ISO 639

ISO 639 — Халыҡ-ара стандартлаштырыу ойошмаһының телдәр һәм тел төркөмдәре атамаларын стандартлаштырыу менән бәйле стандарттар йыйылмаһы.

ISO 639
Төп тема Телдәрҙең кодтары, тел һәм тел ғаиләһе[d]
Рәсми сайт iso.org/iso-639-language…
Яуаплы Standards Council of Canada[d][1]
Орган по стандартизации ISO
Международная классификация стандартов 01.140.20
 ISO 639 Викимилектә
639-1 639-2
Инглиз теле en eng
Рус теле ru rus
Украин теле uk ukr
Француз теле fr fre
Чечен теле ce che

ISO 639 атамаһы 1967 йылда раҫланған (ISO 639/R булараҡ)[2] һәм 2002 йылда ҡулланыуҙан алынған оригиналь стандарттың атамаһы ла булып тора.[3] ISO 639 алты өлөштән тора.

ISO 639 кодтарын файҙаланыу

ISO 639-ҙың киҫәктәренә индерелгән тел кодтары библиографик маҡсаттарҙа, йәнә компьютер һәм интернет мөхиттәрендә тел бирелмәләренең төп элементтары булараҡ ҡулланыла. Кодтар Википедия, Ресурстарҙың берҙәм күрһәткесе (URL) кеүек төрлө ҡушымталарҙа ла файҙаланыла.

ISO 639 базаһына RFC 3066 стандарты нигеҙләнә, ул Интернетта телдәрҙең кодтарын ҡулланыуҙы тасуирлай.

Стандарттың өлөштәре
Стандарт Атамаһы Беренсе редакция Ағымдағы редакция Исемлектәге позициялары
ISO 639-1 1-се өлөш: Альфа-2 кодтары 1967 (ISO 639 булараҡ) 2002 184
ISO 639-2 2-се өлөш: Альфа-3 кодтары 1998 1998 >450
ISO 639-3 3-сө өлөш: Альфа-3 кодтары телдәрҙе тотош солғау өсөн 2007 2007 7704 + локаль диапазон
ISO 639-4 4-се өлөш: Телде кодлауҙың ҡулланмалары һәм дөйөм принциптары 2010-07-16 2010-07-16 (исемлекһеҙ)
ISO 639-5 5-се өлөш: Альфа-3 кодтары тел ғаиләләре һәм төркөмдәре өсөн 2008-05-15 2008-05-15 114
ISO 639-6 6-сы өлөш: Альфа-4 кодтары телдәрҙең варианттарын тулы солғау өсөн ҡулланыла 2009-11-17 2009-11-17 ?

ISO 639 тел стандарттары асыҡ булып тора, йәғни даими тулыландырыла ала. Стандарттың һәр өлөшө Техник тәьминәт буйынса агентлыҡ тарафынан оҙатыла, ул, кәрәк булһа, кодтар өҫтәй йә кодтарҙың статусын үҙгәртә.

Айырым кодтарҙың тасуирламалары

Ҡулланыу өлкәләре:

  • Айырым телдәр
  • Тел макроғаиләләре (3-сө өлөш)
  • Тел коллекциялары (1, 2 һәм 5-се өлөштәр)
    • Тел төркөмдәре (1-се өлөшкә бер тел төркөмө генә инә: bh, тел төркөмдәренең күпселеге 2-се өлөштә кодланған һәм тағы бер нисәһе 5-се өлөшкә өҫтәлгән)
    • Ҡалған төркөмдәр
  • Диалекттар
  • Локаль файҙаланыу өсөн ҡалдырылған (2, 3-сө өлөштәр)
  • Айырым хәлдәр (2, 3-сө өлөштәр)

Төрҙәр (айырым телдәр өсөн):

  • Йәнле телдәр (2, 3-сө өлөштәр) (йәнле телдәрҙең бөтә макроғаиләләре)[4]
  • Үле телдәр (2, 3-сө өлөштәр) (437 позиция,[5] 2-се өлөштә дүртәү: chb, chg, cop, sam, 1-се өлөштә терәү ҙә юҡ)
  • Боронғо телдәр (1-3-сө өлөштәр) (112 позиция,[6] 2-се өлөштә 19 һәм уларҙың 5-һенең, атап әйткәндә ave, chu, lat, pli һәм san — 1-се өлөштә лә коды бар: ae, cu, la, pi, sa)
  • Тарихи телдәр (2, 3-сө өлөштәр) (63 позиция,[7] уларҙың 16-һы 2-се өлөштә, 1-се өлөштә береһенең дә коды юҡ)
  • Яһалма телдәр (2, 3-сө өлөштәр) (19 позиция,[8] 9-ы 2-се өлөштә: epo, ina, ile, ido, vol, afh, jbo, tlh, zbl, 5-еһе 1-се өлөштә: eo, ia, ie, io, vo)

Библиографик һәм терминологик кодтар:

  • Библиографик (2-се өлөш)
  • Терминологик (Лексикографик) (2-се өлөш)

Кодтарҙың диапазоны

Альфа-2

Хәҙерге латин  алфавитының 2 хәрефенән торған кодтар ISO 639-1 стандартында ҡулланыла. Әммә ике хәрефле комбинациялар менән телдәрҙең киң исемлеген тамғалап бөтөп булмай, хәреф комбинациялары һаны күп тигәндә 676 була.

Альфа-3

«Альфа-3» кодтары (кодтар хәҙерге латин алфавитының 3 хәрефенән тора) ISO 639-2, ISO 639-3 һәм ISO 639-5 стандарттарында ҡулланыла. Математик хисаплау һөҙөмтәһендә был кодтарҙың һаны 263=17576 була алыуы асыҡлана.

Альфа-3 кодтарын ISO 639-ҙың өс өлөшөндә бергә файҙаланыу ҙурыраҡ система эсендә координациялауға мохтаж.

ISO 639-2 шул иҫәптән үҙ эсенә дүрт махсус кодты mul[уточнить], und[уточнить], mis[уточнить], zxx[уточнить], резервланған qaa-qtz (20×26=520 код) диапазонын һәм егерме өс дубль яҙманы («B/T» — библиографик һәм терминологик (лексикографик) — кодтар) ала. Был 520+23+4=547 код 3-сө өлөштә телдәрҙе кодлау йә 5-се өлөштә тел ғаиләләрен һәм төркөмдәрен кодлау өсөн тотонола алмай. Ҡалдыҡта 17576-547=17029.

ISO 639-2 стандартында ISO 639-1-гә ингән бөтә телдәр (серб-хорват һәм молдаван теленән тыш) һәм тел варианттары өсөн кодтар бар. Мәҫәлән, ISO 639-1-ҙә француз теле бер генә кодлы — fr, ә ISO 639-2-лә уның өсөн дүрт код бар: fre/fra хәҙерге француз теле, frm урта быуаттар француз теле (англ. French, Medieval; 1400—1800 йылдар) һәм fro иҫке француз теле (англ. French, Old; 842—1400 годы).

Бөгөнгө көнгә Ерҙә алты-ете меңдән ашыу тел бар[9]. Тимәк, 17029 кодтың булыуы һәр телгә хосуси код бирергә мөмкинлек бирә, әммә һуңғы сиктә бының ҡайһы бер телдәргә хәреф комбинацияһы был телдең традицион атамаһына тап килмәгән ирекле код биреүгә килтереүе ихтимал.

Альфа-4

«Альфа-4» кодтары (кодтар хәҙерге база латин алфавитының 4 хәрефенән тора) ISO 639-6-ла ҡулланыла. Телдәр һәм диалекттар өсөн сикке һан — 264=456976.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Иҫкәрмәләр
  1. https://www.iso.org/maintenance_agencies.html
  2. ISO/R 639:1967 (недоступная ссылка — история). ИСО (1 март 1988). Дата обращения: 5 август 2012. Архивировано 16 август 2012 года.
  3. ISO 639:1988 (недоступная ссылка — история). ИСО. Дата обращения: 5 август 2012. Архивировано 16 август 2012 года.
  4. ISO 639 code tables (недоступная ссылка — история). Sil.org. Дата обращения: 5 август 2012. Архивировано 16 август 2012 года.
  5. ISO 639 code tables (недоступная ссылка — история). Sil.org. Дата обращения: 5 август 2012. Архивировано 16 август 2012 года.
  6. ISO 639 code tables (недоступная ссылка — история). Sil.org. Дата обращения: 5 август 2012. Архивировано 16 август 2012 года.
  7. ISO 639 code tables (недоступная ссылка — история). Sil.org. Дата обращения: 5 август 2012. Архивировано 16 август 2012 года.
  8. ISO 639 code tables (недоступная ссылка — история). Sil.org. Дата обращения: 5 август 2012. Архивировано 16 август 2012 года.
  9. Statistical Summaries (недоступная ссылка — история). Ethnologue. Дата обращения: 5 август 2012. Архивировано 16 август 2012 года.

Һылтанмалар
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.