Амары I Іерусалімскі
Amaury Ier de Jérusalem
граф Яфы і Аскалона
1152 — 1163
Папярэднік Гуга II дэ Пюізэ
Пераемнік Гільём Манферат
Сцяг кароль Іерусаліма
1163 — 1174
Папярэднік Балдуін III Іерусалімскі
Пераемнік Балдуін IV Іерусалімскі
Нараджэнне 1136[1]
Смерць 11 ліпеня 1174[1][2][…]
Род Анжуйская дынастыя
Бацька Фульк Іерусалімскі
Маці Мелісенда Іерусалімская[d]
Жонка Агнес дэ Куртэнэ[3] і Марыя Камніна[3]
Дзеці Балдуін IV Іерусалімскі[d][4], Сібіла Іерусалімская[d][4] і Ізабэла Іерусалімская[d][5]
Дзейнасць манарх
Бітвы
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Амары́ I (фр.: Amaury Ier de Jérusalem, 1136 — 11 ліпеня 1174) — граф Яфы і Аскалона, кароль Іерусаліма з 1162 года. Малодшы сын Фулька і Мелісенды, караля і каралевы Іерусаліма, пераемнік свайго старэйшага брата Балдуіна III. Падчас яго кіравання сувязі Іерусаліма з Візантыяй сталі яшчэ мацнейшымі, і абедзве дзяржавы пачалі сумеснае ўварванне ў Егіпет, якое завяршылася няўдачай. Тым часам мусульманскія тэрыторыі, якія атачалі Іерусалім, сталі аб'ядноўвацца пад уладай Нур ад-Дзіна, а пазней — Салах ад-Дзіна. Амары быў бацькам трох будучых кіраўнікоў Іерусаліма — Сібілы, Балдуіна IV і Ізабелы.

Маладосць

Амары нарадзіўся ў 1136 годзе і быў малодшым сынам караля Фулька і каралевы Мелісенды, дачкі Балдуіна II. Пасля смерці Фулька ў 1143 годзе прастол перайшоў да Мелісенды і старэйшага брата Амары, 13-гадовага Балдуіна III. Мелісенда не саступіла ўладу Балдуіну, калі той дасягнуў паўналецця, і да 1150 года іх адносіны сталі варожымі. У 1152 годзе пачалася грамадзянская вайна, у выніку якой Мелісенда захавала Іерусалім, а Балдуін атрымаў паўночную частку каралеўства.

Амары, які атрымаў у кіраванне Яфу, дасягнуў паўналецця ў 1151 годзе і застаўся вырным Мелісендзе. Падчас аблогі Іерусаліма Балдуінам ён разам з маці закрыўся ў Вежы Давіда. Мелісенда пацярпела паражэнне ў гэтай вайне, і Балдуін стаў паўнапраўным каралём Іерусаліма. У 1153 годзе ён захапіў егіпецкую крэпасць Аскалон, якую далучыў да лена Амары.

У 1157 годзе Амары ажаніўся з Агнэс дэ Куртэнэ. Агнэс была дачкой Жаслена II Эдэскага, які жыў у Іерусаліме пасля захопу Эдэсы мусульманамі ў 1150 годзе. Патрыярх Фульк пярэчыў супраць шлюбу з-за крэўнага сваяцтва жаніха і нявесты (яны мелі агульнага прапрадзеда), і Амары і Агнэс змаглі пабрацца шлюбам толькі пасля смерці патрыярха. Агнэс нарадзіла Амары траіх дзяцей: Сібілу, будучага караля Балдуіна IV, і Алікс, якая памерла ў маленстве.

Каранацыя

Каранацыя Амары I

Балдуін III сканаў бяздзетным 10 лютага 1163 года, і прастол атрымаў у спадчыну Амары. Аднак знаць і духавенства на чале з патрыярхам Амары дэ Нелем выступілі супраць, патрабуючы, каб Амары развёўся з Агнэс. Вільгельм Тырскі, трэба прызнаць, перабольшваў заганы Агнэс, сцвярджаючы, што яна «не павінна быць каралевай такога святога горада, як Іерусалім». Тым не менш, крэўнае сваяцтва было дастатковай прычынай для абурэння знаці і духавенства. Амары пагадзіўся і ўзышоў на трон без жонкі, хоць Агнэс працягвала трымаць за сабой тытул графіні Яфы і Аскалона і атрымлівала пенсію з даходаў гэтага ф’ефа. Агнэс неўзабаве пасля гэтага выйшла замуж за Гуга д’Ібеліна, з якім была заручана да замужжа з Амары. Царква прызнала дзяцей Амары і Агнэс законнымі і захавала іх месцы ў парадку пераходу ў спадчыну прастола. Праз сваіх дзяцей Агнэс на працягу далейшых 20 гадоў будзе аказваць вялікі ўплыў на Іерусалім.

Канфлікты з мусульманскімі дзяржавамі

Падчас кіравання Балдуіна III графства Эдэса, першая дзяржава крыжакоў, створаная падчас Першага крыжовага паходу, была заваявана эмірам Алепа Зангі. Зангі аб'яднаў Алепа, Масул і іншыя гарады паўночнай Сірыі і збіраўся ўсталяваць кантроль над Дамаскам. Крыжакі ў 1148 годзе не змаглі заваяваць Дамаск, аднак гэта неўзабаве ўдалося сыну Зангі Нур ад-Дзіну. Іерусалім таксама страціў уплыў у паўночнай Сірыі, дзе Візантыйская імперыя ўсталявала свой сюзерэнітэт над Антыёхіяй. З-за гэтага Іерусалім звярнуў сваю ўвагу на Егіпет, дзе дынастыя Фацімідаў саслабла і ўяўляла сабой лёгкую здабычу. Крыжакі жадалі заваяваць Егіпет з часоў Балдуіна I, які памёр падчас егіпецкага паходу. Захоп Аскалона Балдуінам III зрабіў заваяванне Егіпта больш рэальным.

Уварванні ў Егіпет

Амары правёў сваю першую экспедыцыю ў Егіпет у 1163 годзе, сцвярджаючы, што Фаціміды не заплацілі штогадовую даніну, якую яны плацілі з часу кіравання Балдуіна III. Візір Дыргам, які незадоўга да гэтага зрынуў візіра Шавара, рушыў насустрач Амары, але пацярпеў паражэнне пры Пелузіі і быў вымушаны адступіць да Більбейса. Егіпцяне адкрылі плаціны Ніла і затапілі дэльту ракі, спадзяючыся спыніць далейшае прасоўванне крыжакоў. Амары вярнуўся дамоў, але Шавар бег да двара Нур ад-Дзіна, які паслаў свайго генерала Шыркуха ўрэгуляваць спрэчку пры двары халіфа. У адказ Дыргам шукаў дапамогі ў Амары, але Шыркух і Шавар прыбылі ў Каір раней, і Дыргам быў забіты. Шавар, асцерагаючыся, што Шыркух захопіць уладу, таксама звярнуўся да Амары за падтрымкай. Амары вярнуўся ў Егіпет у 1164 годзе і аблажыў Шыркуха ў Більбейсе, вымусіўшы яго ў выніку адступіць у Сірыю.

Амары не змог замацаваць свой поспех у Егіпце з-за актыўнасці Нур ад-Дзіна ў Сірыі, дзе ён паланіў Баэмунда III Антыяхійскага і Раймунда III, графа Трыпалі, у бітве пры Харыма. Амары ўзяў на сябе рэгенцтва ў Антыёхіі і Трыпалі да вызвалення іх кіраўнікоў. 1166 год быў адносна спакойным, што дазволіла Амары заняцца дыпламатыяй. Ён адправіў паслоў да візантыйцаў у пошуках саюза.

У 1167 годзе Нур ад-Дзін паслаў Шыркуха назад у Егіпет, і Амары рушыў услед за ім, устаўшы лагерам каля Каіра. Шавар ізноў уступіў у саюз з крыжакамі. Шыркух размясціўся на процілеглым боку Ніла. Пасля нерашучай бітвы Амары адступіў у Каір, а Шыркух адправіўся на поўнач, каб захапіць Александрыю. Крыжакі, абапіраючыся на пізанскі флот, аблажылі войскі Шыркуха у Александрыі. Па выніках мірных перамоў Александрыя была перададзена Амары, аднак ён не мог заставацца ў горадзе і вярнуўся ў Іерусалім, атрымаўшы даніну.

Саюз з Візантыяй

Вяселле Амары I і Марыі Камнінай

Вярнуўшыся ў Іерусалім у 1167 годзе, Амары ажаніўся з Марыяй, пляменніцай імператара Мануіла I Камніна, ад якой у яго нарадзілася дачка Ізабела. Перамовы пра шлюб занялі два гады, галоўным чынам з-за таго, што Амары настойваў, каб Мануіл вярнуў Антыёхію Іерусаліму. Пасля таго, як Амары зняў гэтыя патрабаванні, змог ажаніцца з Марыяй у Тыры 29 жніўня 1167 года. Да гэтага часу каралева, удава Балдуіна III Феадора Камніна, збегла са сваім кузенам Андронікам у Дамаск, і Акра, якая была дагэтуль ў яе валоданні, вярнулася ў каралеўскі дамен Іерусаліма. Акрамя таго, тым часам Вільгельм Тырскі быў павышаны да пасады архідыякана Тыра і атрымаў заданне караля напісаць гісторыю каралеўства.

У 1171 годзе быў скліканы савет баронаў перад якім стаяла пытанне аб тым, да каго на Захадзе варта звярнуцца за ваеннай дапамогай, кароль папрасіў парады ў сваіх васалаў, але калі абмеркаванне зацягнулася, кароль заклікаў свой асабісты савет, а затым абвясціў баронам прынятае ім рашэнне — адправіць паслоў у Канстанцінопаль да імператара Мануіла прасіць пасадзейнічаць у заваяванні Егіпта, — і імператар на гэта пагадзіўся. Вільгельм Тырскі быў сярод паслоў, адпраўленых у Канстанцінопаль, каб аформіць дагавор. Наступствам гэтых дзеянняў стала заключэнне ваеннага саюза паміж мусульманамі Егіпта і Сірыі, што ў далейшым прывяло да іх аб'яднання пад сцягам Салах ад-Дзіна.

Яшчэ працягваў дзейнічаць мірны дагавор Амары з Шаварам, але Шавар быў абвінавачаны ў спробе ўступіць у саюз з Нур ад-Дзінам, і Амары з войскам уварваўся ў Егіпет. Рыцараў-гаспітальеры падтрымалі гэта ўварванне, у той час як тампліеры адмовіліся прыняць у ім удзел. У кастрычніку, не чакаючы прыбыцця візантыйскай дапамогі (больш таго — нават не дачакаўшыся вяртання паслоў), Амары захапіў Більбейс, горад, размешчаны на правым боку Ніла, і загадаў забіць усіх жыхароў. Амары рушыў на Каір, дзе Шавар прапанаваў яму два мільёна залатых манет. Пасля цэлага месяца перамоў Амары, аднак, не атрымаў нічога з абяцаных яму скарбаў. Тым часам Нур ад-Дзін паслаў у Егіпет Шыркуха з войскамі. Амары быў вымушаны адступіць і вярнуцца ў Іерусалім.

Узвышэнне Салах ад-Дзіна

У студзені 1169 годзе Шыркух стаў візірам, аднак сам памёр у сакавіку, і яго спадчыннікам стаў яго пляменнік Салах ад-Дзін. Амары ўстрывожыўся і паслаў Фрэдэрыка дэ ла Рош, архібіскупа Тыра, звярнуцца па дапамогу да каралёў і знаці Еўропы, але ніякай дапамогі не атрымаў. Пазней у тым жа годзе прыбыў візантыйскі флот, а ў кастрычніку Амары пачаў яшчэ адно ўварванне ў Егіпет і аблажыў Даміету з мора і сушы. Аблога была доўгай, і ў хрысціянскім лагеры адбыўся голад. Візантыйцы і крыжакі вінавацілі адзін аднаго ў правале аблогі, і неўзабаве было падпісана перамір'е з Салах ад-Дзінам. Амары зноў бясслаўна вярнуўся дамоў.

З гэтага часу Іерусалім быў акружаны варожымі землямі. У 1170 годзе Салах ад-Дзін уварваўся ў Іерусалімскае каралеўства і ўзяў горад Эйлат, перакрыўшы выхад Іерусаліма да Чырвонага мора. Салах ад-Дзін у 1171 годзе быў абвешчаны султанам Егіпта. Яго ўзвышэнне дало невялікую перадышку Іерусаліму, паколькі Нур ад-Дзін цяпер быў заняты ўтаймаваннем свайго васала, які набіраў моц. У 1171 годзе Амары наведаў Канстанцінопаль, а паслы былі зноў адпраўлены да каралёў Еўропы, але зноў ніякай дапамогі не было атрымана. На працягу наступных некалькіх гадоў каралеўства апынулася ў цісках Салах ад-Дзіна і Нур ад-Дзіна. Ворагамі крыжакоў сталі і асасіны, пасля таго як тампліеры забілі некалькіх іх паслоў. Атрад тампліераў пад камандаваннем Гацье дзю Меніля перабіў пасланцаў главы асасінаў, якія пасля пасольства вярталіся ў Джабель Назайры. Амары запатрабаваў у магістра тампліераў выдаць злачынца, але магістр адказаў адмовай, у адказ кароль атакаваў камандорства ордэна ў Сідоне, захапіў брата Гацье і кінуў яго ў турму Тыра.

Смерць

Смерць Амары I

Нур ад-Дзін памёр у 1174 годзе, пасля чаго Амары імкліва аблажыў Баніяс. На зваротным шляху, так і не ўзяўшы горад, ён захварэў на дызентэрыю (паводле іншай версіі — брушны тыф), якая высілкамі ўрачоў саслабла, аднак у Іерусаліме перайшла ў ліхаманку. Вільгельм Тырскі распавядае, што «пасля таго, як кароль пакутаваў на ліхаманку на працягу некалькіх дзён, ён загадаў урачам грэчаскіх, сірыйскіх і іншых народаў скласці спіс вядомых ім хвароб і настойваў на тым, каб яны далі яму трохі слабільнага сродку». Ні яны, ні лацінскія ўрачы не маглі б дапамагчы, і Амары памёр 11 ліпеня 1174 года.

Сям'я

Першая жонка Агнэс дэ Куртэнэ нарадзіла Амары траіх дзяцей:

  • Сібілу
  • Балдуіна IV
  • Алікс (памерла ў маленстве).

Другая жонка Марыя Камніна нарадзіла Амары дзвюх дочак:

  • Ізабелу,
  • невядомую дзяўчынку, якая нарадзілася мёртвай.

На божай пасцелі Амары завяшчаў Наблус Марыі і Ізабеле. Хворым свавольствам Балдуін IV стаў пераемнікам свайго бацькі і выхоўваўся маці Агнэс дэ Куртэнэ пры двары.

Характар

Летапісцы адзначалі, што Амары быў скупы, ганарлівы, славалюбівы і не без вялікіх намаганняў дамогся таго, каб яго прызналі каралём, пры гэтым ён быў маўклівы, лёгка паддаваўся ўплыву свайго асяроддзя і трохі заікаўся. Тайныя прэтэнзіі на іерусалімскі прастол некаторых мясцовых князёў перабольшвалі недахопы спадчынніка Балдуіна III.

Вільгельм Тырскі быў добрым сябрам Амары і апісаў яго вельмі падрабязна. «У яго быў невялікі недахоп у вымаўленні, не настолькі сур'ёзны, каб разглядацца ў якасці дэфекту, але дастатковы, каб зрабіць яго няздольным да красамоўства». Як і яго брат Балдуін III, ён быў больш тэарэтык, чым воін, ён вывучаў права і мовы ў вольны час: «Ён быў добрым спецыялістам у вобласці звычаёвага права». Амары быў вельмі цікаўны, любіў чытаць або калі яму чытаюць, праводзячы доўгія гадзіны за знаёмствам з чарнавікамі Вільгельма. Ён не любіў гульню ў косці, затое любіў паляванне.

Амары быў высокім і даволі прыгожым: «ён меў вочы сярэдняга памеру, нос, як і ў яго брата, арлінага профілю; валасы яго былі светлыя. Аб'ёмная барада пакрывала яго шчокі і падбародак. Ён быў здольны смяяцца празмерна, так што ўсё яго цела трэслася». Амары не еў і не піў лішняга, але ў апошнія гады жыцця вельмі распаўнеў, што паменшыла яго цікавасць да ваенных аперацый. Паводле слоў Вільгельма, ён «быў занадта тоўстым, з грудзьмі, як у жанчыны, якія віселі да пояса». Амары быў набожным і кожны дзень прысутнічаў на імшы, хоць, як казалі, «не абмяжоўваў сябе ў грахах цела і спакусіў нямала замужніх жанчын…» Нягледзячы на сваю набожнасць, ён абкладаў падаткам духавенства.

Як пісаў Вільгельм Тырскі, «ён быў чалавекам мудрасці і разважлівасці, цалкам кампетэнтным, каб трымаць стырны кіравання ў каралеўстве ў сваіх руках». Ён лічыцца апошнім з «ранніх» каралёў Іерусаліма, якія так і не змаглі выратаваць каралеўства ад гібелі. Праз некалькі гадоў памёр імператар Мануіл, і Салах ад-Дзін застаўся адзіным моцным лідарам на ўсходзе.

Зноскі

  1. 1 2 Amalric I // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ Lundy D. R. Almaric I, King of Jerusalem // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. 1 2 (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  4. 1 2 Lundy D. R. The Peerage
  5. ↑ Амори // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1835. — Т. 2. — С. 139.

Літаратура

  • Bernard Hamilton, «Women in the Crusader States: The Queens of Jerusalem», in Medieval Women, edited by Derek Baker. Ecclesiastical History Society, 1978
  • Steven Runciman, A History of the Crusades, vol. II: The Kingdom of Jerusalem. Cambridge University Press, 1952
  • William of Tyre, A History of Deeds Done Beyond the Sea, trans. E.A. Babcock and A.C. Krey. Columbia University Press, 1943

Спасылкі

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.