Vicente Lukban

Namundag siya sa Labo, Camarines Norte. An mga magurang niya iyo sa Agustin Lukban kan Ambos Camarines asin Andrea Rilles na tubong Lucban, Tayabas. Tinapos niya an saiyang elemntarya sa Escuela Pia sa Lucban, pinadagos an pagadal sa Ateneo Municipal de Manila, dangan nagkua siyang abogasiya sa Unibersidad kan Sto. Tomas asin sa Colegio de San Juan de Letran.

Buminalik siya sa Labo paghale niya sa saiyang trabaho sa Manila Court of First Instance. Inagom niya iyo si Sofia Dizon Barba. Sa pagsasaro ninda, apat na aki an bunga: Cecilia, Felix, Agustin, asin Vicente, Jr. Nagadan an agom niya pakapangaki kan ngohod ninda. Dangan iwinalat niya sa pagpadakula an saiyang mga aki sa saiyang mga tugang ta nahulog an boot niya sa ipinaglalaban kan Rebolusyon tumang sa Kastila.

Nagin siyang Juez de Paz asin kan taon 1884, buminale siya sa Mason, sa grupong inapod Luz de Oriente ("Ilaw kan Subangan"). An kaayonan na ini na nagpoon sa Europa, naganyat an dakul na mga intelektwal asin mga ordinaryong Pilipino na mag-apil igdi. Duwang taon pakalihis, 1886, naghale na siya sa pagkaHokom asin nagbalik sa Bicol sa pagsibot sa agrikultura asin komersyo. Naisip niyang magbilog kan Cooperativa Popular sa katuyohan na mapakarhay an buhay kan mga paratanom asin mapagantad an saindang sinasalod sa pagpabakal kan mga produkto ninda na dai na maagi sa kamot kan mga komersyante. An gibo niya, parte kan dilihensya kan kooperatiba hilom na reneremisa niya sa kaban kan mga rebolusyonaryong apil sa Katipunan. Masabi pa, an kooperatiba nagin sagurong sa pagpalakop kan mga ideya kan Rebolusyon. An mga myembro kaini nakabwelong hiro na dai nadududahan kan mga Kastilang otoridad.

Pag'abot na kan taon 1896 napapabulos na niya an kwarta kan kooperatiba sa mga gastosan sa rebolusyon. Siya sibot man sa paghiging kun anong mga hiro kan mga Kastila asin ipinapasa niya an anoman na impormasyon sa mga Katipunero igdi sa Bicol. Sa sarong byahe niya sa Manila, naaresto siya kan mga gwardya sibil sa sahot na kakomplot man siya sa mga hiron na pagbungkag sa gobyernong Kastila asin ikinonkon siya duman sa Bilibid. Kan siya yaon pa sa laog kan preso, puminoon na an Rebolusyon, napangenotan kan si "Kurahaw sa Balintawak" kan Agosto 26, 1896. Kan Agosto 18, 1897, pinaluwas siya sa preso kasabay si Juan Luna, dangan nagbali siya tolos-tolos sa pwersa armada kan rebolusyonaryong gobyerno.

Sa hokbo, natokahan siyang magsirbe komo saro sa opisyal ni Emilio Aguinaldo. Si Lukban iyo an saro sa magkapira sana na nagtabang ki Aguinaldo sa pagplano kan mga taktika asin estratihiya sa guerra. Kan mapirmahan an Pakto kan Biak-na-Bato, siya hinagad ni Aguinaldo na mag-iba sa pagtulas pasiring Hongkong. Duman ginasto niya an saiyang oras sa pag-adal kan syensia militar sa pangataman ni Lord Commander Joseph Churchase kan British Naval command. Ini an nagtao saiyang toltol na adal sa pagsosoldados- pakiki-espada, paghimunta, pag-andam kan mga armas asin pulbura asin pagplano kan tamang estratihiya asin taktika sa paki-guerra.

Pakadeklara ni Aguinaldo kan Katalingkasan kan Pilipinas kan taon 1898, isinobol siya igdi sa Bicol sa pagdirekta kan operasyon militar laban sa mga Kastila. Totoo ngani pagdatong niya igdi sa probinsya kan Ambos Camarines, toninong na ta napasuko na kan hokbo na Angeles asin Plazo an mga Kastila asin an gobyerno igdi yaon na sa kamot ninda. Nagdiretso siya sa Samar asin Leyte kun saen natoka siyang Hepe Politiko-militar. Duman niya naagom an ika-duwa niyang agom (balo siya) na si Paciencia Gonzales kan Samar. An pagsasaro ninda nagbunga nin walong aki: Victoria, Juan, Maria, Fidel, Rosita, Ramon, Jose asin Lourdes.

Pag Desyembre 31, 1899, sa atubangan nin tiripon kan 100 na Pilipinong soldados niya, pigproklama niya an sadiri na gobernador na kan Samar sa lindong kan Enot na Republika kan Pilipinas. Kan uminabot kan Enero 1901 an Enot na infantry regiment kan Amerika, nakasagupa kaini an pwersa ni Lukban alagad huli ta mas superior an mga armas kan Amerikano, napiritan sa Lukban na magsibog sa interior kan islang Samar. Pag may nadadakop sindang nagkikidumamay sa mga Amerikano, saiyang pinapagadan tolos. Kan an mga Amerikano pigtangroan siyang amnestiya karibasy an pagsuko niya, si Lukban nagsayuma asin nagsabi na malaban sagkod kagadanan. Kan mangyari an inaapod na Masaker sa Balangiga kan Oktobre 6, 1901 (kun saen sobra sa 40 amerikano an nagkatirigbas), naaraman idto ni Lukban pakalihis na nin sarong semana. Maski ngani nagsurat siya sa mga kabwan niya na arogon an nangyaring madugong pagpolpog sa mga amerikano, mayong ebidensya na siya an direktang nagsugo na gibohon an siring.

Sinasabi na pakasikop ki Baldomero Aguinaldo kan 1901, an Samar, sa pamamayo ni Lukban saro sa dikit na sanang naglalaban pa asin nagtatao pang makusog na resistensya sa pananakop kan mga amerikano. Dawa ngani dikit na an nasasabat na kalaban kan mga Amerikano, sinda daing ontok na tinoto'nasan kan mga gerilya ni Lukban. Alagad, duwang preso an nagboyboy kun haen nakapwesto an kwartil ni Lukban sa may enotan kan Salog nin Caducan. Si Major Littleton Waller nagpadara nin mabataw sa lugar na idto. Kan Nobyembre 17, 1901 si Waller nag-atake paagi kan salog manta sarong grupo man sa pamamayo na Kapitan Bearss asin Porter nagsakyada sa paagi nin daga haleng Basey asin Balangiga. Si atake sa salog, nasubak ta nahipaan kan mga soldados ni Lukban, alagad idtong uminagi sa daga na grupo ni Porter naka-asbang gayo. Mala ta si mga soldados na Pilipino nagdudurulag sa asak-asak kan mga masinggan kan mga tropang Amerikano. Pigrarata sinda manta na itinindog kan mga amerikano an bandera kan Estados Unidos. Malinaw na daog-daog an mga Pilipino asin sayod an kapangganahan kan Amerikano. Tolong polong Pilipinong kawad an nagadan, asin nasikop si Lukban kaiba an saiyang mga opisyales.

Dai nagtapos an karera publiko ni Lukban sa pagkadakop saiya. Duwang beses siya nagin gobernador kan Tayabas (ngonyan Quirino Province) kan taon 1912 asin 1916. Nagadan siya sa residensya niya sa Manila kan Nobyembre 16, 1916.

• . Surat ni Lukban sa Jefe Local kan Santa Margarita, Samar
• . Kalakawan kan buhay ni Lukban
• Arnaldo Dumindin, Philippine-American War, 1899-1902

• Bikol Maharlika. Jose Calleja Reyes. JMC Press, Inc. 1992
• Retrato ni Lukban sinapi' sa Bikol Maharlika, asin pigretoke sa computer.
• Philippine Insurgents Records (PIR), microfilm section, National Library