканскага пісьменніка Фрэнка Мілера (нар. 1957), які экранізавалі ў 2006 г. і перарабілі ў відэагульню ў 2007 годзе. У 2008 г. на экранізацыю знялі пародыю.
• «Апошняя лінія абароны 300» (2007) — дакументальны фільм амерыканскага рэжысёра Дэвіда Педруша (нар. 1970)

Зноскі

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Фермапільская бітва
• Сайт пра Фермапільскую бітву (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2012. Праверана 14 верасня 2011.