Майская аперацыя
Асноўны канфлікт: Польска-савецкая вайна
Бітва на р. Бярэзіна
Бітва на р. Бярэзіна
Дата 14 мая — 10 чэрвеня 1920 г.
Месца Віленская губерня, Мінская губерня
Вынік РККА не дасягнула сваіх мэт. Змяненне ўвагі польскага камандавання дазволіла РККА правесці Кіеўскую аперацыю.
Праціўнікі
Сцяг РСФСР Расійская Савецкая Федэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка Сцяг Польшчы Польская Рэспубліка
Камандуючыя
Міхаіл Мікалаевіч Тухачэўскі ген. Станіслаў Шаптыцкі
Сілы бакоў
  • Паўночная група войск
  • 15-я армія
  • 16-я армія

    Бітва на Бярэзіне або Майская аперацыя — баі войскаў Паўночна-Усходняга фронту ген. Станіслава Шаптыцкага з войскамі Заходняга фронту Міхаіла Тухачэўскага падчас польска-савецкай вайны.

    Размяшчэнне войскаў перад боем

    Пасля ўзяцця Кіева і захопу плацдармаў на ўсходнім баку Дняпра польскія войскі перайшлі да абароны. Юзаф Пілсудскі ўсведамляў, што не здолеў разбіць буйнейшыя сілы праціўніка, а толькі прымусіў яго адысці далей на ўсход. Такім чынам, галоўнакамандуючы планаваў наступленне на паўночным участку ўсходняга фронту[1].

    У гэты час камандуючы Заходнім фронтам Міхаіл Тухачэўскі на ўсходнім беразе Бярэзіны групаваў войскі для генеральнага наступу, запланаванага на ліпень. Акупацыя Кіева палякамі і пагроза страты Украіны вымусілі кіраўніцтва РККА паскорыць яе[2][3].

    Склад войскаў

    Войска Польскае
    • 1-я армія ген. Стэфана Маеўскага была размешчана на ўчастку Дрыса — Полацк — Ушачы — Лепель. Складалася з 8-й дывізіі пяхоты і Літоўска-беларускай дывізіі, а ў рэзерве мела 3-ю дывізію пяхоты легіёнаў і 1-ю кавалерыйскую брыгаду.
    • 4-я армія ген. Шаптыцкага, 2-я дывізія пяхоты легіёнаў, 6-я, 14-я і 9-я пяхотныя дывізіі абаранялі лінію Бярэзіны ад Лепеля да вусця ў Днепр.

    17 мая камандаванне абедзвюма арміямі прыняў ген. Станіслаў Шаптыцкі[4].

    Чырвоная Армія

    На ўсходнім беразе Бярэзіны ўтварылася ўдарная групоўка[5]:

    • 15-я армія Аўгуста Корка ў складзе 4-й, 6-й, 5-й, 53-й, 56-й стралковых дывізій і 15-й кавалерыйскай дывізіі[7].
    • Паўночная група Яўгена Сяргеева ў складзе 48-й стралковай дывізіі і 164-й стралковай брыгады.
    • 16-я армія Мікалая Салагуба складалася з 2-й, 8-й, 10-й, 17-й і 21-й стралковых дывізій[8].

    Усім ударным злучэннем камандаваў камандуючы Заходнім фронтам Міхаіл Тухачэўскі[9][10].

    Ход бітвы

    Удар Чырвонай Арміі

    14 мая 15-я армія і Паўночная група атакавалі пазіцыі 8-й пяхотнай дывізіі і Літоўска-Беларускай дывізіі ў агульным напрамку на Глыбокае. 16-я армія нанесла дапаможны ўдар на Мінск[10]. У раёне Лепеля і Ушач адзінкі Літоўска-Беларускай дывізіі і 13-га пяхотнага палка 8-й пяхотнай дывізіі не вытрымалі ўдараў 4, 11, 56 і 5 дывізій і былі вымушаны адступіць[5]. На наступны дзень 3-я пяхотная дывізія легіёнаў беспаспяхова контратакавала. Пазіцыі ўздоўж лініі азёры Дзвоны — Пышна — Асечышча не ўдалося захаваць[5]. На стыку 8-й пяхотнай і 1-й дывізій для суперніка адкрыўся пралом у напрамку Маладзечна[4]. У сувязі з гэтай пагрозай 1-я армія атрымала 17-ю вялікапольскую пяхотную дывізію гвардыі вярхоўнага галоўнакамандуючага, згрупаваную ў раёне Маладзечна[11]. З 16 па 18 траўня польскія войскі абараняліся на вярхоўях Бярэзіны і адбівалі атакі бальшавікоў. Аднак 5-я стралковая дывізія здолела пераправіцца праз раку ў раёне Мосцішча, адкінуць 2-ю Літоўска-Беларускую брыгаду, якая абаранялася там, і захапіць Ліпск. У гэты час 15-я армія наносіла галоўны ўдар уздоўж чыгункі на Маладзечна. Яе галоўную групоўку з поўдня прыкрывала 53-я стралковая дывізія, з поўначы — Паўночная група. На ўчастку, які абараняла 4-я польская армія, войскі Салагуба спрабавалі пераправіцца праз Бярэзіну ў раёне Мурава і Жукоўца[5][5]. Толькі 8-я стралковая дывізія дабілася поспеху і захапіла Ігумен, а астатнія адзінкі Чырвонай Арміі былі адкінуты[5].

    21 мая 1-я армія была ўзмоцнена 10-й пяхотнай дывізіяй, уведзенай з раёна Вільні. Гэтая дывізія займала абарончы рубеж паміж Шаркоўшчынай і Казянамі. Гэта дазволіла адыходзячым 8-й пяхотнай і Літоўска-Беларускай дывізіям адарвацца ад Чырвонай Арміі і рэарганізаваць часткі[12]. 23 траўня пачалося агульнае адступленне польскіх войскаў на лініі Дрыса — Пераброддзе — Дунілавічы — Будслаў — Сэрвач — Мільча — рака Амнішэўка[13]. Аднак і тут трывалая абарона не была арганізавана[14].

    Вярхоўнае камандаванне Войска Польскага вырашыла адкінуць ворага ад р. Бярэзіна. Непасрэднае камандаванне ўзяў на сябе Вярхоўны Галоўнакамандуючы[15]. У раёне Свянцян была ўтворана Рэзервовая армія ген. Казіміра Саснкоўскага[16]. Пры войсках ген. Шаптыцкага была ўтворана ўдарная група. На поўначы сцягваліся адзінкі 8-й і 10-й пяхотных дывізій і 1-й аўтамабільнай брыгады. Гэтыя тры вялікія часткі выйшлі з падпарадкавання 1-й арміі і ўвайшлі ў склад 7-й арміі ген. Стэфана Маеўскага. На паўднёвым крыле 4-я пяхотная дывізія ўвайшла ў разрыў паміж 1-й і 4-й арміямі. Яна спыніла аперацыю 5-й стралковай дывізіі РККА, а затым адышла ў бок Лагойска, куды ўжо прыбыла 15-я вялікапольская пяхотная дывізія. У канцы мая Тухачэўскі кінуў у бой зноў прыбыўшыя 12-ю і 18-ю стралковыя дывізіі. Аднак наступ РККА страціў моц і спыніўся на лініі Зембін — рака Ілья — Сэрвач — рака Крывічы — Стары Мядзел — возера Богінскае — возера Дрысвяты[17]. Генеральным штабам Войска Польскага ад 31 мая 1920 г. паведамлялася[18]:  

    Вялікі бальшавіцкі наступ, распачаты 14 траўня з ужываннем вялікіх сілаў на фронце паміж Дзвіной і Прыпяццю, у апошнія дні быў цалкам спынены. Галоўныя ўдары савецкіх войскаў наносіліся з аднаго боку па чыгунцы Полацк — Глыбокае — Маладзечна. З другога боку, з усходу, праз Бярэзіну ў бок Мінска, і, як відаць з прынятых загадаў бальшавіцкага камандавання, яны мелі на мэце захапіць 25 мая лінію Маладзечна — Мінск. Жалезная стойкасць нашай арміі, асабліва той, якая абараняла вярхоўі Бярэзіны і выконвала баявыя абавязкі паміж Барысавам і Бабруйскам, цалкам знішчала шырокія планы варожага кіраўніцтва. Наша армія, настойліва ўтрымліваючы з 27 мая лінію Пераброддзе — возера Мястра — Крывічы — Даўгінава — Плешчаніцы — Зэмбін і лінію Бярэзіна, у некалькіх месцах паспяхова перайшла да наступлення. Wielka ofensywa bolszewicka, rozpoczęta w dniu 14 maja z użyciem wielkich sił na froncie między Dźwiną a Prypecią, została w ostatnich dniach zupełnie zatrzymana. Główne uderzenia armij sowieckich, skierowane były z jednej strony wzdłuż toru kolejowego Połock — Głębokie — Mołodeczno. Z drugiej strony od wschodu przez Berezynę w kierunku na Mińsk i miały na celu, jak widać z przejętych rozkazów dowództw bolszewickich, opanowanie linji Mołodeczno — Mińsk w dniu 25 maja. Żelazna postawa naszego wojska, szczególnie tego, które broniło górnej Berezyny i przeprowadziło kontrakcję między Borysowem a Bobrujskiem, unicestwiła w zupełności szeroko zakreślone plany nieprzyjacielskiego kierownictwa. Wojsko nasze, utrzymujące wytrwale już od dnia 27 maja linję Przebrodzie — jezioro Miastro — Krzywicze — Dołhinów — Pleszczenice — Ziembin i linję Berezyny, w kilku miejscach przeszło z powodzeniem do zaczepnej działalności.

    Польскі контрнаступ

    Польскі план контрнаступу прадугледжваў двайны флангавы ўдар савецкай 15-й арміі, якая наступала на Маладзечна, наступленне з захаду Рэзервовай арміяй на Паставы — Глыбокае і з поўдня аператыўнай групай ген. Скерскага, з Плешчаніц, на Докшыцы і Бярэзіну. Размешчаная ў цэнтры 1-я армія павінна была скаваць праціўніка боем і не даць яму адвесці войскі[19].

    31 траўня наступ распачала група ген. Леанарда Скерскага. На яе правым крыле дапаможны ўдар нанесла 1-я Літоўска-Беларуская дывізія са складу 1-й арміі. Пасля сутачных баёў фронт быў прарваны, захоплена лінія р. Вейна. У наступныя дні наступ працягваўся і польскія войскі прасунуліся да Мрая, а 5 чэрвеня былі захоплены Докшыцы. У гэты час група палкоўніка Густава Орліча-Дрэсэра[21] выйшла на Бярэзіну і ўзяла пад свой кантроль Бярэзіну Гарную[20].

    Рэзервовая армія ген. Саснкоўскага нанесла галоўны ўдар правым крылом паміж азёрамі Нараччу і Баторыным і балоцістым берагам Дзісны ў агульным напрамку на Глыбокае. 11-я пяхотная дывізія наступала ў напрамку возера Мядзел — Баяры, а яе крыло прыкрывала 6-я пяхотная дывізія 1-й арміі. 8-я пяхотная дывізія накіравалася на Дунілавічы — Глыбокае, а рэзервовая 7-я пяхотная брыгада наступала ў напрамку Паставы — Дунілавічы. 2 чэрвеня дывізіі пачалі баі па прарыве пазіцый РККА, разгорнутых на лініі «старых нямецкіх акопаў». Іх абаранялі савецкія 12-я, 18-я і 53-я стралковыя дывізіі і 15-я кавалерыйская дывізія[17]. Польскія 8-я і 11-я пяхотныя дывізіі мелі поспех у першы дзень, але атака слаба падрыхтаванага рэзерву 7-й брыгады затрымалася ў Дзеткава. На наступны дзень 4-я пяхотная дывізія РККА вырвалася з акружэння, і 12-й пяхотнай дывізіі давялося змагацца з палкамі польскай 8-й пяхотнай дывізіі. Пасля поспехаў пры Дунілавічах 8-я дывізія ў пагоні дасягнула лініі ракі Мардва, але і 11-я пяхотная дывізія, і 7-ы БП адсталі, і Рэзервовая армія не змагла цалкам замкнуць кальцо[20].

    4 чэрвеня ў Маладзечне знаходзіўся Галоўнакамандуючы Юзэф Пілсудскі. У інтэрв’ю ген. Шаптыцкі адхіліў прапанову камандуючага фронтам працягваць наступленне на Лепель і Улу да поўнага разгрому войскаў Тухачэўскага. 5 чэрвеня наступ працягваўся. 10-я пяхотная дывізія генерала Жалігоўскага захапіла Шаркаўшчыну, а генерал Саснкоўскі загадаў усім буйным часткам рушыць у пагоню з задачай выйсці да лініі ракі Мнюта — Германавічы. 8-я пяхотная дывізія ў гэты дзень авалодала Глыбокім, а на наступны дайшла да Мнюты паміж азёрамі Пліса і Мнюта. 5-6 чэрвеня часці 10-й пяхотнай дывізіі вялі жорсткі бой з 18-й стралковай дывізіяй за Германавічы. Атака яго 28-га і 30-га пяхотных палкоў была спынена, і толькі ўвядзенне ў рэзервовы бой 21-га пяхотнага палка дазволіла польскім войскам захапіць горад[20]. Працягваючы пераслед, польскія часці 10 чэрвеня выйшлі на Бярэзіну і Авуту[17]. Падчас бітвы на Бярэзіне на фронце 4-й польскай арміі вяліся лакальныя дзеянні, падчас якіх адбылося некалькі буйных бітваў, у тым ліку пад Багушэвічамі і Стаўпішчамі[22].

    Пасля Бярэзінскай бітвы фронт спыніўся на лініі: р. Бярэзіна — возера Межужол — рака Авута — возера Ельня — возера Белае — рака Дзвіна на Дзісеншчыне[20]. Генеральным штабам Войска Польскага ад 10 чэрвеня 1920 г. паведамлялася[23]:

    Вялікая бітва на Бярэзіне, якая пачалася 14 мая і вялася з вялікім напружаннем з абодвух бакоў, увянчалася ўчора нашай канчатковай перамогай. Праціўнік, засяродзіўшы перад генералам Саснкоўскім 9-ю пяхотную дывізію, 8 сакавіка паўтарыў спробу. браць ініцыятыву ў свае рукі, кідаючы для гэтага ўсе сілы на атаку. Завязаліся кровапралітныя і жорсткія баі, асабліва ў эпізодзе 8-й пяхотнай дывізіі і групы генерала Жэлігоўскага, падчас якіх асобныя гарады па некалькі разоў пераходзілі з рук у рукі. У канчатковым выніку ўжо вечарам 8 мая праціўнік атрымаў адпор на ўсёй лініі. Раніцай 9 чэрвеня нашы войскі перайшлі ў атаку, рашучай атакай разбілі сілы праціўніка, якія былі адкінуты за рубеж ракі Аўты. Здабыча, пакуль падлічана, паказвае больш за 600 палонных і 57 кулямётаў. Wielka bitwa nad Berezyną, rozpoczęta w dniu 14 maja i prowadzona z ogromnem obustronnem napięciem, została w dniu wczorajszym uwieńczona ostatecznem naszem zwycięstwem. Nieprzyjaciel, skoncentrowawszy przed frontem generała Sosnkowskiego 9 dywizyji piechoty, usiłował ponownie dnia 8 b.m. ująć inicjatywę w swe ręce, rzucając w tym celu wszystkie swe siły do ataku. Wywiązały się krwawe i zacięte walki, zwłaszcza na odcinku 8-ej dywizji piechoty i grupy generała Żeligowskiego w czasie których poszczególne miejscowości parokrotnie przechodziły z rąk do rąk. W ostatecznym rezultacie już dnia 8 b. m. wieczorem przeciwnik został na całej linji odparty. 9 czerwca zaś rano wojska nasze przeszły do ataku, rozbijając w zdecydowanym natarciu siły nieprzyjacielskie, które odrzucono za linję rzeki Auty. Zdobycz na razie obliczona wykazuje z górą 600 jeńców oraz 57 karabinów maszynowych.

    Вынікі

    Абодва бакі не дасягнулі пастаўленых мэт. Чырвоная Армія на Бярэзіне ўпершыню праявіла аператыўную ініцыятыву і сваім наступленнем вычарпала ўсе рэзервы польскага вярхоўнага камандавання. Аднак войскам Тухачэўскага не ўдалося знішчыць 1-ю польскую армію. Часткі Войска Польскага, нягледзячы на палявыя поспехі ў ходзе контрнаступлення, не здолелі разбіць 15-ю армію. Асноўнай прычынай няўдачы з’яўляўся нераўнамерны тэмп наступлення крыла, выкліканы жорсткім супрацівам праціўніка на поўначы[20].

    Зноскі

    1. ↑ Kowalski 2001.
    2. ↑ Piłsudski & Tuchaczewski 1989, s. 163-165.
    3. ↑ Odziemkowski 2013, s. 52.
    4. 1 2 Odziemkowski 1998.
    5. 1 2 3 4 5 6 Odziemkowski 2004.
    6. 1 2 Piłsudski & Tuchaczewski 1989, s. 205.
    7. ↑ Michaił Tuchaczewski podaje nieco inny skład Armii w początkowym okresie operacji: 4., 6.,11.,29., 53.,56. Dywizje Strzelców i 15 Dywizja Kawalerii. Oprócz wymienionych na front maszerowała 18 Dywizja Strzelców[6].
    8. ↑ Michaił Tuchaczewski podaje nieco inny skład 16 Armii w początkowym okresie operacji: 2.,8.,10.,17.,57. Dywizje Strzelców i oprócz wymienionych na front maszerowała 21 Dywizja Strzelców[6].
    9. ↑ Wysocki (red.) 2005.
    10. 1 2 Cisek, Paduszek & Rawski 2010.
    11. ↑ Laskowski (red.) 1931.
    12. 1 2 Odziemkowski 2004, s. 33.
    13. ↑ Laskowski (red.) 1931, s. 272.
    14. ↑ Wysocki (red.) 2005, s. 34.
    15. ↑ Cisek, Paduszek & Rawski 2010, s. 42.
    16. ↑ Armię Rezerwową tworzyły: 1 BJ i 8 DP ze składu 1 A, 10 DP ściągnięta z obszaru Wilna, IX BP z odwodów frontu na Ukrainie, 11 DP i VII BPRez. przegrupowana z głębi kraju[12].
    17. 1 2 3 Odziemkowski 1998, s. 22.
    18. ↑ Pomarański 1920, s. 236-237.
    19. ↑ Odziemkowski 2004, s. 33-34.
    20. 1 2 3 4 5 6 Odziemkowski 2004, s. 34.
    21. ↑ W skład grupy pułkownika Gustawa Orlicz-Dreszera wchodził 1 pszwol. i pięć kompanii 15 Dywizji Piechoty[20].
    22. ↑ Odziemkowski 2004, s. 35.
    23. ↑ Pomarański 1920, s. 242-243.

    Бібліяграфія

    • Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919—1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
    • Zdzisław, Grzegorz Kowalski: Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920 na łamach polskich fachowych periodyków wojskowych z lat 1919-1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-856-6.
    • Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
    • Janusz Odziemkowski. Bitwa nad Autą, 4-6 lipca 1920 roku. «Przegląd Historyczno-Wojskowy». 14(65)/1 (243), s. 51—74, 2013. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182.
    • Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko — rosyjskiej 1919—1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza «Rytm», 2004. ISBN 83-7399-096-8.
    • Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914—1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza «Ajaks», 1998. ISBN 83-85621-46-6.
    • Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: «Rok 1920». «Pochód za Wisłę». Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
    • Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918—1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
    • Adam Przybylski: Wojna polska 1918—1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
    • Stanisław Szeptycki: Front Litewsko-Białoruski; 10 marca 1919-30 lipca 1920. Warszawa: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp.z o.o; Fundacja Patriotyczna Serenissima, 2016. ISBN 978-83-64649-19-6.
    • Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo «Gamb», 2005. ISBN 83-7399-050-X.
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.