Брандэнбург
Brandenburg
Сцяг правінцыі Брандэнбург Правінцыя Прусіі
1806/1815—1947		 Малы герб правінцыі Брандэнбург

Брандэнбург у граніцах 1815 года
Даведкавая інфармацыя
Сталіца Патсдам (1815—1827),
Берлін (1827—1843),
Патсдам (1843—1918),
Берлін (1918—1946)
Плошча 38 274 км² (1939)[1]
Насельніцтва 3 007 933 чал. (1939)[1]

Брандэнбург (ням.: Brandenburg) — правінцыя каралеўства Прусія і Вольнай дзяржавы Прусія. З’яўляючыся калыскай прускай дзяржавы, Брандэнбургскае курфюрства афіцыйна стала правінцыяй Прусіі толькі пасля распаду Свяшчэннай Рымскай імперыі ў 1806 годзе. У 1815 годзе ў выніку прускіх адміністрацыйных рэформ правінцыя была рэарганізавана і атрымала новыя граніцы. Пасля 1945 года большая частка Брандэнбурга была перададзена Польшчы. На астатняй тэрыторыі ў 1947 годзе была створана зямля Брандэнбург.

Гісторыя

Ядро прускай дзяржавы

Правінцыі Каралеўства Прусія у 1806 годзе

Брандэнбург з самага пачатку з’яўляўся неад’емнай часткай прускай дзяржавы. Яшчэ ў 1618 годзе брандэнбургскія Гогенцолерны атрымалі ў спадчыну прускае герцагства, у выніку чаго была ўтворана асабістая унія Брандэнбург-Прусія і курфюрсты Брандэнбурга адначасова станавіліся герцагамі Прусіі. Пасля таго як брандэнбургскі курфюрст Фрыдрых III у 1701 годзе абвясціў сябе каралём Прусіі, тым самым ператварыўшы прускае герцагства ў каралеўства, назва «Прусія» паступова распаўсюдзілася і на ўсе ўладанні Гогенцолернаў як у граніцах Свяшчэннай Рымскай імперыі, так і за яе межамі, хоць фармальна яна тычылася толькі ўладанняў прускага караля за межамі Свяшчэннай Рымскай імперыі. Пры гэтым іншыя ўладанні прускага караля, якія ўваходзілі ў Свяшчэнную Рымскую імперыю, аж да яе развалу ў 1806 годзе фармальна не з’яўляліся тэрыторыямі Каралеўства Прусія.

Рэарганізацыя правінцый

У 1815 годзе па выніках Венскага кангрэса па заканчэнні вызваленчых войнаў тэрыторыя Прусіі была значна павялічана. Для лепшай арганізацыі тэрыторыі дзяржавы ў Прусіі была праведзена адміністрацыйная рэформа, якая прадугледжвала поўную перабудову правінцыйнага падзелу і заснаванне пасады обер-прэзідэнта ў правінцыях.

Правінцыя Брандэнбург у яе новых граніцах стала адной з дзесяці новаарганізаваных правінцый і ўключала курфюрства Брандэнбург разам з Ноймаркам на ўсход ад Одэра, але без Альтмарка на захад ад Эльбы (які быў уключаны ў склад правінцыі Саксонія). Акрамя таго, у новую правінцыю Брандэнбург таксама ўвайшла і Ніжняя Лужыца. Рэзідэнцыя ўрада спачатку знаходзілася ў Патсдаме, затым у 1827—1843 гадах — у Берліне, у 1843—1918 гадах — ізноў у Патсдаме, затым да 1945 года ў Шарлотэнбургу, які ў 1920 годзе стаў берлінскім раёнам.

Акруга Брандэнбурга, 1878

На тэрыторыі правінцыі ў 1815/1816 гадах былі створаны тры адміністрацыйныя акругі:

Аднак ужо ў 1821 годзе акруга Берлін была скасавана і далучана да акругі Патсдам. У 1881 годзе Берлін фармальна выйшаў са складу правінцыі Брандэнбург, атрымаўшы правінцыйныя правы на самакіраванне, тым не менш афіцыйна ён усё ж лічыўся як пазараённы горад у складзе акругі Патсдам. У 1920 годзе частка паселішчаў з акругі Патсдам была таксама перададзена ў склад Берліна.

1 красавіка 1881 года Берлін выйшаў з правінцыйнага саюза з Брандэнбургам і атрымаў правы правінцыі, хоць афіцыйнага статусу правінцыі горад так і не здабыў. У 1920 годзе прылеглыя да Берліна тэрыторыі ўвайшлі ў межы горада новага Вялікага Берліна, у тым ліку і горад Шарлотэнбург, у якім размяшчаўся ўрад правінцыі Брандэнбург.

У Трэцім рэйху

Гау і рэйхсгау Германіі ў 1943 годзе

Пасля прыходу да ўлады нацыянал-сацыялістаў і пачатку палітыкі гляйхшальтунга правінцыі фактычна страцілі сваё значэнне. Функцыі обер-прэзідэнта Брандэнбурга з гэтага часу былі перакладзены на гаўляйтараў партыйнага гау Брандэнбург.

Пасля ліквідацыі ў 1938 годзе правінцыі Позен-Заходняя Прусія ў правінцыю Брандэнбург былі ўключаны раёны Шверын-на-Варце, Мезерыц і часткова Бомст, а Брандэнбург адпаведна перадаў правінцыі Памеранія раёны Фрыдэберг і Арнсвальдэ. З 21 сакавіка 1939 года правінцыя стала афіцыйна насіць гістарычную назву Брандэнбургская марка (ням.: Provinz Mark Brandenburg).

Пасля Другой сусветнай вайны

У адпаведнасці з рашэннямі Патсдамскай канферэнцыі 1945 года ўсходняя частка Брандэнбурга (большая частка акругі Франкфурт) па лініі Одэр — Найсэ дасталася Польшчы і ў наш час уваходзіць у склад Любушскага ваяводства.

Заходняя частка былой правінцыі Брандэнбург (без Берліна) у 1946 годзе ўтварыла зямлю Брандэнбург у складзе савецкай акупацыйнай зоны, якая ў 1949 годзе стала адной з зямель Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі. Аднак ужо ў 1952 годзе ў выніку адміністрацыйнай рэформы ў ГДР усе землі былі ліквідаваны, а на іх месцы былі ўтвораны 15 акруг. Пасля уз’яднання Германіі ў 1990 годзе была зноў утворана сучасная зямля Брандэнбург, якая, аднак, трохі адрозніваецца ў граніцах ад сваёй папярэдніцы. Ні ва ўтвораным у 1946 годзе, ні ва ўзноўленым у 1990 годзе Брандэнбургу адміністрацыйныя акругі больш не ствараліся.

Геаграфія і эканоміка

У рэльефе Брандэнбурга вельмі ясна выступалі два рады ўзвышшаў і два рады нізін. Паміж абедзвюма нізінамі — шырокая, плоская, ледзь прыпаднятая раўніна, зрэзаная мноствам рэк і каналаў і пакрытая балотамі і азёрамі. Шырокія прасторы займалі хваёвыя лясы і верасасовішчы. Пераважалі пясчаныя глебы; на ўзвышшах — глеба гліністая з лёгкай прымешкай чарназёму. Найбуйнешай ракой правінцыі з’яўляўся Одэр са сваімі прытокамі Варта, Нетцэ, Стобераў (Stobberow), Вельзэ, Фінаў (Finow), Найсэ і Бобер. Усяго на тэрыторыі правінцыі знаходзілася да 600 азёр з агульнай вадзяной плошчай у 580 кв. км. Па развіцці вадзяных шляхоў зносін Брандэнбург займаў першае месца сярод іншых прускіх правінцый[2].

Важнымі галінамі здабыўной прамысловасці Брандэнбурга з’яўлялася здабыча торфу, бурага вуглю, вапны, гіпсу, каменнай солі і гліны. Вялікія лясы — пераважна хваёвыя, але таксама і ліставыя, давалі мноства ляснога матэрыялу. Галоўнымі земляробчымі прадуктамі правінцыі былі ячмень і жыта, часткова пшаніца, затым грэчка і кармавая трава. Таксама культывавалася бульба, цукровы бурак, лён, пянька, марэна і фарбоўнік, а таксама, пераважна ў вялікіх маёнтках — рапс. Апрацоўваўся і тытунь. Значнай галіной сельскай гаспадаркі таксама з’яўлялася жывёлагадоўля. Брандэнбург з’яўляўся асноўным пастаўшчыком шэрсці ў Прусіі. Значна былі развіты рыбалоўства, паляванне і пчалярства. Таксама вялікага значэння дасягнула шаўкаводства[2].

Фабрычная дзейнасць правінцыі атрымала ў найноўшы час незвычайнае развіццё. Акрамя Берліна, цэнтрамі апрацоўчай прамысловасці з’яўляліся гарады Патсдам, Шпандау, Брандэнбург, Ратэнаў, Ораніенбург, Нойштат-Эберсвальдэ, Прэнцлау, Лукенвальдэ, Ютэрбаг, Франкфурт, Ландсберг, Штэрнберг, Зомерфельд, Котбус, Лукау, Фінстэрвальдэ, Калау і Зорау. Самымі значнымі галінамі фабрычнай дзейнасці ў правінцыі з’яўляліся шарсцяная, суконная і палатняная вытворчасці, фабрыкацыя шаўковых і паўшаўковых матэрый і афарбоўванне іх. Таксама ў правінцыі мелася мноства фабрык, якія выраблялі пазументавы тавар, хусткі, набіваны паркаль, папяровыя тканіны. Значнымі былі таксама гарбарні, тытунёвыя фабрыкі, паравыя млыны, машынабудаўнічыя заводы, фабрыкі бронзавых вырабаў, чыгуналіцейныя і жалезаапрацоўчыя заводы, заводы меднакацельныя і латуневых вырабаў, шкляныя і фарфоравыя фабрыкі, заводы па вытворчасці гліняных вырабаў, хімічныя лабараторыі, мылаварныя і свячныя фабрыкі. Вельмі значным было таксама і вінакурэнне, асабліва бульбяное[2].

Насельніцтва

Статыстычныя даныя

Правінцыя Брандэнбург і горад Берлін, 1905 год

У 1881 годзе горад Берлін быў вылучаны з правінцыі Брандэнбург у самастойную адміністрацыйную адзінку, хоць і не быў збудаваны ў ранг самастойнай правінцыі. Такім чынам, тэрыторыя Брандэнбурга без Берліна склала ў 1881 годзе 39.838 км² (разам з Берлінам — 39.893 км²). Насельніцтва Брандэнбурга (без Берліна) у 1885 годзе складала 2.342.411 чалавек, большасць з якіх складалі немцы за выключэннем каля 45 тысяч вендаў у Ніжняй Лужыцы. Пераважная большасць насельніцтва (амаль 2,3 мільёна чалавек) правінцыі належала да пратэстантаў. Таксама мелася каля 58 тысяч каталікоў і 12 тысяч яўрэяў[2].

Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Брандэнбург у 1900 годзе:[3]

Административный округ Площадь, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Патсдам 20.639,66 1.929.304 14 6
Акруга Франкфурт 19.198,18 1.179.250 17 5
Усяго па правінцыі 39.837,84 3.108.554 31 11

У 1920 годзе тэрыторыя Берліна была значна пашырана за кошт навакольных раёнаў. Да насельніцтва старога Берліна ў 1,9 млн чалавек дадалося яшчэ каля 1,9 млн жыхароў, у тым ліку 1,2 млн чалавек з 7 былых самастойных гарадоў, такіх як, напрыклад, Шарлотэнбург, Шпандау, Шонеберг і Кёпенік. Такім чынам, Вялікі Берлін ахапіў тэрыторыю ў 878 км².

Правінцыя Брандэнбург на карце Германіі ў 1925 годзе (ужо без Берліна)

Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Брандэнбург у 1925 годзе:[4]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Патсдам 19.836 1.299.894 14 5
Акруга Франкфурт 19.200 1.292.525 17 5
Усяго па правінцыі 39.036 2.592.419 31 10

Рэлігійны склад насельніцтва ў 1925 годзе: 92,1 % — пратэстанты; 5,3 % — каталікі; 0,1 % — іншыя хрысціянскія канфесіі; 0,3 % — яўрэі; 2,1 % — іншыя канфесіі[4].

Плошча і колькасць насельніцтва правінцыі і асобных яе адміністрацыйных акруг станам на 17 мая 1939 года ў граніцах на 1 студзеня 1941 года і колькасць раёнаў на 1 студзеня 1941 года:[1]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Патсдам 19.886,25 1.691.343 14 5
Акруга Франкфурт 18.387,96 1.316.590 17 5
Усяго па правінцыі 38.274,21 3.007.933 31 10

Гарадское і сельскае насельніцтва

Размеркаванне насельніцтва па розных тыпах населеных пунктаў у залежнасці ад іх велічыні па агульнай колькасці жыхароў, паводле даных перапісу насельніцтва 1925 года[4] і станам на 17 мая 1939 года[1]:

Год Доля насельніцтва па катэгорыях населеных пунктаў па колькасці жыхароў
менш за 2.000 жыхароў 2.000 — 100.000 жыхароў больш за 100.000 жыхароў
1925 50,6 % 49,4 % 0,0 %
1939 38,7 % 56,8 % 4,5 %

Найбуйнейшымі гарадамі правінцыі Брандэнбург з’яўляліся (паводле даных 1925 года):[4]

Обер-прэзідэнты

Герб правінцыі Брандэнбург

Пасада обер-прэзідэнта ўведзены ў Прусіі паводле ўказу ад 30 красавіка 1815 года пра паляпшэнне арганізацыі правінцыйнага кіравання (ням.: Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzial-Behorden).

Гады Обер-прэзідэнт Партыя
1815—1824 Георг Крысціян фон Гайдэбрэк
1825—1840 Фрыдрых Магнус фон Басевіц
1840—1848 Аўгуст Вернер фон Медынг
1848—1849 Роберт фон Патаў
1849—1850 Клеменс фон Вольф-Метэрніх
1850—1862 Эдуард фон Флотвел
1862—1862 Вернер фон Зельхаў
1862—1879 Густаў фон Ягаў
1879—1899 Генрых фон Ахенбах
1899—1905 Тэабальд фон Бетман-Гольвег
1905—1909 Аўгуст фон Трот цу Зольц
1909—1910 Фрыдрых Вільгельм фон Лёбель
1910—1914 Альфрэд фон Конрад
1914—1917 Рудальф фон дэр Шуленбург
1917—1919 Фрыдрых Вільгельм фон Лёбель
1919—1933 Адольф Маер НДП
1933—1936 Вільгельм Кубэ НСДАП
1936—1945 Эміль Шцюрц НСДАП

Зноскі

Літаратура

  • Pestalozziverein der Provinz Brandenburg (Hrsg.): Die Provinz Brandenburg in Wort und Bild, Berlin W 9, Verlag von Julius Klinkhardt, 1900; (Reprint: Weltbild Verlag GmbH, Augsburg 1999, ISBN 3-86047-209-7)
  • Fabian Scheffczyk: Der Provinzialverband der preußischen Provinz Brandenburg 1933—1945. Regionale Leistungs- und Lenkungsverwaltung im Nationalsozialismus, Mohr Siebeck, Tübingen 2008, ISBN 3-16-149761-9

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.