Антон Антонавіч Ус
Дата нараджэння	12 (24) чэрвеня 1894
Месца нараджэння	Мішуковічы, Лугамавіцкая воласць[d], Ашмянскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	1 студзеня 1980(1980-01-01) (85 гадоў)
Месца смерці	Брэст, Брэсцкая вобласць, БССР, СССР
Месца пахавання	Гарнізонныя могілкі
Род дзейнасці	мастацтвазнавец
Месца працы	МДУ Цэнтральны камітэт КПБ Дзяржаўны Рускі музей Інстытут літаратуразнаўства НАНБ Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. С. Пушкіна
Навуковае званне	прафесар
Альма-матар	Другі Маскоўскі дзяржаўны ўніверсітэт[d] (1929) Інстытут чырвонай прафесуры[d] (1932)
Партыя	КПСС
Член у	Беларускі саюз мастакоў
Узнагароды

Антон Антонавіч Ус (12 (25) чэрвеня 1894, в. Мішуковічы, цяпер Мінская вобласць — 1 студзеня 1980) — беларускі мастацтвазнавец, літаратуразнавец.

Біяграфія

Антон Ус нарадзіўся 12 ліпеня 1894 г. у вёсцы Мішуковічы Ашмянскага павета Віленскай губерні ў сялянскай сям’і. У час Першай сусветнай вайны служыў у Рускай арміі, затым — у Чырвонай арміі. У 1919 г. уступіў у партыю бальшавікоў.

У Омску Антон Ус скончыў рабфак. У 1925—1929 гг. вучыўся ў 2-м Маскоўскім універсітэце на філалагічным аддзяленні педагагічнага факультэта, у 1929—1932 гг. — у аспірантуры Інстытута Чырвонай прафесуры ў Маскве. У 1930—1932 гг. загадваў кафедрай мастацтвазнаўства Маскоўскага ўніверсітэта. У 1932—1934 гг. — загадчык сектара літаратуры і мастацтва ЦК КП(б)Б.

У 1930-я пацярпеў ад неабгрунтаваных палітычных рэпрэсій. Спрабуючы іх пазбегнуць, пераехаў з Мінска ў Ленінград, уладкаваўся загадваць аддзелам рускага мастацтва ХІХ ст. у Дзяржаўным Рускім музеі. Але і там яго знайшлі: у 1935 г. быў арыштаваны па абвінавачванні ў «дыскрэдытацыі мерапрыемстваў Савецкай улады па адмене харчовых картак». У 1935 выключаны з ВКП(б). Год прабыў у Ленінградскай турме. У 1936 асуджаны за «антысавецкую агітацыю» да 5 гадоў пазбаўлення волі. Чатыры гады прабыў у лагерах у п. Ухта Пячорскага раёна (Рэспубліка Комі). Вызвалены ў 1940 годзе, пакінуты працаваць у г. Молатаве (Перм). У канцы 1943 г. па хадатайніцтве Якуба Коласа яго адпусцілі ў Беларусь, якую пачалі вызваляць ад нямецка-фашысцкіх акупантаў. Спачатку працаваў у Гомелі выкладчыкам рускай літаратуры на партыйных курсах.

Член Беларускага саюза мастакоў з 1945 года. У 1944—1948 гадах старшы навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуры, мастацтва і мовы АН БССР, у 1945 г. удастоены звання прафесара. За публікацыі па гісторыі беларускага мастацтва і літаратуры абвінавачаны ў нацыяналізме, у красавіку 1948 зволены з работы і пазбаўлены мінскай прапіскі. Працаваў выкладчыкам ВНУ у Вільнюсе і на Урале. У 1952—1956 гадах выкладаў у Брэсцкім педінстытуце на кафедры рускай літаратуры.

Рэабілітаваны ў 1956 годзе, адноўлены ў партыі. Персанальны пенсіянер рэспубліканскага значэння, застаўся жыць у Брэсце.

Памёр 11 студзеня 1980 г., пахаваны на Гарнізонных могілках г. Брэста. Яго багатую бібліятэку вывезлі ў Ленінград знаёмыя прыёмнай дачкі. Брэсцкі мастак Пётр Васільевіч Зарэцкі збярог частку рукапісаў і перадаў у Беларускі дзяржаўны архіў-музей літаратуры і мастацтва. У Брэсцкім мастацкім музеі захоўваецца партрэт Антона Антонавіча работы брэсцкага мастака Мікалая Дзмітрыевіча Чурабы.

Навуковая дзейнасць

Аўтар артыкулаў, нарысаў і рэцэнзій па пытаннях беларускага і рускага выяўленчага мастацтва, у т.л. пра творчасць Н. Сілівановіча, І. Рэпіна, В. Сурыкава, В. Пярова, І. Левітана, І. Шышкіна, С. Малюціна, якія з 1939 года друкаваліся ў рэспубліканскіх газетах і часопісах. Прапагандаваў сучаснае беларускае мастацтва.

Спрабаваў пісаць апавяданні, пасылаў іх Якубу Коласу, з якім па-сяброўску перапісваўся. Восем лістоў Якуба Коласа да А. А. Уса, напісаныя ў 1941—1956 гг., апублікаваны ў яго зборы твораў.

Узнагароды

Узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, медалямі.

Літаратура

• Ус Антон Антонавіч // Беларускі саюз мастакоў: энцыклапедычны даведнік / складальнік Б. А. Крэпак. — Мінск, 1998.

Спасылкі

• Антон Антонавіч Ус на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларусь у асобах і падзеях»
• 12 ліпеня 2019 г. — 125 гадоў з дня нараджэння Антона Антонавіча Уса (1894—1980), беларускага мастацтвазнаўца
• Ус Антон Антонавіч // Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.