Шөңгәккүл (күл)

Шөңгәккүл (шөңгәк — кибеп барған һүҙенән алынған[2]) — Башҡортостан Республикаһының Шишмә районындағы күл, Шөңгәккүл тимер юлы станцияһынан төньяҡ — көнсығышҡа 2 км алыҫлыҡта[3] «Шөңгәккүл» ҡурсаулығы биләмәһендә урынлашҡан[1][2][4].

Озеро
Шөңгәккүл
Морфометрия
Үлсәме	2[1] × 1,6[1] км
Майҙаны	2,4 км²
Урынлашыуы
54°24′36″ с. ш. 55°14′00″ в. д.
Ил	Рәсәй Федерацияһы
РФ субъекты	Башҡортостан
Шөңгәккүл
Шөңгәккүл

Дим (Күгиҙел) йылғаһы бассейнына ҡарай, атмосфера яуым-төшөмө иҫәбенә туйына[2].

Һаҙланыу һөҙөмтәһендә 4 айырым өлөшкә бүленгән[2][5].

Аҡмай торған күл, ярҙары һаҙланған һәм үлән баҫҡан, күл тирәһендә асыҡ дала киңлектәре — быларҙың барыһы ла кеше өсөн уңайһыҙлыҡтар тыуҙыра һәм, киреһенсә, ҡоштарға оялау өсөн, мәҫәлән, ала ҡаҙ, аҡбаш сыпҡай, ҡыҙыл боғаҡлы казарка, бәләкәй ҡушы (луток) [1][3][6][7], ҡара боғаҡлы гагара, ҡара муйынлы сыпҡай, күл буғаһы, ҡауылдаҡ селән, аҡ маңлайлы ҡаҙ, сумғалаҡ, бөҙрә пеликан бик яйлы шарттар булдыра, күлдең үҙендә алтын һәм көмөш табан балыҡ йәшәй[2].

1965 йылдан комплекслы тәбиғәт ҡомартҡыһы исемлегенә инә[5][8][2], һаҡлау зонаһы майҙаны — 240,0 га[3].

Күлдең һаҡлау объекттары булып күл экосистемалары тора[4], мәҫәлән:

• Шулай уҡ һаҡлауға мохтаж булған һыу тирәһе һәм йөҙгөс ҡоштар стацияһы (мәҫәлән, быҫылдаҡ аҡҡош);

• Ялан сәхләбе (ятрышник шлемоносный) һәм һаҙ баҙыҡайы үҫкән ғәҙәти еүеш һәм һаҙланған һыу баҫар туғайҙар[9].

Махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәһенең тәғәйенлеше:

• Бөтә тәбиғәт комплексын һаҡлау;

• Хайуандар һәм үҫемлектәрҙең ерлек һәм һирәк төрҙәрен, яр буйы- һыу һәм һыу-һаҙлы үҫемлек донъяһының эталон төрҙәрен һаҡлап ҡалыу[9].

Тәбиғәт ҡомартҡыһы биләмәһендә тәбиғәт комплексының үҙенсәлектәрен иҫәпкә алып һунар итеү, балыҡ тотоу (ҡыштан башҡа), ҡамыш һәм торф сығарыу, хужалыҡ хәжәтенә (шул иҫәптән мелиорацияға) һыу алыу, пестицидтарҙы зонала ҡулланыу, ҡыуаҡлыҡты ҡырҡыу[1][3] тыйыла.