Іаган Іозеф Венцэль (Антон Франц Карл) граф Радецкі фон Радэц
ням.: Johann Joseph Wenzel Anton Franz Karl Graf Radetzky von Radetz чэшск.: Jan Josef Václav Antonín František Karel hrabě Radecký z Radče
Партрэт Іозефа Радэцкага пэндзля Г. Дэкера
Дата нараджэння	2 лістапада 1766(1766-11-02)
Месца нараджэння	Тшэбніцы[d], Седльчаны[d], раён Пршыбрам[d], Сярэднячэшскі край, Чэхаславакія[1]
Дата смерці	5 студзеня 1858(1858-01-05) (91 год)
Месца смерці	Мілан, правінцыя Мілан[d], Ламбарда-Венецыянскае каралеўства, Аўстрыйская імперыя[2]
Месца пахавання	Heldenberg Memorial[d]
Бацька	Peter Eusebius Graf Radetzky de Radetz[d]
Маці	Maria Venantia Bechynie von Lazan[d][3]
Жонка	Francesca von Strassoldo Grafenberg[d]
Дзеці	Theodor Radetzky de Radetz[d] і Friederike Gräfin Wenckheim[d]
Альма-матар	Theresianum[d]
Грамадзянства	Аўстрыйская імперыя
Прыналежнасць	Імперыя Габсбургаў, Аўстрыйская імперыя
Гады службы	1784—1858
Званне	фельдмаршал
Камандаваў	арміяй
Бітвы/войны	Напалеонаўскія войны Аўстра-італьянская вайна[d] Austro–Turkish War of 1788-1791[d] Французскія рэвалюцыйныя войны[d] Revolutions of 1848 in the Italian states[d]
Узнагароды і званні	Кавалер Вялікага крыжа Ваеннага ордэна Максіміліяна Іосіфа, Баварыя Кавалер Вялікага крыжа ордэна Збавіцеля Вялікі крыж ордэна Пія IX Вялікі крыж ордэна Святога Рыгора Вялікага Ордэн Чырвонага арла Ордэн Чорнага арла Ордэн Цэрынгенскага льва Ордэн Жалезнай кароны 1-й ступені Ордэн Святога Андрэя Першазванага Ордэн Святога Аляксандра Неўскага Ордэн Белага арла Ордэн Святога Георгія I ступені Ордэн Святога Уладзіміра I ступені Ордэн Святой Ганны I ступені
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Іага́н Іо́зеф Ве́нцэль (Антон Франц Карл) граф Радэ́цкі фон Ра́дэц (ням.: Johann Josef Wenzel Graf Radetzky von Radetz, чэшск.: Jan Josef Václav Radecký z Radče; 2 лістапада 1766, Тршэбніцы — 5 студзеня 1858, Мілан) — аўстрыйскі военачальнік і дзяржаўны дзеяч, з чэшскай дваранскай сям'і, фельдмаршал (1836); найбольш выбітны палкаводзец Аўстрыі свайго часу.

Біяграфія

Маладым афіцэрам удзельнічаў у турэцкай вайне 1790 года, вылучыўся ў бітвах пры Марэнга і Гогенліндэне. Прызначаны ў 1813 членам ваеннага савета, дзейна працаваў над рэарганізацыяй аўстрыйскай арміі, асабліва клапоцячыся пра камандзіроўкі за мяжу маладых афіцэраў для завяршэння ваеннай адукацыі. У бітве пры Лейпцызе ён аказаў вялікую паслугу ў якасці начальніка штаба князя Шварцэнберга.

У мірныя гады Радэцкі камандаваў кавалерыйскай дывізіяй, потым быў камендантам Ольмюца. З 1831 камандаваў аўстрыйскай арміяй у Італіі і тут набыў шырокую вядомасць, з аднаго боку, як узорны арганізатар арміі і стратэг, з іншай — як жорсткі і халодны рэакцыянер.

У 1848 годзе ён спрабаваў сілай здушыць рэвалюцыю, але пасля 5-дзённага боя на вуліцах Мілана павінен быў (уначы 23 сакавіка) з 15-ці тысячнай арміяй адступіць у Верону; там ён умацаваўся і, скарыстаўшыся бяздзейнасцю ворага, напачатку мая перайшоў у наступ. Разбіўшы сардынцаў пры Санта-Лучыа 6 мая, ён адважным і майстэрскім флангавым рухам перайшоў Мінча ў Мантуі і атрымаў новую перамогу пры Куртатоне, але не дасягнуў сваёй мэты — вызваленні абложанай сардынцамі Песк'еры (здалася 31 мая).

Пасля двухмесяцовага перамір'я ён разбіў сардынцаў пры Кустоце і 6 жніўня заняў Мілан (завошта пасля атрымаў ордэн Святога Георгія I класа), а 9-га прадпісаў з непрыяцелем перамір'е. Па аднаўленні ваенных дзеянняў 10 сакавіка 1849 ён нанес сардынцам новую паразу пры Навары 23 сакавіка, якая і вырашыла вайну. Пасля падзення Венецыі Радэцкі на пасадзе генерал-губернатара Ламбарда-Венецыянскага каралеўства пасяліў пры дапамозе цвёрдых мер спакой у Італіі. Ён не дажыў да таго, каб убачыць непасрэдны вынік сваёй палітыкі — страту для Аўстрыі перш Ламбардыі, потым Венецыі. У 1858 годзе яму быў узведзены помнік у Празе, у 1892 — у Вене. У 1849 ганараваны звання рускага генерал-фельдмаршала.

Цікавы факт

• «Марш Радэцкага» (соч. 228) напісаў Іаган Штраус-бацька ў гонар Іозефа Радэцкага ў 1848 годзе. Пазней гэта музыка стала палкавым маршам 5-га гусарскага паліца Радэцкага. Гэты полк існуе і сёння (як танкавы), з тым жа палкавым маршам.

Зноскі

Літаратура

• Strack, «Graf R.» (Вена, 1849).
• Schneidawind, «Feldmarschall Graf R.» (Аўгсбург, 1851).
• Schönhals, «Der Feldmarschall Gr. R.» (Штутгарт, 1858).
• «Denkschriften militärischen Inhalts aus dem Nachlass R’s» (Штутгарт, 1859).
• Troubetzkoi, «Campagnes du comte R. dans le nord de l’Italie en 1848 et 49» (Лпц., 1860).
• H. Kunz. «Die Feldzüge des Feldmarschalls R. in Oberitalien 1848 u. 49» (Берл., 1890).