| Бітва на Нёмане | |||
|---|---|---|---|
| Асноўны канфлікт: Польска-савецкая вайна | |||
 | |||
| Дата | 20—26 верасня 1920 года | ||
| Месца | Гродзенскі рэгіён | ||
| Вынік | Перамога польскага войска, што стала заканчэннем вайны | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}
Бітва на Нёмане (польск.: Bitwa nad Niemnem, руск.: Сражение на Немане) — апошняя значная бітва ў польска-савецкай вайне 1919—1920 гадоў. Працягвалася з 20 верасня да 26 верасня (некаторыя лічаць да 28 верасня). Другая па значнасці перамога польскага войска, пасля Цуду пад Варшавай, якая скончыла разгром Чырвонай Арміі Заходняга фронту і ў выніку прывяла да падпісання Рыжскага мірнага дагавора (1921).
Планаванне
Падрыхтоўка Тухачэўскага
26 жніўня Заходні фронт Міхаіла Тухачэўскага спыніўся на лініі рэк Нёман, Шчара і Свіслач. Сюды сцягваліся савецкія рэзервы. За кароткі час былі адноўлены амаль усе дывізіі, разбітыя пад Варшавай. Пад камандаю Тухачэўскага знаходзілася каля 73 тысяч салдат і 220 гармат. Галоўнакамандуючы Чырвонай Арміяй Сяргей Каменеў загадаў рыхтавацца да новага наступу.
Камандуючы Фронту збіраўся правесці наступ сіламі трох армій, захапіць Беласток і Брэст, а пасля нанесці ўдар у кірунку Любліна. Удары павінны былі наносіць: 3 Армія Уладзіміра Лазарэвіча (шэсць дывізій), 15 Армія Корка (чатыры дывізіі) і 16 Армія Салагуба (чатыры дывізіі).
Тухачэўскі разлічваў таксама на дапамогу войска, перакінутага з фінскага фронту.
Расстаноўка Чырвонага войска
- 3 Армія Уладзіміра Лазарэвіча (паўночнае крыло Заходняга Фронту):
- тры дывізіі (5, 6, 56 стралковыя дывізіі) занялі рубеж ад літоўскай граніцы па Свіслач;
- у рэзерве знаходзіліся 2, 21 стралковыя дывізіі і 33 Кубанская дывізія.
- 15 Армія Аўгуста Корка (цэнтр групоўкі фронту):
- 11 і 16 стралковыя дывізіі па рацэ Свіслач;
- рэзерв стваралі 27 стралковая дывізія і аддзелы «ВОХР» (войскаў унутранай аховы рэспублікі).
- 16 Армія Мікалая Салагуба:
- 17 і 48 стралковая дывізія занялі пазіцыі на поўдні ад Свіслачы;
- 8 і 10 стралковыя дывізіі былі рэзервам Арміі.
- 4 Армія (паўднёвае крыло Заходняга Фронту):
- 17 дывізія кавалерыі і 19, 55, 57 стралковыя дывізіі трымалі пінскі кірунак.
Падрыхтоўка Польскага войска
10 верасня ў Штабе Галоўнакамандуючага ў Брэсце пры ўдзеле камандуючых 2 і 4 Армій Юзаф Пілсудскі прадставіў план аперацыі — бітвы на Нёмане і Шчары.
На думку камандуючага, патрэбны быў удар у кірунку Гродна і Ваўкавыска, каб звязаць асноўныя сілы бальшавікоў. Адначасова ўдарная група 2 Арміі мусіла шыбкім маршам прайсці праз літоўскую тэрыторыю і выйсці ў глыбокія тылы Чырвонай Арміі, якая загразне ў баях на лініі Нёмана.
Загад ад 19 верасня ўдакладніў заданні армій, аперацыйных груповак і асобных адзінак. На правядзенне аперацыі былі вызначаны:
- 2 Армія ген. Эдварда Рыдз-Сміглага ў складзе: 1 ДП Лег, 3 ДП Лег, 17 ДП, 21 Горная дывізія, 22 дывізія Добраахвотнікаў, 1 дывізія Літоўска-Беларуская, 2 i 4 брыгады кавалерыі, групоўка цяжкай артылерыі.
- 4 Армія ген. Леанарда Скерскага ў складзе 11, 14, 15, 16 ДП.
Абедзве арміі налічвалі 67 тысяч салдат і 432 гарматы.
Расстаноўка Войска Польскага
- 2 Армія Рыдз-Сміглага:
- левае крыло арміі — паўночная ўдарная група — 1 дывізія пяхоты легіёнаў і 1 дывізія Літоўска-Беларуская, а таксама 2 і 4 брыгады кавалерыі павінны былі правесці атаку па восі Сейны — Друскенікі, прабіцца на тэрыторыю Літвы, а пасля, выкарыстоўваючы наступ галоўных сіл на гарадзенскім кірунку, рушыць на Ліду;
- 17 дывізія пяхоты абараняла Сувальшчыну перад магчымай атакай літоўскага войска;
- цэнтр 2 Арміі: 21 і 22 дывізіі, узмоцненыя групоўкаю цяжкай артылерыі, павінны былі наступаць на Гродна;
- правае крыло Арміі: 3 дывізія пяхоты легіёнаў атрымала загад захапіць пераправы на Нёмане ў ваколіцах Мастоў.
- 4 Армія Скерскага:
- Павінна была захапіць на працягу двух дзён ад пачатку наступу Ваўкавыск, значны чыгуначны вузел на лініях Беласток — Ліда і Беласток — Баранавічы і быць гатоваю замкнуць кола акружэння з паўднёвага боку.
Ваенныя дзеянні
Баі за Гродна
20 верасня 21 Горная дывізія ген. Анджэя Галіцы і 22 дывізія Добраахвотнікаў палк. Адама Коца ўдарылі па 5 і 6 стралковых дывізіях, каб выправіць палажэнне аддзелаў і стварыць найлепшыя варункі для наступу.
Для бальшавікоў гэта было зусім нечакана. Яны спешна пачалі адыход у бок Гродзенскіх фартоў. Адначасова 3 ДП Лег, што дзейнічала на правым крыле 2 Арміі, адкінула 11 і 16 стралковыя дывізіі і фарсіравала Свіслач.
Дзень 21 верасня ізноў прынёс поспех польскаму боку. Контратакі 5 і 6 стралковых дывізій не прынеслі поспеху саветам. 11 стралковая дывізія панесла вялікія страты ў баях з 3 дывізіяй пяхоты легіёнаў каля Вялікай Бераставіцы. Палякі разбілі 93 і 97 стралковыя палкі і пагражалі штабу дывізіі. Іх камандзір быў паранены і ратаваўся ўцёкамі.
Контрудары Чырвонай арміі
22 верасня да баёў далучыліся рэзервовыя 3 і 15 Арміі. Тры польскія дывізіі (каля 19 000 салдат, 124 гарматы) сутыкнуліся з шасцю савецкімі дывізіямі (каля 20 000 салдат, 100 гармат). 2 Армія Рыдз-Сміглага распачала надзвычай зацятыя баі. Шмат якія ўмацаванні неаднаразова пераходзілі з рук у рукі. Добраахвотная дывізія палк. Коца адбіла некалькі атакаў на Новы Двор і Рагачэў, Горная дывізія білася каля Кузніцы і Длугасельцаў. Затое 3 ДП Лег пад Вялікай і Малой Бераставіцамі адбіла некалькі атак 11, 16 стралковых дывізій і 56 Самастойнай стралковай брыгады, пераведзенай з фінскага фронту.
Сігнал да атакі
23 верасня галоўныя сілы 2 Арміі павінны былі фарсіраваць Нёман і захапіць Гродна. Але зацяты адпор Чырвонай Арміі не дазволіў тое ажыццявіць.
21 Горная дывізія крывавілася пад Індурай і Адэльскам з савецкімі 6 і 56 дывізіямі.
22 дывізія Добраахвотнікаў толькі ўвечары левым крылом дасягнула Нёмана на поўнач ад Гродна. 205 добраахвотны полк пяхоты маёра Бернарда Монда пад покрывам ночы зачапіўся за паўразбураны мост над Гожай і распачаў пераправу праз Нёман. Але з-за недахопу сувязі той поспех не быў своечасова выкарыстаны.
Пад Вялікай Бераставіцай 3 ДП Лег адбівала хвалі савецкіх атак.
Але 24 верасня контратакі бальшавікоў пачалі слабець. Да палякаў пачалі перабягаць чырвонаармейцы беларускай і ўкраінскай нацыянальнасцей. Дайшлі паведамленні пра фарсіраванне Нёмана аддзеламі маёра Монда, які самастойна набліжаўся да фортаў Гродна. 2 кавалерыйскай брыгадзе было загадана патрымаць 205 полк пяхоты.
Удар з поўначы
22 верасня распачала свае дзеянні польская ўдарная група 2 арміі. На чале яе ішла 4 кавалерыйская брыгада падпалкоўніка Адама Нянеўскага і змятала літоўскія аддзелы, якія спрабавалі яе стрымаць. 23 верасня яна захапіла неразбураны мост на Нёмане ў Друскеніках, узяла некалькі палонных. 1 ДП Лег у шасцігадзіннай бітве разбіла 22 верасня два літоўскія палкі пяхоты, узяла каля 1700 палонных, 12 гармат і захапіла Сейны. 23 верасня дывізія была ў Друскеніках, а 24 верасня заняла Марцінканцы.
У гэты час 1-я беларуска-літоўская дывізія ген. Жандкоўскага з 2 кавалерыйскай брыгадай разбілі літоўскі 7 полк пяхоты і дасягнулі Парэчча. Але далейшыя дзеянні групоўкі залежалі ад развіцця сітуацыі на цэнтральным кірунку ў раёне Гродна.
Вынікі
Бітва на Нёмане — гэта апошняя вялікая бітва польска-савецкай вайны. Чырвоная Армія пацярпела паражэнне, гэткае ж значнае, як і ў Варшаўскай бітве. Палякі захапілі 40 тысяч палонных і 140 гармат, шмат амуніцыі і ваеннага ладунку.
Гэта бітва мела вялізны ўплыў падчас падпісання Рыжскага мірнага дагавора. Чырвонае войска было разбіта і дэмаралізавана. Савецкая дэлегацыя саступіла ад ранейшых патрабаванняў і пакідала польскую дзяржаву ў супакоі.
Аднак Беларусь была падзелена на дзве часткі. Да Польшчы адыйшла 4,5-мільённая Заходняя Беларусь плошчай больш за 110 тыс. км². Кіраўнік савецкай дэлегацыі А. Ёфэ ўвогуле прапаноўваў саступіць Польшчы ўсю тэрыторыю тагачаснай БССР (да Бярэзіны) наўзамен на тэрытарыяльныя саступкі ва Украіне, аднак польскі бок не прыняў гэту прапанову.[1] Гэта справакавала пачатак Слуцкага збройнага чыну.
Арганізацыя войска
Войска польскае
Аператыўнае кіраўніцтва 2 і 4 Арміямі праводзіў Юзаф Пілсудскі.
- 2 Армія Эдварда Рыдз-Сміглага (баявы стан: 44 000 салдат):
- Франтавая група:
- 3 дывізія пяхоты легіёнаў
- Горная дывізія
- Добраахвотная дывізія
- Абыходная група:
- 1 дывізія пяхоты легіёнаў
- 1-я беларуска-літоўская дывізія
- II брыгада кавалерыі (ген. брыг. Здзіслаў Кастэцкі)
- IV брыгада кавалерыі (падпалкоўнік Адам Наленч Нянеўскі)
- 17 Велікапольская дывізія пяхоты
- Група цяжкай артылерыі (ген. Ігнацы Ледухоўскі)
- Франтавая група:
- 4 Армія Леанарда Скерскага (баявы стан 23 000 салдат):
- Група ген. Юнга:
- 15 Велікапольская дывізія пяхоты
- IV брыгада пяхоты
- 18 полк уланаў паморскіх
- 215 Добраахвотны полк уланаў
- 11 Карпацкая дывізія пяхоты
- 14 Велікапольская дывізія пяхоты
- 32 полк пяхоты
- 15 полк уланаў пазнаньскіх (падпалкоўнік Уладзіслаў Андэрс)
- 16 Паморская дывізія пяхоты
- Група ген. Юнга:
- Рэзерв галоўнакамандуючага (баявы стан 30 000):
- 2 дывізія пяхоты легіёнаў (без IV БП)
- 4 дывізія пяхоты
- 9 дывізія пяхоты
- 10 дывізія пяхоты
- III брыгада кавалерыі
- 34 полк пяхоты
- 213 Добраахвотны полк пяхоты (паліцыйны)
Чырвоная армія
Заходні фронт генерала Міхаіл Тухачэўскі (каля 100 000 салдат, 220 гармат):
- 3 Армія Уладзіміра Лазарэвіча:
- 2 стралковая дывізія
- 5 стралковая дывізія
- 6 стралковая дывізія
- 21 стралковая дывізія
- 56 стралковая дывізія
- 33 Кубанская дывізія
- 15 Армія Аўгуста Корка:
- 11 стралковая дывізія
- 16 стралковая дывізія
- 27 стралковая дывізія
- Аддзел «ВОХР» (раўназначны стралковай дывізіі)
- 16 Армія Мікалая Салагуба:
- 8 стралковая дывізія
- 10 стралковая дывізія
- 17 стралковая дывізія
- 48 стралковая дывізія
- 4 Армія (даўнейшая Мазырская Група):
- 19 стралковая дывізія
- 55 стралковая дывізія
- 57 стралковая дывізія
- 17 стралковая дывізія
Зноскі
 Польска-савецкая вайна (1919—1921) | |
|---|---|
| Франты | |
| Бітвы | |
| Вынікі | |