Іпуць
Іпуць каля Добруша
Іпуць каля Добруша
Характарыстыка
Даўжыня 437 км
Басейн 10 900 км²
Расход вады 55,6 м³/с (у вусці)
Вадацёк
Выток  
 • Каардынаты 53°36′14,40″ пн. ш. 32°12′17,90″ у. д.
Вусце Сож
 • Каардынаты 52°25′44,20″ пн. ш. 31°03′03,30″ у. д.
Ухіл ракі 0,2 м/км
Размяшчэнне
Водная сістэма Сож → Дняпро → Чорнае мора
Краіны
Рэгіёны Магілёўская вобласць, Гомельская вобласць, Смаленская вобласць, Бранская вобласць
Раёны Клімавіцкі раён, Добрушскі раён, Гомельскі раён
Код у ДВР 04010000712105000014060
Басейн Іпуці
Басейн Іпуці
physical
выток
выток
вусце
вусце
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

І́пуць — рака ў Клімавіцкім раёне Магілёўскай вобласці, Добрушскім, Гомельскім раёнах Гомельскай вобласці Беларусі, Смаленскай і Бранскай абласцях Расіі, левы прыток ракі Сож (басейн Дняпра).

Назва

Назву Іпуць ставяць у адзін шэраг з рачнымі назвамі Іпа (прыток Прыпяці), Іпта (прыток Друці)[1][2]. Назва Іпта выводзіцца ад *Iputa (з балцкім пашыральнікам -ut-)[3].

Пашыральнік -ut- вядомы ў балцкім (літоўскім) слова- і назваўтварэнні. З ім утвораныя літоўскія рачныя назвы тыпу Noruta, Vilnutis, Beržutė. У цяперашнім літоўскім словаўтварэнні пашыральнік -ut- дастаткова прадуктыўны[4].

Далей на ўсходзе ад Іпуці тапонім Іпаць (руск.: Ипоть) у вярхах дзесенскай ракі Болвы. Магчыма, такую назву мела не засведчаная на сёння рэчка.

У неакадэмічных інтэрнэт-публікацыях нярэдка сцвярджаецца сувязь назвы Іпуць з літоўскім upė «рака»[5][6][7].

У балцкай гідраніміі — досыць шырокае фанетычнае вар’іраванне індаеўрапейскага *ab- са значэннем «цякучая вада, рака»[8] — ab- (ap-) : ub- (up-). Ад іх гідронімы тыпу Обаль, Вопь, Убарць, Упа, якія ўсе значаць «рака».

Магчыма, *ip- выкарыстоўвалася для называння «ракі» ў гаворцы падняпроўскіх балтаў, што да нас не дайшла, апроч як у выглядзе паасобных гідронімаў.

Верагодны фанетычны варыянт гэтага кораня Ib- у гідронімах Ібра (прыток дняпроўскай ракі Цецераў), Ібуж (возера перад сутокамі Дняпра і Дзясны, рака ў басейне дзесенскага прытоку ракі Наўля)[9], Ібердзь (рака на правабярэжным Павоччы)[10], у якіх пашыральнікі -r-, -ž-, -rd-, як у літоўскіх гідронімах тыпу Vint-ur-a, Gab-iž-is, Dag-urd-a.

Гідраграфія

Даўжыня ракі 437 км, у межах Беларусі 64 км. Плошча вадазбору 10 900 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 55,6 м³/с. Агульнае падзенне ракі 84,9 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,2 м/км.

Пачынаецца за 0,8 км на захад ад вёскі Недзведзь Клімавіцкага раёна Магілёўскай вобласці, цячэ па Смаленскай, Бранскай і Гомельскай абласцях, упадае ў Сож на паўночна-ўсходняй ускраіне горада Гомель. Асноўныя прытокі на Беларусі: Няцёша, Хорапуць (злева), Струг, Ачоса (справа).

Вярхоўе ракі на Аршанска-Магілёўскай раўніне, прывусцявы ўчастак у Гомельскім Палессі. Даліна трапецападобная, шырыня яе ў вярхоўі 1—1,5 км, ніжэй 2,5—3,5 км, на ўчастку ад горада Сураж да вусця 4—8 км. Пойма пераважна двухбаковая, у нізоўі перасечаная старыцамі з азёрамі старычнага тыпу. Шырыня яе да вусця ракі Надва 0,2—0,8 км, ніжэй 2,5—3,5 км.

Рэчышча каналізаванае на працягу 24,3 км (ад вытоку да мяжы з Расіяй), ніжэй звілістае; шырыня яго ў вярхоўі 1,5—12 м, на астатнім працягу 20—50 м. Берагі стромкія і абрывістыя, вышынёй 0,5—2 м. Найбольшы ўзровень разводдзя ў красавіку, сярэдняя вышыня над межанным узроўнем 3—4 м. Замярзае ў 1-й палове снежня, крыгалом у канцы сакавіка — пачатку красавіка. На рацэ каля вёскі Цімошкі Клімавіцкага раёна плаціна і сажалка, плаціна ў горадзе Добруш.

На рацэ знаходзяцца гарады Сураж і Добруш.

Заўвагі

  1. ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 189.
  2. ↑ В. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 147.
  3. ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 623.
  4. ↑ P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 361—364.
  5. ↑
  6. ↑
  7. ↑
  8. ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1.
  9. ↑ П. Л. Маштаков. Список рек днепровского бассейна. С.-Петербург, 1913. С. 42, 196.
  10. ↑ Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. Москва, 1976. С. 183.

Літаратура

  • Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
  • Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
  • Іпуць // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 342. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
  • Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
  • Ипуть // Вялікая савецкая энцыклапедыя (руск.)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.