Авёс пасяўны
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Avena sativa L., 1753


Сістэматыка
на Віківідах

Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  41459
NCBI  4498
EOL  1114783
GRIN  t:6123
IPNI  164949-3
TPL  kew-397860

Авёс пасяўны[3][4] (Avena sativa) — від аднагадовых травяністых раслін сямейства злакаў. Каштоўная кармавая і харчовая культура.

Назвы

Авёс пасяўны[5], гавёс[6][7], шавіль[8].

Апісанне

Вышыня расліны 70 — 110 см. Вегетацыйны перыяд 85 — 115 сутак. Самаапыляльнік. Вільгацелюбівая, непатрабавальная да цяпла расліна: усходы пераносяць кароткатэрміновыя замаразкі да −7С — −8С. Цвіце ў ліпені.[9]

Уласцівасці

Зерне мае бялку 9 %-15,7 %, крухмалу 21 %-25 %, абалоніны 7 %-24 %, тлушчу 2 %-11 %, вітаміны і мінеральныя солі[9].

Вырошчванне ў культуры

Расліна добра расце на аэраваных дзярнова-падзолістых супяшчаных і лёгкасугліністых глебах. У севазваротах сеецца пасля ўгноенных азімых збожжавых, лёну, зернебабовых і прапашных культураў.

  • Тэрміны сяўбы самыя раннія — як толькі паспее глеба.
  • Спосаб сяўбы — вузкарадковы.
  • Сярэдняя ўраджайнасць — 2,3-2,5 т/га (найвялікшае — 7 т/га).[9]

На значных плошчах высяваецца на корм у сумесі з лубімам, вікай, гарохам і іншымі культурамі.

Раянаваныя сарты:[9]

  • Надзейны
  • Кондар
  • Эрбграф
  • Эндспурт

Асноўныя шкоднікі аўса пасяўнога:

Асноўныя хваробы[9]:

  • Карончатая і сцябловая ржа
  • Пыльная і цвёрдая галаўня
  • Буры (чырвоны) бактэрыёз
  • Аліўкавая цвіль
  • Мучністая раса

Выкарыстанне

Гісторыя

Дзікія формы аўса ўжываліся ў ежу ўжо ў эпоху палеаліту. Так, рэшткі аўсянага крухмалу былі выяўлены на пячорным каменным таўкачы з Італіі, якім карысталіся каля 33000 гадоў таму[10]. Генетычныя даследаванні паказалі, што продкавай формай аўса пасяўнога з’яўлялася Avena sterilis з Блізкага Усходу[11]. М. І. Вавілаў высунуў гіпотэзу, згодна якой авёс першасна рос на палетках як пустазелле і толькі пазней стаў самастойнай сельскагаспадарчай культурай[12]. Сапраўды, адна з найбольш старажытных знаходак аўсяных зярнят на месцы раскопак неалітычнага земляробчага паселішча (11300 гадоў таму) каля Іерыхона сведчыць пра тое, што яны адносіліся да дзікай формы[13]. Пераход ад пустазелля да культурнай расліны адбыўся каля 6000 гадоў таму[14].

Ва Усходняй Еўропе авёс пасяўны вырошчвалі ўжо носьбіты культуры лінейна-стужкавай керамікі. У прыватнасці, ён быў выяўлены падчас раскопак ранняга земляробчага паселішча каля вёскі Альшаніца на поўдні Польшчы[15]. На тэрыторыі Беларусі вядомы знаходкі аўса з X ст.[16] У высокім сярэднявеччы ён з'яўляўся адной з найбольш распаўсюджаных збожжавых культур. Так, пры раскопках Браслава ў пластах XIXII стст. аўсяныя зярняты склалі 13,3% ад знойдзенага збожжа[17]. У Гродна таго ж перыяду — 35%[18].

Перапрацоўка

Зерне перапрацоўваюць на крупы, муку, талакно. Аўсяную салому, зялёную масу, сена, сілас скормліваюць жывёле.

Пажыўнасць 1 кг зерня аўса прынята за кармавую адзінку.

Зноскі

  1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».
  3. Назва згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
  4. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 22. — 160 с. 2 350 экз.
  5. Federowski M. Lud Bialoruski na Rusi litewskiej. Krakow, I, 1897
  6. Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
  7. З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, Субач 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.
  8. Добровольский В. Н. Смоленский областной словарь. Смоленск, 1914
  9. 1 2 3 4 5 Г. А. Кім, Ф. І. Фамінчык. Авёс // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 23.  575 с., іл. 10 000 экз.
  10. Ancient Oat Discovery May Poke More Holes in Paleo Diet
  11. Progenitor Germplasm of Domisticated Hexaploid Oat
  12. Мордвинкина, А. И. Овёс — Avena (Tourn.) L. // Культурная флора СССР: Т. 2: Хлебные злаки : рожь, ячмень, овес. — Москва, Ленинград: Издательство совхозной и колхозной литературы, 1936. — С. 340
  13. Ancient Waves of (Wild) Grain
  14. Oxford University Plants 400: Avena sativa
  15. Milisauskas, S. Early Neolithic Settlement and Society at Olszanica. Memoirs. Vol. 19 — University of Michigan Press, 1986. — P. 159
  16. Коробушкина, Т. Земледелие на территории Белоруссии в X-XIII вв. — Минск: Наука и техника, 1979. С. 87
  17. Кирьянов А.В. Зерна хлебных растений из раскопок древнего Браслава
  18. Э. М. Загорульский, Археология Беларуси Архівавана 11 лютага 2022.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.