Аброк — форма феадальнай рэнты, якая збіралася з прыгонных сялян і з’яўлялася спосабам прысваення землеўласнікам прыбавачнага прадукту. Спаганяўся прадуктамі сельскагаспадарчай вытворчасці і промыслаў (натуральны аброк) або грашыма (грашовы аброк).

Найбольш ранняй формай быў прадуктовы аброк, які прыйшоў на змену раннесярэдневяковай павіннасці — даніне. Эвалюцыя даніны ў аброк адбывалася паступова на працягу XII—XIII стст. На ўсходзе Беларусі катэгорыя даннікаў вядома па гістарычных крыніцах XIV—XVI стст., аднак разумець пад імі трэба сялян-аброчнікаў. У XIV — сярэдзіне XV стст. натуральны аброк, нягледзячы на ўзрастанне грашовага аброка і розных форм аработачных павіннасцей, на ўсходзе Беларусі стаў асноўнай формай эксплуатацыі сялянства. У канцы XV — сярэдзіне XVI стст. з развіццём таварна-грашовых адносін адбываецца далейшы рост аброка, асабліва яго рашовай формы. У заходняй і цэнтральнай Беларусі (Панямонне і Падзвінне), дзе ў гэты час больш актыўна ішоў працэс умацавання фальварковай гаспадаркі, разам з аброкам (пераважна грашовым) вялікае пашырэнне набыла паншчына, якая стала асноўнай формай феадальнай рэнты. На паўднёвым усходзе Беларусі (Падняпроўе), дзе фальваркова-панская сістэма не набыла такога развіцця, у дзяржаўных уладаннях (староствах, дзяржавах, эканоміях), а таксама ў шэрагу прыватнаўласніціх маёнткаў у змешанай рэнце па-ранейшаму панаваў аброк пераважна грашовай формы. У 2-й палове XVII—XVIII стст., на Беларусі адбываецца перавод сялян з паншчыны на грашовы аброк, прытым ён быў палегчаны ва ўладаннях, якія найбольш пацярпелі ад войн. Менш гэты працэс закрануў магнацкія вотчыны на захадзе і ў цэнтры Беларусі, а таксама маёнткі дробнай і сярэдняй шляхты. Па меры аднаўлення гаспадаркі ў 1720 — 30-х гадах пачаўч зваротны працэс пераводу сялян з грашовага аброка на адработачную рэнту. На працягу 2-й паловы XVIII ст. гэты від рэнты асабліва пашыраны ў прыватнаўласніцкіх маёнтках заходняй і цэнтральнай Беларусі, а да канца стагоддзя стаў вядучай формай феадальнай рэнты ва ўладаннях усіх тыпаў. Разам з паншчынай павялічвалася і грашовая рэнта, у сувязі з чым натуральны аброк паменшыўся. Гэта было абумоўлена імкненнем землеўладальнікаў павялічыць свае прыбыткі, распачаць прадпрымальніцкую дзейнасць, а таксама ростам таварнасці панскіх гспадарак, пашырэннем рыначных сувязей і развіццём промыслаў.

У Расіі аброк быў адной з асноўных формаў эксплуатацыі сялян, хоць часта спалучаўся з паншчынай. Аднак феадальная зямельная рэнта ў форме паншчыны пераважала яшчэ і ў 1-й палове XIX ст. За гэты час яе памер павялічыўся ў 1,5 — 2 разы і да сярэдзіны XIX ст. яна ахоплівала 97 % усіх памешчыцкіх сялян. Аброк быў выцеснены на другі план. Пасля сялянскай рэформы 1861 года заменены выкупнымі плацяжамі.

Літаратура

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.