Бітва за Брэст
Асноўны канфлікт: Польска-савецкая вайна
Дата 30 ліпеня - 2 жніўня 1920
Месца Брэст з ваколіцамі
Вынік Перамога РСЧА
Праціўнікі
Сцяг Польшчы Польшча Сцяг РСФСР (1918—1937) Савецкая Расія
Камандуючыя
Уладзіслаў Сікорскі Мікалай Саллагуб

Ціхан Хвесцін
Сілы бакоў
Група "Палессе" 16-я армія
    Брэсцкая крэпасць — уязная брама ў фартэцыю
    Брэсцкая крэпасць з навакольнымі фартамі (1885 г.)
    План Брэсцкай крэпасці (1910 г.)
    Мост праз Буг у межах крэпасці ў Брэсце
    Адкрыццё ў Брэсце помніка ў гонар загінуўшых у Першай сусветнай вайне

    Бітва за Брэст — бой паміж групай «Палессе» Войска Польскага (ген. Уладзіслаў Сікорскі) з войскамі 16-й арміі РСЧА (камдыў Мікалай Салагуб) падчас ліпеньскага наступу Заходняга фронту пад кіраўніцтвам Міхаіла Тухачэўскага падчас польска-савецкай вайны.

    Становішча войскаў перад боем

    У пачатку ліпеня польскія пазіцыі на р. Авута былі прарваны, што вымусіла Станіслава Шаптыцкага аддаць загад аб адступленні. Польскія войскі адступалі пад націскам наступу РСЧА пад кіраўніцтвам Міхаіла Тухачэўскага. Вярхоўнае камандаванне Войска Польскага загадала спыніць войскі савецкага Заходняга фронту па лініі былых нямецкіх акопаў перыяду Першай сусветнай вайны.[1] Страта Вільні і абыход польскіх пазіцый з поўначы прымусілі палякаў адступіць.[2] 1-я армія ген. Густава Зыгадловіча адступіла да Нёмана, 4-я армія — да Шчары, а Палеская група Войска Польскага — да Агінскага канала і Пінска.[3][4]

    Абарона пазіцый на Нёмане і Шчары не спыніла наступ РСЧА. Вынікам жорсткіх баёў сталі вялікія страты польскага боку і ранні адыход на лінію абароны за Буг.[5][6]

    У канцы ліпеня фронт адкаціўся на лінію Буга і Нарава.[7] Група генерала Уладзіслава Юнга была адціснута за Нараў, а група войскаў ген. Даніэля Канажэўскага заняла пазіцыі паміж Пружанай і Бярозай-Картузскай. Паміж дзвюма групамі Войска Польскага, падпарадкаванымі 4-й арміі, утварыўся разрыў у некалькі дзясяткаў кіламетраў, у які ўварваліся савецкія 2-я і 17-я стралковыя дывізіі.[8] У гэты момант па абодва бакі чыгуначнай лініі Лунінец — Брэст дзейнічала група «Палессе» ген. Уладзіслава Сікорскага, якая была вымушана адступіць праз змены на поўначы, нягледзячы на паспяховае выкананне баявых задач на сваім участку ваенных дзеянняў.[9]

    План польскага Вярхоўнага камандавання прадугледжваў абарону на лініі Нараў — Арлянка і Лесна — Брэст да 5 жніўня сіламі 1-й і 4-й армій і групай «Палессе». Апошняе было часткай падрыхтоўкі контрнаступу з раёна Брэста на левы фланг войскаў Заходняга фронту РСЧА. Асноўны ўдар павінен быў адбыцца з-за Бугу, Астраленка, Амулетава. Гэтыя сілы былі падпарадкаваны ген. Максіму Вейганду.[10] Поспех аперацыі дазволіў бы разграміць 1-ю конную армію Сямёна Будзённага, што дало б магчымасць вывесці частку польскіх сіл з Галіцыі да Буга.[11] Апошняе павінна было ажыццявіцца пры ўмове ўтрымання Брэсцкай крэпасці. Начальнік аператыўнага ўпраўлення Вярхоўнага Галоўнакамандавання генерал-палкоўнік Юльян Стахевіч пісаў генералу Сікорскаму[12]:

    Так ці інакш, контратака прапануецца з раёна Брэста кампактнай групай войскаў на паўночны ўсход. Для гэтага неабходна выканаць наступныя ўмовы: утрымаць Брэст з пераправамі, а таксама ўтрымаць пераправу праз Буг, якая звязвае Брэст дзякуючы чыгунцы […] Трэба ўлічваць, што пасля пераправы праз Кобрын уся 16-я бальшавіцкая армія рынецца на пана генерала, бо яна дыслакуецца ў Брэсце […]

    Баі за горад

    27 ліпеня група Войска Польскага «Палессе» атрымала задачу адысці ў раён Брэста і ўтрымаць пешаходны мост на ўсходнім беразе Буга. Тыя пазіцыі павінны былі стаць базай для будучых польскіх наступальных аперацый[13]. Па рашэнню Сікорскага наступ быў адкладзены на суткі, бо польскія сілы ў той час прыкрывалі левы фланг 3-й арміі, якая вяла баі ў Галіцыі.[11]

    28 ліпеня Брэст абаранялі: 32-і пяхотны полк, тры батальёны, тры батарэі 16-га цяжкага артылерыйскага палка. 32-і пяхотны полк з двума батальёнамі займаў паўночна-ўсходні ўчастак дугой ад Казловіч на Бугу да чыгуначнай каляіны Брэст — Жабінка.[14]

    У ноч з 28 на 29 ліпеня ў горад прыбыў штаб группы «Палессе», а за ім і галоўныя сілы. Да 30 ліпеня ўся група знаходзілася ў прадмесці горада.[15]

    30 ліпеня да Брэста падышлі адзінкі савецкай 16-й арміі: 10-я стралковая дывізія з усходу і 57-я стралковая дывізія з паўднёвага ўсходу, 2-я стралковая дывізія з паўночнага ўсходу. За 14-й Вялікапольскай пяхотнай дывізіяй ішла 8-я стралковая дывізія з задачай захапіць раён Бяла-Падляска — Пішчац. У гэты дзень артылерыя 16-й арміі пачала абстрэл горада. Тады з горада на захад было эвакуявана каля 3000 вагонаў з прыпасамі і рыштункам.[13]

    Раніцай 31 ліпеня Сікорскі аддаў загад:

    • XVII пяхотная брыгада ў складзе 15-га і 22-га пяхотных палкоў з 4-м Падхаляньскім стралковым палком перакрывае дарогі з Кобрына на Ковель і з Кобрына на Уладава на ўчастку возера Ажэхава — Вялікарыта.
    • 21-я горная дывізія ўзмацняе 1-ю брыгаду на ўчастку Вялікарыта — Задворцы, пашыраючы лінію абароны за кошт нямецкіх траншэй часоў Першай сусветнай вайны.
    • Група падпалкоўніка Яна Слупскага ў складзе 32-га пяхотнага палка і 2-га познанскага батальёна з двума бронецягнікамі павінна была абараняць часткова ўмацаваны ўчастак Задворцы — Тухенічы. I/32 пяхотны полк заставаўся ў рэзерве ў «казармах граеўскіх», а астатнія батальёны занялі ўчастак ад форта VIII да чыгуначнай каляіны Брэст — Жабінка, накіраваўшы па адной роце ў Задворцы, Машчанку і Тучэніцу. Падтрымку аказвала 1 батарэя.[14]
    • 16-я пяхотная дывізія, узмоцненая бронецягніком, павінна была заняць умацаванні і траншэі ад Тучэніч да Варобліна.
    • Ар’ергард складаўся з 1-га Падхаляньскага стралковага палка з цэнтрам у Хлапіцкім форце[16] і двух батальёнаў, дыслакаваных у цытадэлі.

    31 ліпеня 2-я стралковая дывізія адкінула за Буг палкі польскай 16-й пяхотнай дывізіі і пагражала гораду з поўначы. Гэтым скарыстаўся камдыў Мікалай Салагуб, накіраваўшы большую частку сваёй 16-й арміі на паўночны ўчастак фронту.[15]

    1 жніўня на ўскрайках Брэста трымалі абарону толькі дзесяць батальёнаў. Участак на поўнач ад чыгуначнага палатна Брэст-Жабінка абаранялі 32-і пяхотны полк і 2-і познанскі батальён. На поўдзень ад трасы Брэст — Жабінка абарону арганізавала 21-я горная дывізія. У гэты дзень генерал Сікорскі выехаў у Бялу-Падляску, каб сустрэць новага камандуючага Паўночным фронтам ген. Юзэфа Галера[17].

    Каля 12.00 10-я савецкая стралковая дывізія атакавала падраздзяленні 32-га пяхотнага палка ў раёне чыгуначнай лініі Брэст-Жабінка. Першая атака была адбітая, але ў 14.00 пазіцыі левага крыла 32-га пяхотнага палка былі атакаваныя адзінкамі 2-й стралковай дывізіі. Батальён, які абараняўся там, не вытрымаў удар і адступіў.[18] У 15.00 10-я стралковая дывізія працягнула наступ і прарвала польскую абарону каля Рэчыцы, што прымусіла групу падпалк. Слупскага адступіць.[19]

    Адыход войскаў ад лініі фронту выклікаў паніку сярод абозаў і тылавых войскаў, якія стаялі ў горадзе, адзначаўся неарганізаваны адыход за Буг. Паніка ахапіла артылерыю і салдат 32-га пяхотнага палка, якія адступілі аж да чыгуначнай станцыі. Некалькі фартоў крэпасці былі здадзены без бою. 32-і пяхотны полк адышоў з фартоў I, III, VIII і IX у Белую і ўвайшоў у рэзерв группы «Палессе».[14][20] Толькі каля 17:00 пачаліся контратакі з ар’ергардам. II/1 Падхаляньскі стралковы полк атакаваў форт № I, і I/2 Падхаляньскі стралковы полк рушыў на форт № VIII. Падхаляньскія стралкі выбілі чырвонаармейцаў з фартоў, але, не ведаючы агульнай абстаноўкі, пазбаўленыя сувязі, спынілі атаку і засталіся ў занятых умацаваннях[19][20].

    У гэты час праціўнік паспяхова атакаваў горад з паўночнага ўсходу. Камандаванне абароны крэпасці накіравала на пагражальны кірунак свой апошні рэзерв — I/1 Падхаляньскі стралковы полк.[21] Батальён адбіў казармы і форт № 2, а адзінкі савецкай 10-й стралковай дывізіі панеслі вялікія страты (загінуў таксама камандзір дывізіі Ансіс Даўманіс) і былі выбіты з Брэста. Аднак ізноў недахоп сувязі і належна арганізаванага ўзаемадзеяння паміж асобнымі вайсковымі адзінкамі не дазволіў палякам развіць поспех. Штаб генерала Сікорскага беспаспяхова спрабаваў утаймаваць паніку і нарастаючы хаос. Адсутнасць паведамленняў аб поспехах польскіх войскаў і перабольшаныя звесткі аб прасоўванні праціўніка негатыўна паўплывалі на ацэнку сітуацыі генералам Сікорскім, праз што ён у 22.00 аддаў загад аб адступленні на левы бераг Буга.[17][18] Абаранялася і цытадэль, абаронай якой кіраваў камандзір 2-й Падхаляньскай стралковай брыгады ген. Вацлаў Фара. Ноччу польскія адзінкі пакінулі цытадэль і пасля рукапашнага бою прарвалі акружэнне.[17]

    Ход бою 1 жніўня прадстаўлены ў дакладзе камандзіра 21-й горнай дывізіі ген. Анджэя Галіцы[22]:

    Пасля моцнай артылерыйскай падрыхтоўкі батарэй і бронеаўтамабіляў праціўнік пераўзыходзячымі сіламі атакаваў левы фланг 2-га Падхаляньскага стралковага палка ў раёне форта № X з усходу і 32-і пяхотны полк з поўначы. Аднак у сувязі з адыходам 32-га пяхотнага палка з форта № I, форт X быў атакаваны з поўначы і захаду, так што 9-я рота 2-га Падхаляньскага стралковага палка мусіла часова пакінуць яго, змяніўшы лінію фронта на левым флангу. Аднак з рэзервамі батальёна і палка форт X зноў быў захоплены контратакай і моцна ўкамплектаваны кулямётамі, нанёсшы праціўніку вялікія страты. […] У гэтай сітуацыі 2-гі Падхаляньскі стралковы полк пратрымаўся да 23.30 і толькі па загадзе і разам з 3-м Падхаляньскім стралковым палком адышоў праз мост каля Міхалова за Буг, пакуль 1-я брыгада яшчэ трымала лінію ўсходніх фартоў, да гэтага часу горад ужо быў заняты ворагам. […] 32-і пяхотны полк не вытрымаў моцнага і канцэнтраванага ўдару на Брэст з поўначы і адышоў, пакінуўшы фарты I, II і VIII. 1-му батальёну 1-га палка і 1-му батальёну 2-га Падхаляньскага стралковага палка быў аддадзены загад перайсці ў контратаку. У той час у горадзе ўзнялася паніка, выкліканая стралянінай і кіданнем цывільных (яўрэйскіх) банд у наш лагер. […] Аднак, нягледзячы на ​​гэта, адважныя батальёны 1-га і 2-га Падхаляньскіх стралковых палкоў самастойна, падтрымліваючы адзін аднаго ўмелымі і рашучымі манеўрамі, смела наступаючы, уступаючы ў рукапашны бой, зноў у 12 гадзін дня ўзялі фарты I і VIII, нанёсшы праціўніку вельмі цяжкія страты.

    2 жніўня генерал Сікорскі меў намер вярнуць Брэст, але савецкая 8-я стралковая дывізія пераправілася праз Буг у раёне Пратуліна і прасунулася да Бялай-Падляскай, пагражаючы тылу групы «Палессе». Апоўдні 2 жніўня саветы занялі пакінуты польскім войскам горад.[23]

    Вынік

    Страта Брэсцкай крэпасці азначала, што план Вярхоўнага камандавання Войска Польскага аб наступленні на фланг Заходняга фронту Міхаіла Тухачэўскага з боку Буга і правядзенні тут вырашальнага бою перастаў быць актуальным.[24] Польскія войскі працягвалі адступаць. Наступнай натуральнай перашкодай на мясцовасці, зручнай для спынення савецкага наступу, была рака Вісла. У баях за Брэст палякі страцілі некалькі сотняў забітымі, параненымі і палоннымі. Савецкія страты, верагодна, былі большымі. Напрыклад, у 90-м палку 10-й дывізіі засталося 80 байцоў.[25]

    Зноскі

    Літаратура

    • Roman Bober: Zarys historji wojennej 1-go pułku Strzelców Podhalańskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918—1920.
    • Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919—1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
    • Stanisław Harasymow: Zarys historii wojennej 32-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne «Polska Zjednoczona», 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918—1920.
    • Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
    • Bronisław Kowalczewski: Zarys historii wojennej 22-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne «Polska Zjednoczona», 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918—1920.
    • Ludwik Migdał: Zarys historii wojennej 2-go pułku Strzelców Podhalańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne «Polska Zjednoczona», 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918—1920.
    • Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919—1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza «Rytm», 2004. ISBN 83-7399-096-8.
    • Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914—1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza «Ajaks», 1998. ISBN 83-85621-46-6.
    • Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: «Rok 1920». «Pochód za Wisłę». Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
    • Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów — Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
    • Stanisław Szeptycki: Front Litewsko-Białoruski; 10 marca 1919-30 lipca 1920. Warszawa: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp.z o.o; Fundacja Patriotyczna Serenissima, 2016. ISBN 978-83-64649-19-6.
    • Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo «Gamb», 2005. ISBN 83-7399-050-X.
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.