Арэх маньчжурскі | ||||||||||||||||
Арэх маньчжурскі ў Дэндрарыі Рабера Ленуара ў Рандзё (Бельгія). Абхоп на вышыні 1 м ад зямлі — 285 см (у 2007 годзе) | ||||||||||||||||
Навуковая класіфікацыя | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||
Міжнародная навуковая назва | ||||||||||||||||
Juglans mandshurica Maxim., 1856 | ||||||||||||||||
|
Арэх манчжурскі[3] (Júglans mandshúrica[4]) — від лістападных аднадомных дрэў або кустоў роду Арэх[5].
Батанічнае апісанне
Батанічная ілюстрацыя з кнігі «E mei zhi wu zhi» |
Вышыня дасягае 25-30 м[5]. Ствол роўны, прамы, з разгалістай або шырокакруглявай ажурнай кронай, якая нагадвае крону некаторых відаў пальмы[5].
Кара цёмна-шэрая, парасткі жаўтлява-карычневыя апушаныя.
Лісце на хвосціках даўжынёй 5-20 см, чарговае, складанае, непарнапёрыстае, даўжынёй да 40-90 см (радзей да 1, 25 м), з 7-19 даўгавата-эліптычнымі пільчатымі лісточкамі памерамі 6-17 см у даўжыню і 2-7 см у шырыню[5]. Ліставая пласцінка зубчастая, рэдка дробназубчатая, вяршыня яе завостраная, абаксіяльны бок апушаны.
Кветкі дробныя, аднаполыя, з’яўляюцца адначасова з распусканнем лісця. Тычынкавыя кветкі ў доўгіх віслых каташках, песцічныя — па 3-10 на канцах парасткаў. Цвіце ў красавіку — маі.
Плады касцянкападобныя сабраны па 3-7 у групу, авальныя, нагадваюць грэцкі арэх, але драбней (2,5—7,5 см) і маюць вельмі тоўстую зялёную або бураватую рабрыстую шкарлупіну[5]. Ядро арэха мае малы памер, ядомае[5]. Плады спеюць у жніўні — кастрычніку і хутка ападаюць на зямлю цалкам з раскрытым каляплоднікам. Каляплоднік — зялёны, пры паспяванні жухне, моцна апушаны, лёгка аддзяляецца ад арэха, ліпкі ад залозістых валасінак.
Лік храмасом 2n = 32.
Злева направа: агульны выгляд; кара; пупышка |
Злева направа: тычынкавыя кветкі; песцікавыя кветкі; няспелы плод; спелы раскрыты плод |
Распаўсюджванне
Плод. Ілюстрацыя з працы К. І. Максімовіча Diagnoses des nouvelles plantes du Japon et de la Mandjourie, 1873 |
Натуральны арэал віду — Маньчжурыя (паўночна-заходні Кітай), Далёкі Усход (Прымор’е і Прыамур’е), а таксама Карэйскі паўвостраў[5]. Прысутнічае на Сахаліне.
Расце ў змешаных кедрава-шырокалісцевых лясах па далінах рэк і ў ніжнім поясе гор, узбіраючыся да вышыні 500—2800 м над узроўнем мора.
У культуры на тэрыторыі былога СССР сустракаецца ў Ленінградскай і Тульскай абласцях, у Беларусі, на Урале, у лесастэпавай і стэпавай палосах Паволжа[5].
Экалогія
Зімастойкі, пераносіць маразы па меншай меры да −45 ° (напрыклад, здавальняюча расце на поўдні Краснаярскага краю[6], у Кузбасе, на Алтаі, а таксама на тэрыторыі Паўночнай Амерыкі — у Эдмантане, Альберта, Канада)[5]. Аднак у сярэдняй паласе Расіі маладыя парасткі могуць сур’ёзна пакутаваць ад вясновых замаразкаў. У выпадку іх вымярзання новыя парасткі аднаўляюць рост са спячых пупышак у сярэдзіне чэрвеня. Святлалюбівы, але можа расці і ў цені. Аддае перавагу ўрадлівым увільготненым, друзлым глебам, адчувальны да недахопу глебавай і атмасфернай вільгаці.
Размножваецца насеннем (арэхамі) і каранёвым параснікам[5].
Арэх маньчжурскі ўступае ў пару плоданашэння ва ўзросце чатырох — васьмі гадоў (у культуры — у 12-15 гадоў). Цвіце ў канцы мая, у кастрычніку паспяваюць плады[5].
Жыве да 250 гадоў. Да 80-90 гадоў расце хутка, затым рост прыпыняецца.
Значэнне і прымяненне
Восеньская афарбоўка лісця |
У кулінарыі і медыцыне
Ядро арэха выкарыстоўваюць у кандытарскай прамысловасці ў свежым выглядзе і для атрымання высакаякаснага алею[5]. Зародыш утрымлівае ў сярэднім 55 % высыхаючага тлустага алею, які не саступае па якасці грэцкаму алею[5].
У лісці знойдзена вялікая колькасць вітаміну С і караціна. Дзякуючы карысным уласцівасцям, маньчжурскі арэх выкарыстоўваецца ў народнай медыцыне. Нарыхтоўваюць кару, кару каранёў і арэхавы алей, які прымяняюць у якасці слабільнага і супрацьгельмінтавага сродка. Адвар лісця і пладовай коркі прымаюць супраць залатухі[5].
У лясной і садовай гаспадарцы і прамысловасці
Рамка з маньчжурскага арэха |
Арэх маньчжурскі шырока выкарыстоўваецца для азелянення гарадоў. Адметны формай шырокай і круглявай кроны, незвычайным буйным лісцем.
Драўніна цвёрдая, прыгожай тэкстуры, з вузкай светла-шэрай абалонай і карычневым ядром. Выкарыстоўваецца на выраб мэблі, дробных вырабаў, высакаякаснай фанеры.
Іншае
Каляплоднік з’яўляецца крыніцай фарбавальніка для фарбавання скуры і футра, драўняных паўфабрыкатаў (марылка). Дапушчальныя да выкарыстання ў складзе фарбы для валасоў.
Шкарлупіну арэхаў выкарыстоўваюць у дэкаратыўна-прыкладным мастацтве.
Кара, лісце, плады ўтрымліваюць таніны. Меданос.
Таксанамія
- Juglans cathayensis Dode
- Juglans cathayensis var. formosana (Hayata) A.M.Lu & R.H.Chang
- Juglans collapsa Dode
- Juglans draconis Dode
- Juglans formosana Hayata
- Juglans stenocarpa Maxim.
Зноскі
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
- ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 69. — 160 с. — 2 350 экз.
- ↑ Часам пішацца mandschurica
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Орех маньчжурский // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 91-93. — 200 с. — 130 000 экз.
- ↑ Маньчжурскі арэх Архівавана 3 кастрычніка 2016.
- ↑ Па дадзеных сайта Flora of China
Літаратура
- Усенко Н. В. Деревья, кустарники и лианы Дальнего Востока. — Хабаровск, 1969.
Спасылкі
- Juglans mandshurica (англ.). — Flora of China. Архівавана з першакрыніцы 12 сакавіка 2012. Праверана 7 ноября 2008.
- Маньчжурский орех (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі
- Макунас А. Крепкий маньчжурский орешек // Сады Сибири : газета. — 2012. — № 8.